8. aktywność w wymiarze indywidualnym i zbiorowym
9. tolerancja
10. ład etyczny (respektowanie sprawiedliwości społecznej)
11. poczucie reprezentacji politycznej
12. sprawstwo obywatelskie (mogę być skuteczny, mam taką siłę w sobie i umiem argumentować, tak aby wprowadzać zmiany)
13. określony poziom kultury obywatelskiej
14. respektowanie zasady pomocniczości
+ aktywność nie może być wyręczenie, występuje tylko wtedy, gdy jest potrzebna
Wioletta Szymczak: wyodrębniony od państwa, gospodarki i życia społecznego obszar, w którym obywatele dobrowolnie i w sposób autonomiczny tworzą stowarzyszenia, fundacje, zrzeszenia i ruchy, zorientowane na obronę lub realizację potrzeb i aspiracji.
1. kompetencja
2. otwartość
3. dialog
4. zdolność do kompromisu
5. akceptacja dla różnorodności
6. koncentracja na dobru wspólnym
Rada Indeksu Społecznego: przestrzeń na zewnątrz rodziny, władzy czy obszaru regulowanego mechanizmami rynkowymi (gospodarka), w której ludzie dobrowolnie zrzeszają się, aby działać na rzecz dobra wspólnego. Jest to obszar społecznej aktywności bez konieczności utożsamiania go ze społeczeństwem jako takim.
Badania: nie do końca należymy do społeczeństwa obywatelskiego Q niska przynależność do organizacji, partii
□ dzieci, młodzież □ mała przynależność do PCK, harcerstwa itd. (młodzież się nie angażuje) □ brak tradycji, wzorców, autorytetów 0 brak możliwości rozwoju społeczeństwa obywatelskiego przed '89, ale to nie zwalnia nas teraz z aktywności 0 trzeba patrzeć w przyszłość, nie przeszłość.
Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego jako pojęcie normatywne charakteryzuje również sam sposób funkcjonowania obywateli w życiu publicznym i jego jakość.
W ujęciu idealnym, funkcjonowanie to cechuje kompetencja, ofiarność, dialog i zdolność do kompromisu, akceptacja dla różnorodności oraz koncentracja na dobru wspólnym.
Społeczeństwo obywatelskie:
1. jest rzeczywistością pożądaną
2. nie ogranicza się tylko do 3 sektora (organizacja pozarządowe)
3. jest pojęciem obejmującym także jakość działań jednostek jako członków społeczeństwa i państwa. Jakość ta odnosi się także do wymiaru etycznego, a nie tylko do efektywności czy sprawności działania.
Mała ojczyzna - najbliższe otoczenie społeczne, w którym mieszkańcy żyją.