6874

Dokonań? wyż?j określenie prawa konstymcyjnego jest stosunkowo często używane. Różni się ono od innych definicji tego terminu. Ponadto w literaturze prawniczej spotkać można inne nazwy, dla tego co my rozumiemy pod pojęciem prawa konstytucyjnego. Aczkolwiek szersza charakterystyka zagadnień terminologicznych nie wydaje się nam konieczna, to jednak pragniemy zasygnalizować problemy, z którymi spotkać się mogą osoby interesujące się tą tematyką.

Bezsprzecznie jednym z głównych przedmiotów regulacji norm konstytucyjnych jest państwo Stąd też w nauce polskiej, zwłaszcza w okresie PRL. a także i w obcej doktrynie prawa (np. rosyjskiej, niemieckiej, austriackiej) spotkać można określenie prawa konstytucyjnego mianem prawa państwowego. Wskazuje się w tym wypadku na to. że pojęcie prawo koiistynicyjue jest pojęciem wąskim i w ścisłym lego słowa znaczeniu obejmuje jedynie normy zawarte w konstynicji rozumianej jako akt prawny „Prawo państwowe" lepiej zaś oddaje to. że wiele norm dotyczących państwa nie występuje w konstytucji i pozostaje poza jej ramami. Należy przy tym zauważyć, że tak pojęte „prawo państwowe" wykracza swoim zakresem poza regulacje odnoszące się bezpośrednio do państwa, a więc nie zawiera się w pojęciu prawa państwowego sensu siricto. Można je rozumieć i tak. że każda norma prawna wydana przez państwo wchodziłaby w jego zakres, byłaby w jakimś sensie „państwowa".

W okresie międzywojennym w Polsce oraz w niektórych krajach europejskich (np. Francja. Niemcy) spotkać można było określenie prawo polityczne. Obejmowano nim gałąź prawa określającą kompetencje i formy działania organów o charakterze politycznym, mechanizmy podejmowania przez nie decyzji oraz zawierającą regulacje dotyczące stniktur politycznych i systemu wartości społecznych nakładającego ograniczenia na władzę. W tym znaczeniu „prawo polityczne" jest tą gałęzią prawa, która najściślej wiąże się z polityką sensu largo. Zawiera ono normy porządkujące i nadające ramy politycznemu procesowi kształtowania decyzji państwowych. Wiele z tych norm, bez względu na ich formę czy treść, wpływa w istotny sposób na przebieg procesów politycznych. Oddziaływania tego nie sposób jednak przeceniać i nie zauważać, że nie można utożsamiać go z „prawem politycznym" w przedstawionym wcześniej znaczeniu. Nazwa ta mogłaby być rozumiana szerzej i obejmowałaby każdy przepis o charakterze politycznym.

b) Prawo konstytucyjne jako dyscyplina nauk prawnych

Mamy tu na myśli tworzący pewien system zespół poglądów na lemat gałęzi prawa określanej mianeni prawa konsty hi ryju ego. Zadaniem nauki prawa konstytucyjnego jest usystematyzowanie i wyjaśnienie terminów występujących w normach prawnych należących do tej gałęzi prawa oraz określenie tego. co na gruncie norm prawa konstytucyjnego jest prawnie wiążące. Ma ona na celu również dokonywanie klasyfikacji norm prawnych i łączenie ich w odpowiednie instytucje ustroju państwowego Przedmiotem zainteresowania nauki prawa konstytucyjnego jest także funkcjonowanie tych instymcji w praktyce w danym państwie oraz prowadzeiue studiów komparatystycznych, pozwalających lepiej rozumieć występowanie pewnych prawidłowości. Efektem badań naukowych są często propozycje konkretnych rozwiązań lub instytucji ustrojowych.

