9600

-    pytania uzupełniając* - służące uzyskaniu dodatkowych młot mac)i o szczegółach pominiętych w relacji świaAta.

• pytania wyjaśniające - gdy występują tniAroścl inteipretacyjne w zeznaniadi świadka.

-    pytania kontrolne - służące weryfikacji zeznań ze zgromadzanym juz marniałem dowodowym w dartej sprawie

Zadawane pytania powinny być jasne i dostosowane do poziomu świadka Podstawowym ptoblemem związanym z zadawaniem pytali jest możliwość sugestii którą mogą one ze sobą nieść, nawet bez jakiejkolwiek woli do sugetowania po stronie przesłuchującego Należy więc mikać pytań szczególnie sugestywnych Niemiecki psycłtolog W. Stern wyróżnia pięć kategorii pytań ze względu na ich siłę sugestii:

1. Pytania żądające określenia (gdzie, kiedy) zupełnie wolne od sugestii.

2 Pytania łaknie - posuwające już możliwość określanej odpowiedzi

3. Pytania dysjtutkcyjne (wyłączające, z zastosowaniem alternatywy wykluczającej), czyli zawierające jedno fabzywe założenie - wybór otyowirdzi jest ograniczany do jednej z podanych możliwości

4    Pytania wyczekujące sugestywne, gdyż pytający zdradza swoje stanowisko i oczekuje takiego samego zdania od przesłuchiwanego

5    Pytania zawierające założenie - np o określenie koloni przedmiotu, o którym świadek nie wspomniał w swojej relacji

Zasadniczonajwiększą dawkę sugestii zawierają sądy klasyfikujące, czyli pytania o cechy identyfikacyjne przedmiotów lub zjawisk. W takich pytaniach również łatwiej jest zasugerować pytanemu odpowiedź. Sugestia staje się tym efektywniejsza, im świadek mniej pamięta z przebiegu zdarzenia Podatność na sugestię zależy róssmież od wykształcenia Według przeprowadzonych badań osoby nie wykształcone udzielają średnio 46,44% prawdziwych odpowiedzi na pytania sugestywne, oraz 16.•©% fałszywych Osoby wykształcone natomiast udzieliły 55.38% odpowiedzi prawdziwych oraz 10.20% fabzywych Sugestię można zawrzeć również w tonie głosu i układzie zadawanych pytań.

Prawne unormowania dotyczące świadków i sposobu ich przesłuchiwania zawarte są głównie w kpk. w dziale V (Dowody), rozdziale 19 i 21 (art. 171 - 174; 177

-    192). Do najważniejszych regulacji dotyczących taktyki i sposobu przesludiań. poza prawem świadka do odmowy zeznań i odmowy odpowiedzi na określone pytania, należy zaliczyć zakaz zadawania pytań sugerujących odpowiedź (art 171 §3 kpk), jak również zakaz stosowania groźby bezprawnej i przemocy wobec świadka jak i stosowania Itąmo/y al>o środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne świadca (art 171 §4 kpk) Wolno jeAtak przeprowadzać konfrontacje w celu wyjaśnienia sprzeczności w zeznaniach (art. 172 kpk) Możliwe jest tówniez zastosowanie okazaniarzeczy lub osoby afcojej wizerunku (art. 173 kpk) W razie potrzeby należy postępować tak. aby świadek nie został rozpoznany przez okazy wanych których powinno być przynajmniej czterech Szczegółowy nvb przeprowadzana okazania reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedbwości w sprawie wanmków technicznych przeptowadzeiua okazania ZgoAtie z tym aktem prawnym okazanie przeprowadzania się w siedzi)* organu procesowego, w odpowie A u m pomieszczeniu Osoba przesłuchiwana me powinna ponadto kontaktować się z przesłuchiwanymi, którzy nie brali jeszcze udziału w rej czynności Osoby przybrane do okazania powinny mieć podobny wzrost, ruszę, ubiór i być w podobnym wieku co okazywany. Wygląd wszystkich tych osób nie powinien się natomiast różnić od ubioru, który miał na sobie oskarżony lub podejrzany podczas popełnienia danego czynu Nie wolno okazy wać kilku osób na raz Świadek musi mieć również możliwość zajroznania się ze znakami szczególnymi okazywanego, w szczególności z tatuażami, bliznami, lip

