33772

Podział ksylografów zs względu na yżajemny stosunek obrazu i tekstu;

I. obraz bez tekstu - wizerunki świętych, karty do gry, tarcze herbowe, mapy; którki objaśniający teks dopisywano czasem ręcznie, później odbijano go z czcionek w prasach drukarskich.

II.    obraz i tekst wyrżnięte razem na jednej płycie i odbite, tekst był objaśnieniem do treści rysunku

III.    obraz i tekst wyrżnięte na oddzielnych płytach i odbite osobno, obraz na jednej, tekst na drugiej karcie.

IV.    tekst bez rysunku - głównie podręczniki szkolne, gramatyki języka łacińskiego, donaty (Aelius Donatus w 350 r. n. e napisał gramatykę języka łacińskiego, która przez całe średniowiecze była dla szkół podstawowych podręcznikiem do łaciny)

Treść drzeworytowych książek blokowych miała przeważnie charakter religijny, moralizatorski, kaznodziejski, niekiedy treść zaczerpnięto z obyczajów ludowych i wtedy służyła do rozrywki. Z całego zasobu książek blokowych powstających od lat '30 XV do pierwszej ćwierci XVI dochowały się ok. 33 dzieła w 100 wydaniach. Najbardziej znane to:

^ Apokalipsa - najwcześniejsza, powstała w Holandii w latach 1420 - 1430

=> Biblia pauperum - szereg wybranych scen ze Starego i Nowego Testamentu, służyła niższemu klerowi w pracy duszpasterskiej, zwłaszcza w kazaniach - pauperes praedicatores - duchowni z niższymi święceniami, ukazała się w formie książki blokowej w połowie XV wieku, zachowały się egzemplarze we Francji, Niderlandach i Niemczech. Jeden z najstarszych z ok. 1440 r. liczy 34 karty, a tekst do obrazów dopisywany jest jeszcze ręcznie, oryginał zachował się w Bibl. Uniw. w Heidelbergu.

=> Arsi moriendi - sztuka umierania, pełne wyrazu sceny ukazujące człowieka umierającego, o którego duszę walczą dobre i złe duchy. Chory, zwyciężając z pomocą anioła pokusy diabelskie, umiera szczęśliwie, a Archanioł Michał kładzie na szalę jego uczynki. Najstarsze wydanie pochodzi z 1450 r. i powstało w Holandii. Liczy 24 karty. Oryginał znajduje się w British Museum w Londynie.

^ Speculum humanae sahationis - zwierciadło ludzkiego zbawienia, o wysokim poziomie artystycznym (zarówno kompozycja jak i rysunek), przedstawia upadek i odkupienie rodzaju ludzkiego. Powstało ok. 1470 r. i doczekało się 4 wydań. Rysunki zostały wykonane farbą brązową, tekst odbity typograficznie w prasie drukarskiej farbą czarną. Dzieło pośrednie między książką drzeworytową a drukowaną. Donatus minor - 1475 podstawowy podręcznik do nauki łaciny.

=> Miarabilia Romae - przewodnik po Rzymie przeznaczony dla pielgrzymów.

=> Canticum canticorum.

^ Taniec umarłych.

^ Abecadło

Ostatnie książki ksylograficzne pojawiły się na początku XVI w.

♦    Podobną techniką do drzeworytu był metaloryt, który nadawał się szczególnie do małych form, jak karty, inicjały, pieczęcie, krótkie napisy. Płytki metalowe o wypukłym rysunku były przytwierdzane do drewnianych bloczków, pokrywane oleistą farbą (woda nie przylegała do metalu) i odbijane jak drzeworyt.

4 Ksylografii nie można uznać za pierwowzór sztuki drukarskiej.

4 Ksylograf powstał wcześniej niż druk, rozwijał się niezależnie od niego i obok niego w XV w., a drzeworytowa ilustracja książki stosowana była w drukarstwie do końca XVI w.

♦    Najstarszym dokumentem odbijania tekstu za pomocą stempli jest zachowana w klasztorze Prufening w Bawarii tablica z 1119 r., sporządzona z okazji poświęcenia kościoła - z palonej gliny w której najpierw wyciśnięto litery drewnianymi bądź mosiężnymi stemplami.

♦    W latach '30 XV w. pojawiają się na oprawach książek krótkie napisy, wykonane za pomocą stempli; introligatorzy którzy dokonywali takiego tłoczenia - Konrad Forster i Jan Wirsing w

2