35344

temat. Sprawdzone w ten sposób wstępnie hipotezy można w dalszej kolejności weryfikować poprzez stosowne badania empiryczne. Tego rodzaju badania prowadzone w oparciu o przyjęte założenia metodologiczne, pozwalają następnie stwierdzić, czy, i w jakim stopniu dana hipoteza jest zgodna z badaną rzeczywistością społeczną.

Rezultatu takiego nie osiąga się jednak w wyniku jednego badania. Z reguły konieczne są wielokrotne badania kontrolne, porównawcze, potwierdzające uzyskane poprzednio wyniki. Ponadto, aby dana hipoteza stała się twierdzeniem, dającym np. początek jakiejś teorii naukowej, konieczne sanie tylko badania kontrolne przeprowadzone przez tego samego uczonego, czy też poprzez jeden i ten sam zespół badawczy, ale także potwierdzenia uzyskane przez innych uczonych i różne zespoły badające dany problem. Ma to na celu obiektywizację wyników badań i eliminację lub choćby ograniczenie ewentualnych subiektywnych zniekształceń, jakie zdarzają się poszczególnym badaczom.

Ważmy jednak, że w naukach społecznych, na których specyfikę wskazywaliśmy wcześniej, rzetelne weryfikacje hipotez są szczególnie trudne do przeprowadzenia. Otóż nawet zasadne hipotezy dotyczące jakiegoś zjawiska, oparte na rzetelnych publikacjach wyników wcześniejszych badań na ten temat, mogą być trudne do zweryfikowania po upływie pewnego okresu lub w innym społeczeństwie tego samego typu. Bowiem te same zjawiska nie muszą wcale przebiegać w taki sam sposób nawet w społeczeństwach żyjących w analogicznym ustroju politycznym czy społeczno-ekonomicznym. Wszelkie procesy zachodzące w poszczególnych społeczeństwach, czy nawet społecznościach, są na ogół modyfikowane specyficznym rozwojem historycznym danego społeczeństwa, jego swoistymi warunkami życia ukształtowanymi własnymi wartościami, obyczajami i tradycją. Dlatego też może się zdarzyć, że jakaś hipoteza nie zostanie potwierdzona przez badania albo zostanie tylko częściowo zweryfikowana, co nie zawsze znaczy, iż jest ona po prostu fałszywa lub częściowo fałszywa, lecz tylko tyle: w określonych warunkach nie potwierdziła się ona i tym samym nie może być uznana, jako ogólnie ważna.

Jednak nawet częściowo potwierdzone hipotezy nie są bezwartościowe, ponieważ przyczyniają się one przecież zawsze, choćby w jakimś stopniu do uchwycenia pewnych prawidłowości, umożliwiających uszczegółowienie istniejących teorii. Stają się one też niekiedy przydatne dla tworzenia tzw. „teorii średniego zasięgu", które stanowią pewien pomost między ogólnymi teoriami, czyli tzw. makroteoriami, a teoriami odnoszącymi się do konkretnych zjawisk rzeczywistości społecznej oraz stanowią też punkt dla nowych hipotezl8.

Proces rozwiązania danego problemu poprzez badania typu poznawczego jest więc złożony i wielostopniowy. Każda nauka dąży bowiem do maksymalnego zabezpieczenia się przed takimi „twierdzeniami" czy „teoriami", które w większym stopniu wynikają z pobożnych życzeń, niż z rzetelnych badań i dlatego w każdej nauce postuluje się ostre rygory metodologiczne dotyczące badań poznawczych.

Badania dla potrzeb praktyki

Badania wymienionego typu wynikają z potrzeb związanych z konkretnymi działaniami, podejmowanymi w sferze gospodarczej, politycznej, kulturalnej itp., a celem ich jest znalezienie odpowiedzi na pytania typu: jakie zjawiska lub procesy występują w danej strukturze społecznej, jakie są ich uwarunkowania, jakie powodują one następstwa, jaka jest ich dynamika i tendencja rozwojowa itp. Badania tego typu można przedstawić schematycznie w następujący sposób: problem wynikający z potrzeb praktyki

-»ustalenia hipotez w oparciu o istniejące teorie lub badania empiiyczne krytyka logiczna I weryfikacja danych teorii -> twierdzenia typu: diagnostycznego, terapeutycznego lub prognostycznego

Chociaż w interesujących nas badaniach punktem wyjścia jest problem, jaki wynika z określonych potrzeb praktycznych, ale ich efekty są niekiedy przydatne nie tylko dla praktyki, lecz służą również rozwojowi teorii, wzbogacając wiedzę o danych zjawiskach społecznych. Warunkiem praktycznej i teoretycznej efektywności tych badań jest wszakże solidność ich metodologicznych podstaw oraz rzetelność realizacji samych badań.

Oczywiście, hipotezy w badaniach dla potrzeb praktyki uzyskujemy w sposób analogiczny, jak w