6222

SKÓRA, anat zewu powleka ciała kilowców, stanowi 7łożony narząd pełniący funkcję ochronną biorący udział w oddychaniu, termaegulacji. wydalaniu (per), gospodarce wodne) oraz wytwarzana! ciał obronnych w organu mir. receptory (dotyku, ciepła, zimna, bólu) występujące w skórze dostarczają infamacji o otoczeniu Zewnętrzną warstwę tworzy naskórek (podlegający nieustannej ocfctowie. wskutek czynności najgłębiej lezącej warstwy rozrodczej) oraz jego wytwory, jak: włosy, pióra, łuski. Pod naskórkiem leży skóra właściwa /Inni z ikanki łącznej zbitej (włóknistej), odznacza się dużą spoistością, elastycznością i mech opornością, gł dzięki twa/ącym wiązki, sieci i sploty włóknom klej (rodnym (kolagenowym) i sprężystym (elastycznym), górna warstwa skóry właściwej wytwarza brodasyki wpuklone w naskórek; sieó jej kapilarów krwionośnych przyczynia się m ai do odżywiania warstwy rozrodczej naskóika. zawiera (podobnie jak nabłonek) barwnik melatunę. decydujący o zabaiwienai skóry, w skórze właściwej ssaków znajdują się gruczoły palowe, łojowe, korzenie włosów, a w naskórku isb i płazów — gruczoły śluzowe Najgłębszą warstwą skóry jest tkanka podskórna Grubość naskórka i skóry właściwej u człowieka waha się od ok. 300 jim do ok. 4 mm Budowa skóry i jej funkcja różnią się u poszczególnych giomad kręgowców, a także i w ich obrębie Opazenia ponad 60% powierzchni skóry powodują śmierć. Działem medycyny zajmującym się schorzeniami skóry jest drtmalologia Zwierzęce skóry pizem — 10 utrwalana (garbowana) skóra właściwa.

SMAK. zmysł smaku, zdolność oceny przyjmowanych p oka mów na podstawie ich właściwości chrm . występuje już na wczesnych etapach ewolucji zwierząt U większości zwierząt receptory smakowe występują wewnątrz jamy gębowej lub w jej pobliżu, u owadów także na stopkach ptzedmej pay otbiózy. a u tyb — na sktzelach. u ssaków teceplay smakowe zna)thqą się w kubkach smakowych, rozmieszczonych w blcntr śluzowej języka, potbiiebient* gardła i krtani, każdy kubek smakowy zawiera kilka komórek receptorowych. kaaaklujących się ze śliną 1 leagujących iu rozpuszczone w niej stfcsiancje U człowieka ró/ne komórki smakowe toziómiąją 4 podstawowe smaki: słodki, komórki rozmieszczone najgęściej na czubku język* gorzki — u nasady języka, słony i kwaśny — na bokach język* wrażliwość im smaki zależy od temperatiay pokarmu (optimum 20-30°C) i indywidualnych właściwości człowiek* rozpoznawanie pokarmów odbywa się na zasadzie zintegrowanych wrażeń s makowo -węch owy rh Spośród tinyrh gat ssaków wrażliwe na słodycz są świnki mor . chomiki, króliki, ziąsehiie nirsvrażliwe — kory

SMAKOWE KUBKI, narządy zmysłu smaku kręgowców, odbierające tez wrażenia dotykowe i cieplne, u ssaków i ptaków smakowe kubki występują na brodawkach język* w nabłonku tylnej ściany gardzieli, nagłośni i pockiiebienia miękkiego oraz łuków podniebiemojęzykowych. u tyb i płazów poza językiem mogą występować w obrębie skóry. FJemeniami czułymi na bodźce chem są przekształcone komórki nabłonka śluzówki jamy ustne), do tych komórek pizy legają zakończenia nerwowe nerwu czuciowego, tworząc kilkadziesiąt synaps, komórki zmysłowe są oddzielone od siebie komórkami polotowymi, pod wpływem właściwego bodźca diera powstaje zraiaia w potencjale elektt błony komótkowej odbietana przez synapsę i stanowiąca pobudzenie nerwu czuciowego ciągle nie jest pewne, czy dla tóżnych smaków istnieją różne, wyspecjabzowane komórki czuciowe

