6337

możliwości podmiotu, na granicy jego sit fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej, np. kiedy człowiek słaby fizycznie musi dźwigać wielkie ciężary; kiedy człowiek o niskich kwalifikacjach ma do wykonania zadanie wymagające wysokich kwalifikacji; kiedy człowiek o słabym układzie nerwowym pracuje w sytuacji o silnym natężeniu bodźców, przy wielkiej odpowiedzialności, wielkim ryzyku, w wielkim niebezpieczeństwie lub w wielkiej niepewności. W tego rodzaju sytuacjach oprócz obniżania się poziomu wykonania często obserwuje się zaburzenia nerwowe, przejściowe stany napięcia nerwowego lub mniej lub bardziej trwałe nerwice.

3/ Sytuacje utrudnienia.

Utrudnienie powstaje wtedy, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona wskutek pojawienia się w sytuacji jakichś elementów zbędnych lub nieobecności jakichś elementów potrzebnych. W pierwszym wypadku mówimy o przeszkodach, w drugim zaś o brakach. Zarówno przeszkody, jak i braki dezorganizują sytuację i przez to właśnie utrudniają czynności orientacyjne, decyzyjne, i wykonawcze.

-    Przeszkód.y mogą utrudniać zarówno przebieg czynności fizycznych, ruchów (np. przegrody, zamknięte wejścia lub wyjścia, ciasne pomieszczenia ograniczające sw/obodę ruchów, hamulce lub więzy krępujące itp.), jak i umysłowych (zasłony ograniczające pole widzenia, czynniki rozpraszające uwagę, reguły i zakazy wykluczające stosowanie pewnych metod itp.). Przeszkodą mogą być także zewnętrzne naciski, fizyczne lub społeczno-moralne, zmieniające kierunek czynności, narzucające jej tempo, wyznaczające czas wykonania itp.

-    Braki utrudniające (które należy odróżniać od braków deprywacyjnych) mogą być albo przedmiotowe, albo informacyjne. Przykładem braków przedmiotowych może być brak odpowiednich materiałów, narzędzi, środków lub pomocników, zaś przykładem braków informacyjnych - przerwanie łączności, zamilknięcie źródła informacji, dopływ informacji niepełnych itp.

Niektóre typy sytuacji utrudnionych stały się przedmiotem zainteresowania przedstawicieli różnych nauk, ponieważ mają duże znaczenie praktyczne. Również w teoretycznych badaniach psychologicznych stosuje się często metodę utrudnień sytuacji dla ujawnienia niektórych prawidłowości zachowania się, np. stosowane są często metody: labiryntów lub klatek z utrudnionym wyjściem, przegród na drodze do przynęty, zasłon utrudniających dopływ informacji itp.

4/ Sytuacje konfliktowe.

Sytuacje konfliktowe powstają wtedy, gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych. I w tym przypadku mogą to być zarówno siły fizyczne, jak i sprzeczne naciski społeczne lub moralne. Sytuacje konfliktowe budzą od dawna żywe zainteresowanie autorów dzieł literackich, od starożytnych tragedii aż do współczesnych utworów dramatycznych. Inną grupę sytuacji konfliktowych stanowią sytuacje walki (konkurencji, współzawodnictwa, gry, przetargu, sprzeczności interesów, a także sytuacje dyskusji i dialogu) itp. Opracowywane są teoretyczne modele matematyczne tego rodzaju sytuacji i rozwija się odrębna gałąź badań matematycznych, tzw. teoria gier (Kozielecki. 1970). Instytucjonalne formy życia i pracy człowieka stają się podstawą szczególnego typu sytuacji konfliktowych, a mianowicie organizacyjnych sytuacji konfliktowych, polegających na konflikcie ról,