6858

Mulgurzatu Gajda

poziomu wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych i w ten sposób zwiększy się zagregowany popyt na dobra i usługi w gospodarce. Z kolei wzrost popytu poprzez efekt mnożnikowy doprowadzi do wzrostu poziomu dochodu w punkcie równowagi² (podobnie wzrost wydatków rządowych zwiększa popyt globalny i w efekcie prowadzi do wzrostu stopnia wykorzystania mocy wytwórczych). Teoria ta zaleca stosowanie aktywnej polityki fiskalnej, szczególnie ekspansywnej w warunkach występowania tzw. luki recesyjnej. W tej sytuacji uzasadnione jest więc tworzenie deficytów budżetowych. Niewykorzystane moce wytwórcze, głównie przejawiające się w występowaniu bezrobocia przymusowego, są więc bardziej niepożądane dla gospodarki niż wzrastając}' deficyt budżetowy i dług publiczny. Co więcej, Keynes byl przekonany, że deficyt}' budżetowe nic odgrywają żadnej roli, ponieważ dług publiczny jesteśmy winni sobie sami. Ponadto w okresie ożywienia deficyty znikną samoczynnie na skutek wzrostu wpływów podatkowych.

W teorii kcyncsowskicj popyt globalny odgrywał główną rolę jako czynnik determinujący poziom globalnej podaży. Znalazło to potwierdzenie w sformułowaniu koncepcji mnożnika inwestycyjnego, a także mnożnika wydatków publicznych³ oraz mnożnika zrównoważonego budżetu⁴.

Poglądy Keynesa znalazły wśród ekonomistów wiciu zwolenników. Do konty nuatorów jego myśli w dziedzinie finansów publicznych należy zaliczyć przede wszystkim A.H. łlansena, który* był zdecydowanym przeciwnikiem stosowania zasady równowagi budżetowej. Uważał on, żc równowagą ta nic może być celem samym w sobie, a zaciąganie długu publicznego przynosi gospodarce korzyści, szczególnie w sytuacji istnienia niewykorzystanych mocy wytwórczych. Podobne poglądy głosił A. Lcr-ner. który zalecał jeszcze bardziej aktywne wykorzystanie finansów publicznych w celu zapew nienia pełnego wykorzystania mocy wytwórczych oraz zapobiegania inflacji, stąd powstała nazwa „finanse funkcjonalne” (functionalfinanccy.

Zupełnie przeciwstawne zalecenia pod adresem polityki gospodarczej proponowali zwolennicy „nowego konserwatyzmu fiskalnego". Najważniejsze założenia lego podejścia są następujące: ^{1 2}

-    bezwzględnie zrównoważony budżet;

-    ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system Finansów publicznych w wyniku ograniczenia wydatków rządowych, co umożliwia zmniejszenie obciążenia podatkowego (celem byf jak najmniejszy budżet i jak najniższy poziom podatków neutralnych wobec gospodarki);

-    polityka fiskalna miała doprowadzić do ograniczenia długu publicznego zc względu na jego skrajnie negatywne konsekwencje ekonomiczne, głównie z powodu wypierania wydatków sektora prywatnego, ponadto nadmierne obciążenie długiem przyszłych pokoleń''.

Jak zaznacza W. Ziółkowska, w latach dziewięćdziesiątych uastąpil powrót do liberalizmu gospodarczego, w wyniku czego doszło do ustalenia tzw. conscnsu waszyngtońskiego. Wynikające stąd zalecenia pod adresem polityki gospodarczej w zakresie finansów publicznych, które prowadzą do szybszego wzrostu gospodarczego, są następujące: należy dążyć do obniżania poziomu deficytów budżetowych, poszerzania bazy poboru podatków i ich obniżania oraz do alokowania środków publicznych w te dziedziny, od których w największym stopniu zależy rozwój gospodarki, tzn. w oświatę, naukę i infrastrukturę³.

2.1. Gospodarka zamknięta

Efekty w krótkim okresie

Wpływ wzrostu popytu generowanego w wyniku zastosowania ekspansywnej polityki fiskalnej na poziom dochodu w krótkim okresie można zilustrować, wykorzystując prosty model makroekonomiczny AS-AD (rys. la) lub model IS-LM (rys. Ib).

3	LAS			b
P	\\		^SAS		r	\ LM
Pi		/		^rl	_ _ _	^___
						\ / l\ \ / • \
Po
				^r2		yi\ i
Pi	i		>ADt			• iS. tS\
	i i		\-ł£>o			i i
	Y0		V*			** Yy

Rys. 1. Wpływ ekspansywnej polityki fiskalnej na poziom dochodu Źródło: opracowanie wtasne.

1

² Główne założenia tej teorii sa następujące: ceny i płace są „lepkie" w krótkim okresie i brak jest barier po stronie podaż.owej gospodarki, stąd zwiększenie poziomu popytu prowadzi do pełniejszego wykorzystania mocy produkcyjnych gospodarki

^} Według teorii kcyncsowsfciej oba mnożniki przyjmują wart ość większą od I i uzależnioną głównie od wartości krańcowej skłonności do konsumpcji, co oznacza, żc przyrost popytu globalnego o jednostkę powoduje przyrost wartości globalnej podaży o więcej niż jednostkę.

^e Jeżeli rząd dokonuje zwiększenia wydatków o taką samą kwotę, o jaką wzrosną wpływy podatkowe. nastąp: przyrost popytu globalnego i dochodu w punkcie równowagi W przypadku podatków zryczałtowanych mnożnik ter wynosi 1, co oznacza, żc dochód narodowy wzrośnie dokładnie o wartość wydatków iządowycb Koncepcja ta nosi nazwę „mnożnikB zrównoważonego budżetu" lub „efektu T Haavelrtio". Szerzej na ten temat piszą: S. Owsiak. M. Kosek-Wojnar. K Surówka, RtUnowaga budżetowa Deficyt budżetowy. Dług publiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993,

2

66-Ć9, oraz R.A. Musgrave. P. Mucgrave. Public Fmance in Tlieory and PracJice, New York 1984, * 521-526.

’ Szerzej na ten temat: S. Owsiak, Finanse puNicne Tnnia i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, k. 41-45.

3

‘Ibidem, s. 46-41.

’ Zob. W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkuty Bankowej, Poznań 2000, a. 37-38.