JĘZYK, inuii mięśniowy, zwykle ruchliwy narząd pekryty bkną śluzową, położony im dnie jamy ustnej kręgowców, zawierający (z reguły) narządy smaku — kubki smakowe; u ssaków od gry wa ważną rolę w ssaniu, żuciu, łykania u człowieka ponadto w wytwarzaniu dźwięków mowy. język ma dużą wrażliwość dotykową i np u wężów i jaszczurek — wydłużony rozdwojcny na kctścu — może być daleko wysuwany i służy jako dodatkowy narząd dotyku, język płazów bezoganowych. ptzytośmęty podstawą do przedniej części dna jamy mlnej. a wolnym końcem zwróć cny w kimuiku gardła, najczęściej pokryty lepką wydzieliną gniczołów ibnuwyr li jest wyrzucany (podobnie j<& u kameleonów) wolnym końcem ku przodowi i służy do chwytania zdobyczy, np owadów

WĘCH. pow omenie. zmysł powonienia zmysł węchu, zmysł umożliwiający odbieranie mfcrmacji o niektórych substancjach lotnych znajdujących się w powietrzu lub wodzie, pobudzenie narządu węchu powoduje wrażenie zmysłowe zw zapachem Receptory węchu 11 ssaków znajdują się w tylnej ja tnie nosowej, w obrębie nabłonka węchowego a u niektórych zwierzą! również w narządzie Jacobsona (juzy lemieszowy narząd) kontaktującym się z jamą ustną, podstawowymi elf meritami odbierającymi bodźce węchowe są dwubiegunowe komórki receptorowe (węchowe), kh wypustki dochodzą do opuszki węchowej, w obrębie kiótej znajdują się neuony nerwu węchowego nerw (Ol przekazuje tiforraację węchową dokilui striknr mózgowych zw wspólnie węchomó/gowiem U niższych kręgowców anabzie informacji węchowej służy niemal cale węcltomózgowie. natomiast u ptaków i ssaków większość s(nikim węchomózgowia wchodzi w skład (kładu rąbkowego sterującego czynnościami popędowo-cmocjcnalnymi. a fimkcje ściśle węchowe pełnią tylko niektóre części węchomózgowia. jak guzek węchowy, część hipokampa i niektóre jądra ciała migdałowatego, u człowieka gł. ckolka haka. u owadów receptory węchu znajdują się w sensiliach cznłkow W zależności od wykazywania bodźców zapachowych jako źródła mfamacji o aoc zeniu rozróżnia się zwierzęta mlkrosomaiyczne (o słabym powonieniu) — należy do nich człowiek, aaz makrosomaiyczne. 11 których węch odgrywa ważną rolę w aientacji w środowisku — należą do nkh ssaki owadożernc. gryzonie, kopytne i niektóre psowate

WrażUwość na bodźce węchowe zalezy od wielkości powierzchni nabłatka węchowego i liczby komórek węchowych, np człowiek ma ok 5 min komórek na S cm¹ nabłonka węchowego i ronóżnia kilka lys zapachów, natomiast pies owczarek — ponad 200 min komórek węchowych na powierzchni ołc 80 cm*, do pobudzenia narządu węchu u psa niekiedy wystarcza zaledwie kilka cząsteczek siiisianc ji zapachowej Narząd Jacobsona (szczątkowy u człowieka) odgrywa ważną tołę u węży. a spośród ssaków posługują się mm kopytne w celu oceny gotowości seksiubiej samicy

Bodźce zapachowe mają znaczenie mfamujące. służą np do oznaczania teryiaaun. ocbiajdywania pokarmu (staika ziemniaczana wybiera rośhny wydzielające woń aldehydu octowego). Bodźce zaliczane do anaktantów wywierają działanie przyciągające (wabiące), ram feioraaiy. pozwalające zwinzęiom odnaleźć osobniki płci przeciwne) liii ułatwiające więź między matką a (Mitom U we m Bodźce typu ie|>elenlów działają otyychająco. np ctidaiąca ciecz wysltzykiwana przez śmierdziel* subslancje alarmowe pochodzące ze skóry zzaniaiych zwierząt.