ZgoAiie z art 174kpk zeznań świadka nie wolno zastępować treściąjakichkolwiek pism (zakaz substytucji dowodowej) Istnieje również możliwość zachowania danych osobowych świadka, jeśli istnieje uzasadniona obawa co do niebezpieczeństwa dla żyda. zAowia. wolności al>o mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla mego najbliższej (art 184 §1 kpk) Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w spiawie watunków technicznych przesłuchania świadka którego dane osobowe podlegają zadiowaniu w tajemnicy, przeshiclianie może odbyć się tównieź poza budynkiem sądu w miejscu zabezpieczonym ptzed dostępem osób niepożądanych Również sposób sprowadzenia świadka na miejsce przesłuchania musi zapewniać mu bezpieczeńsłwo. Zawiadomień natomiast nie doręcza się takiemu świadkowi pocztą Przesłuchanie takiego świadka przez oskarż cnego i jego obrońcę odbywa się natomiast za pośrednictwem środków technicznych (audio i wideo), lecz zniekształcających wizerunek i głos świadka

Kodeks postępowania karnego leguluje również cały pizebieg przesłuchania ptzed sądem. Zaczyna się ano od złożenia przez świadka przyrzeczenia (art 187 §1 kpk) Następnie iguzedza się go o odpowiedziaktośri za składanie fałszywych zeznań (art 190 §1 kpk). W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został o tym pouczony Następnie świadek podaje swoje dane osobowe (art 191 kpk.) a następnie poucza się go o możliwości odmowy zeznań lub odmowy udzielenia odpowie d/i na niektóre pytania Zgodnie z art 192 §2 kpk jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności sposttzegania łub odtwaizania ptzez niego spostrzeżeń, przesłuchanie może odbyć się z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa

Szczególna taktyka obowiązuje podczas przesłuchana dzieci Przesłuchujący powinien mieć w takim pr/ypadui podstawową wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży. Już w kwestii uwzględniania takich zeznali pojawiają się w doku vme dwa poglądy negatywny i umiarkowany Pierwszy polega na nie uwzględnianiu zeznań dzieci Jako świadków oskarżenia w ogóle Wywodzi się już ze starożytnego Rzymu (lex Julia) Obecnie jest jednak rzadko spotykany i obowiązuje głównie w Hiszpanii i Meksyku. ZgoAtie z poglądem u miarkowanym nie należy w ogóle uwzględniać zeznań dzieci do lat 7, czyli będących w okresie wczesnego dzieclistwa Najważniejszy wydaje się jednak być nie wiek. lecz stopień rozwoju psychologicznego dziecka i przedmiot zeznań Przy weryfikacji takich zeznań należy mieć przede wszystkim na uwadze fakt. ze powody nieprawdziwych zeznań dzieci są z goła mie niż u dorosłych i są często niezrozumiale dla organów ścigania. Do podstawowych, według psychologa J. M Kapłana, należą: niezdolność do ssłaściwej percepcji konfabulacja (czyli opowiadanie nieprawdzhvych faktów jako okoliczności z okresu objętego niepamięcią, połączone z przekonaniem o idi jwawdztwości). fantazja i kłamstwo dla korzyści niedojrzałość umysłowa, zaburzenia emocjonalne, psychoza, histeria i chęć pi zvpodobania się innym. Dzieci do lal 7 rzeczywiście nie powinny być w ogóle iiwzglęAnane jako świadkowie, ze względu na naiwność w percepcji zjawisk życiowych, zbył ubogi zakres słów i pojęć, oraz nieograniczone wręcz możliwości sugestii Wymieniane powyżej powody nieprawdziwych zeznań dzieci powodują następujące wypaczenia ich zeznań: dodatki, inteipfetarje. przestawienia, improwizacje, syntezy i rozszczepienia. Podstawowym powodem tych zniekształceń jest niepamięć. Można jednak, za pomocą odpowiednich pytań, uzyskać od dzieci uformacje dotyczące faktów już przez nie zapomnianych Trzeba jeAtak uważać na ewentualne sugestie, nakiAe dzieci są szczególnie podatne Ta skłonność może zostać wykorzystana również przez samych sprawców przestępstw, gdyż mogą oni tuż po zdarzeniu zasugerować dziecku, będącemu świadkiem popekneiua czynu, niezgodny z rzeczywistością pizebieg wydarzeń Jeśb jednak chodzi o skłonność dzieci do szybkiego zapominania faktów, to najlepszy system zapobiegania tego typu wypadkom istnieje w Wielkiej Brytanii gdzie nagrywa się zeznania dzieci W^ryróżnia się dwa zasacfaikrze typy nieletnich świadków:

