3917

okresie dorastania. Najbardziej okrutne maltretowanie dziecka występuje w rodzinach zdemoralizowanych; rodzinach alkoholików; prostytutek. Dzieci przeżywają moralną udrękę, kiedy muszą ukrywać dramaty rodzinne, wstydzić się za zachowanie swoich rodziców. Często dzieci są upokarzane w obecności koleżanek, kolegów, sąsiadów, bliskich. Nie ulega wątpliwości więc, że w tej sytuacji w świadomości dziecka maltretowanego pojawia się, oprócz strachu i nienawiści uczucie wstydu i zażenowania tym, że są traktowane inaczej niż rówieśnicy. W rodzinach patologicznych szczególnie mocno uderza oschłość emocjonalna; brak miłości do dziecka. Możemy tu mówić o dwóch rodzajach następstw psychicznych u dziecka maltretowanego - o bezpośrednim i pośrednim. Pierwszy ma miejsce wtedy, gdy takie praktyki rodziców jak: wyszydzanie, poniżanie, straszenie, izolowanie, odrzucanie doprowadzają w krótkim czasie do reakcji nerwicowych, depresji i samobójstwa. O pośrednich skutkach mówimy, gdy następstwa maltretowania rzutują na całe życie człowieka. Każde dziecko jest inne; ma inną psychikę, w różny sposób może reagować na ten sam bodziec, dlatego uznać należy, że aspekt psychiczny jest zbyt subtelny, by można poddać go było badaniom. Przypadki natomiast fizycznej przemocy można odnaleźć w szpitalach, sądach, czy nawet szkołach, ponieważ ślady obrażeń są namacalnym dowodem popełnionego przestępstwa. Badania więc koncentrują się na przemocy fizycznej, choć analizując akta sądowe można uznać, że przemoc fizyczna zawsze związana jest ze znęcaniem moralnym. Analizując akta sądowe można było zauważyć, że agresję wobec dzieci wywoływać mogą ubóstwo, nierówność społeczna, ignorancja władz państwowych i czynniki ogólnospołeczne, kulturowe, obyczajowe oraz wewnątrzrodzinny proces maltretowania dziecka. Czynnikami ryzyka są alkoholizm, narkomania, psychozy, zaburzenia osobowości (narcyzm, egocentryzm), a także czynniki zewnętrzne (samotność, nędza, własne przykre doświadczenia z dzieciństwa).