30557

2)    siarczki: piiyt FeSz, sfaleryt ZnS, galenit PbS,

3)    tlenki: kwarc i krzemionka bezpostaciowa SiOz, magnetyt Fe304' hematyt FeZ03'

4)    chlorowce: sól kamienna (halit) NaCI, sylwin KCI, fluory¹ CaFz, 5) solowce (sole kwasów tlenowych: węglany, siarczany, azotany, fosforany, wolframiany i krzemiany): kalcyt CaC03, gips CaS04.2HzO, kaolinit Alz03.2SiOz .2HzO, oliwin (MgFe)zSi04,

6) węglowce: b~$!l~. ozokeryt (wosk ziemny), asfalt.

Oprócz składu chemicznego i układu krystalograficznego ważną cechą minerałów jest ich twardość. Do oznaczania twardości minerałów używa się skali Mohsa. Jest to zestawienie 10 minerałów o zwiększającej się stopniowo twardości (tabl. 2-1).

2.1.2.    Skały

Jeżeli minerały lub ich mieszaniny występują w wielkich ilościach, tak że tworzą złoża (pokłady), to nazywamy je skałami.

Skały złożone z jednego minerału, jak np. wapień (składający się z kalcytu, czyli węglanu wapniowego ), nazywamy skałami prostymi lub monomineralnymi. Skały, w skład których wchodzi patę minerałów, nazywa się złożonymi lub, polimineralnymi. Przykładem skały złożonej może być granit składający się z kwarcu, skaleni i miki. Skład chemiczny skał, zwłaszcza złożonych, ulega dużym wahaniom i nie może być określony ścisłym wzorem chemicznym. Najważniejszym i minerałami składowymi skał są: kwarc SiOl, skalenie w postaci ortoklazu KIO. AHOJ .6SiOł i plagiokłazu (złożonego z dwóch składników: albitu Na20J . AI20J . 6Si02 i anortytu CaO . AI20J . 2Si02), kalcyt CaCOJ oraz amfibole i mika (łys:zczyk), które mają zmienny skład chemiczny.

2.1.3.    Klasyfikacja skał

Skały dzielimy według ich wieku (czasu powstania) oraz według sposobu powstawania i budowy, a ponadto dla celów użytkowych według" właściwości technicznych.

Pod względem sposobu powstawania (pochodzenia geologicznego) skały dzieli się na trzy zasadnicze grupy (tabl. 2-2): a) magmowe, b) osadowe, c) metamorficzne (przeobrażone).

2.1.3.1. Skały magmowe. Skały te powstają przez zastygnięcie ognisto-ciekłej magmy. Dzielimy je na głębinowe, tj. zastygające w głębi skorupy ziemskiej, i wylewne, czyli zastygające na powierzchni ziemi. Zależnie od sposobu zastygania magmy powstają znacznie różniące się między sobą skały, choć ich skład chemiczny jest na ogół zbliżony.

-    skały osadowe pochodzenia chemicznego, powstałe jako osady nieorganiczne z roztworów przesyconych (np. gips, anhydryt, martwica wapienna, sól kamienna).

W skałacli osadowych pochodzenia mechanicznego ( osady klastyczne) wyróżnia się:

a.    Okruchowce (brekcje) powstałe z okruchów skalnych o ostrych krawędziach zlepionych (scementowanych) lepiszczem.

b.    Zlepieńce (konglomeraty) powstałe przez scementowanie okruchów skalnych wygładzonych o zaokrąglonych krawędziach, np. z otoczaków, okrągłych ziarn żwiru itp.

Zależnie od rodzaju okruchów rozróżniamy okruchowce i zlepieńce: wapienne, łupkowo-wapienne, kwarcowe itp. Przykładem okruchowca wapiennego jest tzw. "marmur" kielecki "Zygmuntówka".

c.    Piaski są to osadowe skały (klastyczne) składające się z luźnych ziaren minerałów wielkości do 2 mm W zależności od rodzaju minerałów wchodzących w skład piasków wyróżnia się:

-    piaski kwarcowe,

-    wapienne lub dolomitowe.

W zależności od występowania mamy piaski kopalne i rzeczne. W zależności, od wielkości ziaren wyróżniamy piaski grubo-, średnio- i drobnoziarniste.