35949

Clirobrego wymienić należy Kronikę (Chronikom) pisaną w latach 1012-1018 niemieckiego autora, biskupa Thietmara, informatora przeważnie wiarygodnego, choć niechętnego naszemu narodowi i w związku tym często tendencyjnego.

Kronikarstwa dojrzałego średniowiecza podtrzymało i rozwinęło wszystkie istotne właściwości historiografii ukształtowanej w poprzednim okresie, jednak można zaobserwować pewne innowacje. Uległ zmianie stosunek histoiyków do przekazów źródłowych. Piszący mógł teraz zajmować wobec źródeł postawę bardziej krytyczną i samodzielną, porównywał je między sobą, dokonywał ich oceny, a w wypadku rysujących się sprzeczności uzgadniał różnorakie relacje. Postępowanie tego typu wpływało niewątpliwie na osłabienie autorytetu.

W związku ze stabilizowaniem się politycznej mapy Europy dziejopisowi wyraźniej niż poprzednio stawali się reprezentantami swych suwerennych państw oraz rządzących nimi dynastiami monarszych, co kolidowało z uniwersalistycznymi ideami i dążeniami politycznymi zarówno papiestw jak i cesarstwa. Zależność historyków od rządzących i ich podległość wobec władzy państwowej sprzyjała tendencjom separatystycznym i narodowościowym przygotowując grunt dla postaw patriotycznych, wyrażających się zwłaszcza w apologii przeszłości kraju oraz dynastii rządzącej.

Na dziejopisarstwo wieków średnich złożył się różne formy piśmiennictwa, wśród których miejsce uprzywilejowane zajmuje kronika, a obok niej roczniki (annales) oraz żywoty (vitae). Roczniki składały się z krótkich informacji o wydarzeniach państwowych, kościelnych lub dynastycznych, przyrastających w porządku czasowym. Na żywotopisarstwo średniowieczne składały się zarówno vitae osobistości świeckich, jak i biografie dostojników kościelnych oraz świętych i męczenników, tworząc tzw. hagiografię.

Formą zasługującą na szczególną uwagę są gęsta, będące opowiadaniami o czynach cesarzy, królów, książąt, wodzów a niekiedy także osób duchowych. Gatunek ten wywodzi się z piśmiennictwa starożytnego i legitymował się odległą genealogią. W XI i XII wieku były one popularną formą piśmiennictwa europejskiego, prezentującą czyny wojenne władców, podejmowaną prze wielu pisarzy, jak np. Radulf z Caen Dzieje Tcinkreda. Formę gęsta przybierały często kroniki narodowe przedstawiające dzieje dynastii panujących.

Kronika średniowieczna zachowywała przeważnie układ chronologiczny, jednakże różniła się od annales zakresem informacji, formą przekazu, a także powiązaniem funkcji informacyjnych z artystycznymi oraz moralno- dydaktycznymi. Mianem kroniki określano dzieła o rożnej treści i rozmaitym zasięgu czasowym. Były wśród nich tzw. kroniki świata ( cronica mundi), mające zakres uniwersalny, a rozpoczynane od momentu stworzenia świata. Inną odmianą były korniki narodowe, przedstawiające liistorię państwa od czasów bajecznych i dzieje dynastii panujących, wysławiające gest poszczególnych władców. Bardziej zbliżone do konwencji roczni karskich były kroniki lokalne, np. poszczególnych prowincji, miast lub klasztorów. Osobno wymienia się kroniki wojen- przede wszystkim dzieła historyczne opowiadające o wyprawach krzyżowych

W sferze artystycznej kronika średniowiecza ulegała presji wzorow literackich tak retorycznych jak poetyckich, w tym zwłaszcza epiki. Dotyczy to sposobu konstruowania postaci bohaterów, zasad przedstawiania następujących po sobie w ciągu czasowym zdarzeń, form ujawniania się narratora zarówno w tekście jak w poprzedzającycłi dzieło przedmowach i listach dedykacyjnych czy wreszcie sfer stylistyczno- językowej, w okresie dojrzałego średniowiecza poddanej wpływom sztuki pisarskiej zwanej, ars dictandi. Literackie waloiy kroniki odgrywały szczególną rolę w okresie dojrzałego średniowiecza, kiedy to dzieła, spisywane na dworach monarszych i książęcych dla ścisłej elity, służyły do recytacji w gronie wybranych słuchaczy. U schyłku epoki właściwości artystyczne stopniowo traciły na znaczeniu, podczas, gdy główną wartością kroniki stawały się ich funkcje: dokumentalna oraz moralno- budującą.