-    bojażliwy - skłonny do negacji wszystkiego, takiego świadka rtzeba zachęcić do zeznań.

-    ekspansywny - chcący się wyróżnić, do zeznań takiego świadka trzeba podchodzić szczególnie krytycznie.

ft zed rozpoczęciem przesłuchania należy z dzieckiem porozmawiać, aby nawiązać odpowiedni koniaki Bardzo ważna jest faza SR. nie należy dziecku przerywać. Pytania natomiast powinny być prosie i pozbawione jakiejkolwiek sugestii Przesłuchanie powinno odbyć się jak najszybciej, gdyż dziecko powinno pozbyć się ciężaru rmoc jonahiego. które na nim ciąży, jaktównirź szybkie przesłuchanie eliminuje możliwość zapomnienia istotnych szczegółów Przesłuchanie powinno być róssmież krótkie, gdyż w przeciwnym razie dziecko mogłoby doznać uszczerbku na zdrowiu psychofizycznym, jak również cfiuzsze przesłuchanie niejednokrotnie odbija się negatywnie na jego jakości i prawdziwości Przy składaniu zeznań niezbęAty jest udział biegłego psychologa Najlepiej, aby przesłuchanie odbyło się w pomieszczeniu. Które jest dziecku znane, a pierwsze pytania powinny być ogólne i dotyczyć np hobby dziecka Szczególny (tyb przesłuchania należy zastosować przy zeznaniach dzieci niepełnosprawnych. gdyż takie osoby są narażone 1.7 razy częściej niż dzieci normalne na wykorzystanie przez przestępców Przesłuchanie powinno zostać przeprowadzone wraki sposób, aby zmarginalizować zniekształcenia informacji spowodowane niedorozwojem Monia np. podczas zadawania pytań posługiwać się lalkami, zabawkami, ip W takim przypadku występuje je Atak bardzo Aiże prawdopodobieństwo sugestii toteż coraz częściej głoszone są poglądy, iż zemań dzieci dotkniętych dtorobami psychofizycznymi w określonym stopniu nie brać w ogóle pod uwagę Brak jest n es złą dokładnie opracowanej techniki dokonywania takich jm zesłurhań

Taktyka przesłuchiwania świadka, jak już wyżej wykazano, ma bardzo błotne znaczenie dla całego postępowania karnego i nieje Aiokicitnie wpływa na treść wyroku. Jeśli bowiem zeznania są często koronnym dowodem. ktAego moc jest najwyższa wśród wszelkich innych środków dowodowych, ro tym ważniejsza staje się metoda .wydobycia" ze świadka wszelkich błotnych i. co najważniejsze, prawdziwych informacji. W oAóżnieniu od polskiego systemu prawnego ta kwestia staje się szczegókiie ważna w anglosaskim systemie prawnym, gdyż panująca w mm zasada prawdy formalnej powoduje, iż właściwy dobór pytań i ich kolejność może zmienić Aamenaltue końcowy teziiltai przesłuchania. a co za tym idzie, również treść wyroku. Bardzo ważną kwestią, również pośrednio związaną z taktyką przesłuchiwali, jest zapewnienie świadkom bezpieczeństwa, gdyż jedynie wiedy ich zeznania będąpekte i prawdziwe. W tej kwestii je Atak Jesi jeszcze wiele do nobintia