7924

Ze wzglądu na zadanie, jakie spełniają minerały w budowie skał, wydziela się wśród nich:

—    minerały główne, tworzące zasadniczą masą skalną, występujące w ilości > 10% obj., określające pozycję skał w systematyce petrograficznej;

—    minerały akcesoryczne (dodatkowe), współwystępujące z minerałami

głównymi w niektórych skałach, lecz z reguły nie wpływające na nazwę skały z wyjątkiem przypadków znacznego ich gromadzenia, jak np. turraalinu w granicie turmalinowym, granat i W aplicie granatowym, topazu w grejzenie topazowym itd.;

—    minerały poboczne (podrzędne), występujące powszechnie, leci w niewielkich ilościach, (do 5Vo obj), jak np. apatyt, cyrkon, tytanit, ilmenit, magnetyt i in.

Dla potrzeb klasyfikacji petrograficznych minerały dzieli się na:

—    jasne, czyli sialiczne, jak np. kwarc, Skalenie, skaleniowee, musko-wit, które w płytce cienkiej są bezbarwne, choć makroskopowe mogą wykazywać zabarwienie, jak np. ortoklaz i kwarc,

—    ciemne (barwne), czyli maficzne (femiczne), jak np. biotyt, amfi-bole, pirokseny, oliwin, które w płytce cienkiej są na ogół barwne z wyjątkiem oliwinu i niektórych piroksenów.

Charakterystyka głównych grup minerałów skałotwórc/ych

1.    Grupa kwarcu

Grupa kwarcu obejmuje odmiany polimorficzne substancji Si0₂. Przemiany polimorficzne SiO, w całym zakresie temperatury do 1713°C wywołują skokowy spadek gęstości o 17% i wzrost objętości o około 20°/(i.

Spośród odmian polimorfieznych Si0₂ najbardziej rozpowszechniony jest niskotemperaturowy 'kwarc p, krystalizujący w układziejfcrygonalnym, występujący w skalach plutonicznych (tabl. 7,3).

Kwarc beta zawiera teoretycznie 47% Si i 53% O. Występują w nim zwykle wrostki ciekłe, gazowe oraz wrostki takich minerałów, jak rutyl, turmalin i in.

Pod względem strukturalnym kwarc beta należy do krzemianów przestrzennych. Tworzy on kryształy o licznych postaciach, jak słupa heksagonalnego, romboedrów, trapezoedrów, bipiramid itp. Ściany słupa heksagonalnego wykazują gęste zbrużdżenia prostopadłe do osi L^{1 2}. Częste są zbliżniaczenia. Pospolicie kwarc P tworzy formy obcokształtne skupienia ziarniste, zbite oraz naskorupienia. Kwarc"jest minefałenrbezbarwnym lub zabarwionym, Bezbarwne lub zabarwione kwarce pochodzenia hycłrotermalnego noszą odrębne nazwy:

—    kryształ górski, bezbarwny o dobrze wykształconych kryształach

—    kwarc zadymiony — ciemnobrunatny,

—    ametyst — fioletowy,

—    cytryn — żółty,

—    morion — ciemnoszary do czarnego,

—    kwarc mleczny — biały.

W skałach magmowych kwarc jest zwykle bezbarwny, biały, szarawy, niekiedy niebieski. Nie wykazuje w zasadzie łupliwości, przełam jest muszlowy, twardość wynosi 7, jest bardzo kruchy.

2

1

   Grupa skaleni

Skalenie należą do najważniejszych minerałów skałotwórczych skał magmowych i stanowią podstawę klasyfikacji tych skał. Pod względem kry-stalochemicznym skalenie przedstawiają przestizenne glinokrzemiany K, Na, Ca i Ba. Skład chemiczny jest podstawą podziału skaleni na:

—    potasowe,

—    sodowo-wapniowe, czyli plagioklazy,

2

—    barowe (bez większego znaczenia).

Skalenie potasowe i sodowe, a także kryształy mieszane skaleni potasowych i sodowych noszą nazwę skaleni alkalicznych.

W skałach skalenie twoizą składniki jasne o barwie białawej, biało-szarej, kremowożółtej, różowej i zielonej. Formy kryształów są zwykle tabliczkowate lub listewkowate, rzadziej nieregularne. Skalenie mają twardość 6 i łupliwość dwukierunkową według ściany (001) i (010). Połyskliwe w stanie świeżym płaszczyzny łupliwości wskutek wietrzenia chemicznego matowieją. Gęstość skaleni waha się od 2.54-10² do 2,76-10* kg/m² i zależy od składu chemicznego.

Skalenie znajdują zastosowanie w przemyśle szklarskim i ceramicznym, a niektóre jako kamienie półszlachetne.