36197

Czesław Hemas klasyfikując poezję Wespazjana Kochowskiego, umieszcza go wśród "samotnych poetów" późnego baroku. Hemas zaznacza, że od bitwy pod Beresteczkiem rozpoczęła się dla młodego Wespazjana długoletnia służba wojskowa. Doświadczenia wojenne, jak również rozłąka z rodzinnymi stronami, ukształtowały poetę konserwatywnego, zakorzenionego - podobnie jak Potocki - w sarmackiej tradycji, ale i wrażliwego, któiy szczerością swoich tęsknot przewyższał poetów tamtego czasu.

Ogromna część Niepróżnującego próżnowania to utwory polityczne, które utrwalają emocje publiczne, opłakują poległych, przestrzegają przed następstwami anarchii i politycznego warcholstwa. W poglądach politycznych poety uderza konserwatywizm, manifestujący się kultem instytucji ustrojowych Rzeczypospolitej szlacheckiej, wrogością wobec „obcych” (cudzoziemców i różnowierców), niechęcią do „nowinek”. Według Kocliowskiego, dopóki szlachta akceptowała podstawy ustrojowe ustalone przez przodów, Rzeczpospolita trwała w świetności. Jej upadek nastąpił z nadużyciem wolności, zarzuceniem starych, rodzimych obyczajów na rzecz cudzoziemskich. W zepsuciu pewna rolę odegrali królowie obcego pochodzenia stąd pragnienie Piasta na tronie. Ze względy na miejsce zajmowane w Europie w planie Opatrzności przewidziano dla potomków Sarmatów szczególne zadania: mają być oni przedmurzem chrześcijańska, a nawet doprowadzić do upadku imperium ottomańskiego (Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego i inszych transakcyjej wojny tureckiej... w opisie spotkania cesarza i króla w dziękczynnym przemówieniu cesarza król polski zostaje nazwany „obrońcą całego chrześcijaństwa”). Stąd też wyjątkowa opieka Boga nad Polską, objawiająca się cudownymi ingerencjami w wydarzenia dziejowe. W literaturze polskiej wątek narodu wybranego pojawił się w XVI wieku i od początku powiązany był z Biblią. W Psalmodii polskiej naród wybrany występuje wraz ze wszystkimi elementami składniowymi tej idei: przekonaniem, że wolności polska to klejnot od Boga dany w dowód miłości do narodu, że „zbytki” i poniechanie staropolskich cnót mogą doprowadzić do odmiany „praw i ustaw dawnych”, a w konsekwencji do upadku państwa, że wreszcie powołaniem narodu jest podeptanie „scliizmatycznej żmii” i „bazyliszka oryjentalnego”, to jest prawosławnej Moskwy i pogańskich Tuików. Kochowski sięga często po gatunki utrwalone w tradycji poezji okolicznościowej, posługuje się topiką, do jakiej ta poezja nawykła. Ceclią bowiem podstawową poezji politycznej jest konserwatyzm. Kochowski o tym wie, tym nawykom czytelniczym hołduje, ale umie też zaskakiwać nieoczekiwanym kształtem ogranej formy literackiej, frazy, czy toposu. Tak na przykład ograna personifikacja Matki-Ojczyzny (od czasów Andrzeja Krzyckiego powielano ją wielokrotnie!) pojawi się w wierszach Kochowskiego. W Skardze Korony... (Ep. 12) wystylizuje ją poeta na Chrystusa Frasobliwego, tę stylizację uwypuklają frazy - aluzje do ewangelicznego zatroskania Chrystusa o losy Jerozolimy. Kochowski (np. Ekscytarz, IV, 17) pobudza męstwo poprzez obrazy nieszczęść z liistorii Rzymu i narodów ościennych, przywołuje szlacheckie etymologie cywilizacyjne ('Ty zaś od koni co masz swe tytuły, Stanie tycerski") apeluje wreszcie do szlacheckiego instynktu państwowego.

W utworze Tarantara albo pobudka do rycerstwa polskiego, żeby pośpieszali na odsiecz Kamieńcowi... (Ep. 3) Kochowski odwoła się do szlacheckiej historiozofii, błaga o wsparcie "cesarzowej nieba" (to średniowieczny atrybut Maryi!), "Królowej Polski, Sarmacyi Pani". Z sarmackiej historiozofii wywodzą się u Kochowskiego przystosowania parafraz psalmów do sytuacji Polski. Sarmaci mieli być narodem wybranym stojącym na czele katolicyzmu. Analogie między Izraelem i Polską przeprowadził już Piotr Skarga, tę metodę Kochowski wykorzysta po swojemu. Skardze pomagała ona w kreacji prorockiej, Kochowskiemu (Pieśń albo psalm 81..., I, 19, i Psalm 79, Ep. 10) zaś w hiperbolizacji niebezpieczeństwa Polski, w pierwszym przypadku szwedzkiego, w drugim tureckiego. Niebezpieczeństwo groziło Rzeczypospolitej ze strony krajów innowierczych, stąd przekonanie jakoby miała być ona „przedmurzem chrześcijaństwa”.