Rola tak rozumianego prawa konstytucyjnego nabiera szczególnego znaczenia w okresie transformacji ustrojowej Nie można zapominać, że dwukrotnie w ciągu ostatnich dwóch wieków polskie instytucje ustrojowe pozbawione zostały ciągłości rozwojowej, która ma doniosłą wartość dla swoistego ukształtowania się indywidualności prawnoustrojowej państwa. Znaczenie tego zerwania dla polskiego prawa konstytucyjnego jest tym większe, że luka rozwojowa przypadła na wriek XIX, kiedy kształtowały się podstawy współczesnego konstytucjonalizmu i na dnigą połowę wieku XX. kiedy kształtowały się instymeje rozwiniętego państwa demokratycznego. Jak słusznie zauważała J. Zakrzewska: „Nie weszliśmy do Europy dzisiaj, ponieważ Polska zawsze leżała w Europie Ale dzisiaj nasze problemy są problemami normalnych krajów europejskich W każdym razie problemy konstytucyjne. Przyjęcie demokratycznych rozwiązali otwiera nam drzwi do europejskich instytucji. Toteż wyzwanie przed jakim staje polski konstytucjonalizm. Słownik demokracji, słownik konstytucyjny, który przez ostatnie 45 lat był inny na zachodzie Europy niż u nas. staje się słownikiem wspólnym Idee odzyskują swój blask, a słowa: parlament, prawo, praworządność, samorząd, wybory odzyskują swoje znaczenie. Dzięki temu możemy się porozumieć i realnie wykorzystywać znajomość rozwiązali przyjętych w innych państwach".

Dla określenia tej dyscypliny nauk prawnych również używa się różnych nazw, podobnie jak dla określenia omawianej gałęzi prawa. Zwolennicy każdej z trzech przedstawianych nazw pragną stosując jedną z nich dla danej dyscypliny nauk prawnych podkreślić związek, jaki zachodzi między wiedzą prawniczą a specyficznym charakterem norm danej gałęzi prawa Jak stwierdziliśmy wcześniej, żaden ze stosowanych terminów nie jest idealny i każdy rodzić może pewne wątpliwości W tym opracowaniu wybraliśmy i będziemy konsekwentnie posługiwać się nazwą prawo konsty tnc yjne w podanym już znaczeniu. Występuje ona najczęściej w polskiej, współczesnej literaturze prawniczej i jest powszechnie stosowana w wielu krajach romańskich i anglosaskich a w ostatnich latach staje się coraz bardziej popularna także na obszarze języka niemieckiego. Oddaje ona naszym zdaniem, najlepiej zwriązek. jaki zachodzi pomiędzy przedmiotem norm konstytucyjnych a przedmiotem norm niższego szczebla, rozwijających postanowienia konstytucyjne

2. Miejsce prawa konstymcyjnego w systemie prawa

System jako całość jest jednością elementów, między którymi występują określone oddziaływania wzajemne Częściami składowymi systemu prawa są normy prawne. Można dokonywać ich klasyfikacji na podstawie różnorodnych kryteriów. Nie rozwijając szerzej tej problematyki, zwrócimy uwagę tylko na najczęściej występujące podziały norm prawnych

Wypracowany przez Rzymian podział na prawo publiczne i prywatne został, w XIX w. zaakceptowany w teorii państwa liberalnego Było to po części konsekwencją uznania dualizmu między jednostką a państwem Wprawdzie w XX w. podniosły się glosy, że w nowoczesnym państwrie podział ten stracił rację bytu, lecz nie zaproponowano innej klasyfikacji, która zostałaby powszechnie uznana. Dlatego też można uważać klasyfikację tradycyjną za wciąż aktualną Według niej prawo publiczne zawiera normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką a państwem oraz między różnymi podmiotami reprezeimijącymi państwo Prawo publiczne dzieli się na prawo międzynarodowe, odnoszące się do stosunków prawnych między państwami, i prawo wewnętrzne dotyczące stosunków prawnych, występujących w danym państwie. Do prawa publicznego w tym ujęciu zaliczymy prawo międzynarodowe, a z gałęzi prawa wewnętrznego m in : prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo kanie.

Prawo prywatne obejmuje normy regulujące stosunki prawne między osobami fizycznymi, między osobami fizycznymi a prawnymi oraz pomiędzy tymi ostatnimi Zaliczamy do mego m in. prawo cywilne. Prawo prywame ma charakter prawa wewnętrznego

Podział ten implikuje również różnice w formach i treści aktów prawnych związanych z każdym z tych działów prawa. W wewnętrznym prawie publicznym będą to najczęściej akty prawne formułujące stosunki nadrzędności i podporządkowania zawierające nakazy i zakazy. W prawie prywatnym podstawową zaś formą jest forma umowy cywilnoprawnej.

Dmga z klasyfikacji powszechnie przyjętych w naukach prawnych to podział na prawo materialne i prawo formalne. Pierwsze, to normy prawne regulujące stosunki prawne i porządkujące system prawny. Drugie zawiera normy prawne służące stosowaniu norm prawa materialnego (np. prawo procesowe).

2