3125

jest dokładna. Liczbę mieszkańców ziem poi. (łącznie z Pomorzem Zach.) ok. 1000 szacowano w wielkim przybliżeniu na ok. 1 1,3 min, a średnią gęstość na 4,5 5,0 osoby/km 2; 1990 liczby te zostały zakwestionowane przez T. Ładogórskiego, który szacuje ludność całego kraju na ok. 2 2,2 min mieszkańców (?), a średnią gęstość zaludnienia na ok. 8,0 8,6 osoby/km2. Rozwój gospodarki rolnej i hod., od końca XI w. kolonizacji wewn., a od XIII w. także napływ osadników z Zachodu sprzyjały urbanizacji kraju i powiększaniu się liczby ludności; przyrost ten był hamowany klęskami elementarnymi (nieurodzaje, głody, zarazy), wyniszczającymi wojnami i bardzo wysoką umieralnością niemowląt i dzieci. W 1000 1340 ludność Wielkopolski, Małopolski i Mazowsza zwiększyła się o ok. 80%, z 0,7 do 1,25 min. W odróżnieniu od zach. Europy, dotkniętej w XIV w. ogólnym regresem gosp. i wyludnionej przez epidemię dżumy (czarna śmierć), w Polsce nastąpił dalszy rozwój osadnictwa i intensyfikacja procesów urbanizacyjnych, trwająca nieprzerwanie aż do końca XVI w.; liczba ludności powiększyła się również wskutek unii z Litwą 1385 i przyłączenia 1466 Prus Król. wraz z Warmią, co spowodowało spore zróżnicowanie średniej gęstości zaludnienia (na Litwie tylko ok. 5 osób/km2). Na przeł. XV i XVI w. w całym państwie pol.-litew. mieszkało zapewne ok. 7,5 min ludności. W XVII w. centr. ziemie Korony objęła stagnacja gosp., którą pogłębiły wojny i epidemie 1624 25 i 1629 30, co doprowadziło do spowolnienia rytmu rozwoju zaludnienia (przyrost ok. 0,3% rocznie). W poł. XVII w. Rzeczpospolitą zamieszkiwało ok. 11 min ludności, ale liczne wojny i następujące po nich masowe epidemie 1651 64 oraz straty terytorialne na wsch. przyniosły blisko 30% ubytku ludności. Stopniowy jej przyrost w ostatnich dziesięcioleciach XVII w. gwałtownie zahamowały działania wojenne 1700 21 i epidemie 1708 09. Po ich ustaniu ludność kraju aż do II rozbioru (1793) powiększała się, szczególnie szybko w 2 poł. XVIII w. W przededniu I rozbioru 1772 państwo zamieszkiwało ok. 14 min mieszkańców, przy średniej gęstości zaludnienia ok. 19osób/km 2. W XIX w. nastąpił szybki przyrost ludności, czemu sprzyjał przede wszystkim znaczny wzrost produkcji zbożowej i coraz powszechniejsza uprawa ziemniaka, likwidujące chroniczne niedożywienie. Rozwój medycyny (szczepienie ospy) i postęp w higienie (rozpowszechnienie mydła, inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne w większych miastach) wpłynęły na zmniejszenie śmiertelności ogólnej, a zwł. niemowląt, co przy utrzymującej się wysokiej płodności zaowocowało w końcu stulecia rewolucją demograficzną. W 1811 ludność Księstwa Warsz. wynosiła ok. 4330 tys.; 1820 liczbę ludności Królestwa Pol. można szacować na ok. 4150 tys., Galicji na ok. 4500 tys., Wielkiego Księstwa Pozn. na ok. 1070 tysięcy. Zaludnienie poszczególnych dzielnic zmieniało się w XIX w. nierównomiernie:    1846 1911 największy jego przyrost nastąpił w

Królestwie Pol., mniejszy w Galicji, najmniejszy w Poznańskiem. Liczba ludności zajmującej się gł. rzemiosłem i handlem w monarchii wczesnopiastowskiej nie przekraczała zapewne kilku procent wszystkich mieszkańców. Blisko 700 lokacji miast XIII XV w. przyspieszyło procesy urbanizacyjne Korony poi. 1500 mieszczanie stanowili już ok. 17%, a 1580 ok. 23 27% ogółu ludności. Późniejszy regres gosp., wojny i zniszczenia wyludniły miasta, których ludność po potopie szwedz. zmniejszyła się 1662 o ok. 18%. U schyłku XVIII w. w 862 miastach (w granicach po I rozbiorze)