6627

wybijający się rolnik, gospodyni domowa, pracownik lokalnej instytucji społeczno- gospodarczej czy nauczyciel. Odznaczają się świadomością potrzeby możliwości przeobrażenia siebie i swojego otoczenia. Są przygotowani do długotrwałej i ciężkiej pracy, a nade wszystko kierują się dobrem drugiego człowieka ( w tym ostatnim przypadku niezbędna staje się umiejętność widzenia innych „Ja").

Radlińska definiuje środowiska jako „... zespół warunków, wśród których bytuje jednostka, i czynników, kształtujących jej osobowość, oddziaływujących stałe lub przez czas dłuższy”. Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych oraz naturalnych. Środowisko odróżnia się od otoczenia , które jest zmienne , chwilowe, nie wywiera zasadniczych wpływów.

Posługując się różnymi kryteriami, Radlińska wyróżnia trzy pary środowisk:

1.    środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co najbliższe", oraz środowisko dalsze, o szerszych granicach zasięgu;

2.    środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co człowiek sięgnąć3.    może", oraz

środowisko subiektywne , które zawiera elementy oddziałując w danej chwili na człowieka;

4. środowisko materialne, składające się z realnych wytworów człowieka i przyrody, oraz środowisko niewidzialne, psycliiczne, obejmujące rrun. idee, wierzenia, zwyczaje, a także więź moralną.

Między tak określonymi rodzajami środowisk występują różnorodne relacje. Środowiska materialne i duchowe krzyżują się z dwoma pozostałymi parami środowisk, widoczna jest również łączność między środowiskiem bezpośrednim obiektywnym.

Oddziaływanie środowiska niewidzialnego, odgrywającego w życiu człowieka - zdaniem Radlińskiej- szczególnie doniosłą rolę, przebiega m.ia poprzez kontakty z wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych wartości i którzy sami są twórcami nowych idei. Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartości, umożliwiają ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływają na motywy postępowania i pośrednio- na przekształcenie życia. W świetle tych ustaleń nie jest paradoksem stwierdzenie, które Radlińska wielokrotnie przytacza, że „ Duńczycy robią tak dobre masło, ponieważ młodzież czyta poetów". Środowisko niewidzialne jest „rodnikiem nowego życia" w tym sensie, iż rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec rozwiązania lepsze od istniejących

Radlińska odczytuje środowisko w perspektywie ludzkiej, humanistycznej i kulturowej. Podobnie jak F. Znaniecki twierdzi, że środowisko jest zawsze „czyjeś"; powstaje ono i rozwija się w sferze doświadczenia i działania jednostki i grup społecznych. Podkreślając zaś zasadniczą rolę środowiska w budowaniu tożsamości indywidualnej i zbiorowej, a co za tym idzie- w tworzeniu poczucia wspólnotowości grup ludzkich, wyprzedza idee środowiska- „ małej ojczyzny", formułowane przez Stanisława Ossowskiego. Źródłem wiedzy o środowisku jest empiria, czyli obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i procesów. Radlińska tworzy oryginalną metodologię badali środowiskowych, precyzując zasady organizacji oraz określają narzędzia (metody i techniki) poznawania rzeczywistości. Proponuje w tym względzie rozwiązania nie ustępujące czołowym osiągnięciom badań terenowych tamtych lat, min. koncepcjom M. Librachowej (Dziecko wsi polskiej, 1934) Z. Mysłakowskiego (Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze, 1931; Wychowanie w środowisku małomiasteczkowym, 1934) oraz J. Pietera (Poziom inteligencji a środowisko, 1938).

Prowadzone przez Radlińską badania środowiskowe, odznaczają się szerokim zakresem podejmowanych problemów, wnikliwością wywodu, precyzją stosowanych narzędzi. Tym jednak , co odróżnia jej stanowisko metodologiczne i warsztat badawczy od przytoczonych i innych ujęć empirycznych jest nastawienie na badanie „współczynnika humanistycznego" środowiska.