102735

Wewnątr/populacyjne mechanizmy regulacji liczebności. W normalnych warunkach są to mechanizmy działające bardzo precyzyjnie. Jednym z nich jest wspomniany już terytorializm. Tendencja do zajmowania terytorium i jego obrony sprawia, że osobniki populacji nie niszczą środowiska, nie cierpią głodu. Jeżeli zagęszczenie jest zbyt duże i wolnych terytoriów brak, część osobników nie zakłada rodzin i żyje samotnie na obrzeżach areału zajmowanego przez populację. Rozrodczość populacji w takim przypadku może spadać.

Zbyt duże zagęszczenie powoduje zmiany fizjologiczne u członków populacji, przejawiające się wzrostem śmiertelności, obniżeniem płodności i liczby urodzin. Nasilają się wtedy migracje, zmniejszając przegęSzczcnic. Zmienia się też struktura płciowa populacji, np. w populacjach saren o niewielkiej liczbie osobników na jednego rodzącego się samca przypadają dwie samice. Natomiast przy zbyt dużym zagęszczeniu stosunek rodzących się samic do samców wynosi 1:3, a część osobników nie osiąga dojrzałości płciowej.

Przykładem likwidacji przegęszczenia jest przebieg tego procesu w populacjach lemingów —gryzoni ark tycznej tundry. Pokrywa śnieżna chroni je przed drapieżnikami. W sprzyjających warunkach masowo się rozmnażają, tak żc poważnie niszczą zasoby troficzne środowiska. Na skutek przegęszczenia nasila się migracja, ale okoliczne populacje też są przegęszczone. Ta silnie stresowa sytuacja odbija się na zachowaniu zwierząt. Lemingi przestają odczuwać lęk wobec wrogów, stają się niespokojne, agresywne, zaniedbują żerowania, zaprzestają czynności rozrodczych i masowo giną. Według jednej z teorii główną przyczyną tych zmian są zaburzenia regulacji hormonalnej na tle stresu.

Obserwacje populacji lemingów są bardzo ważne z dwóch względów. Po pierwsze coraz bardziej wzrasta zagęszczenie ludności, szczególnie w miastach. I tu często stwierdza się zaburzenia zdrowia — również na tle hormonalnym. Po drugie jest to przykład populacji wymykającej się spod kontroli drapieżców. Osobniki

fy»»cWaj

Rys. 6. Krzywa wzrostu populacji ludzkiej (6000—3000 p.n.c — epoka kamienna, 3000—2000 p.n.e — epoka 2000 p.n.e — 500 n e — epoka żelaza)

rozmnażają się tak szybko, że ich wrogowie naturalni nie są w stanie sprostać zadaniom regulacyjnym. Nieograniczony wzrost kończy się katastrofą — gdy populacja zniszczy swoje środowisko, sama ginie z głodu i z powodu zaburzeń wewnątrzpopulacyjnych. Tak właśnie wzrasta liczebność populacji ludzkich w cza-^sach historycznych (rys. 6) —jest to wzrost logarytmiczny.

Rozwój określonej populacji jest jedną z jej charakterystycznych cech; populacja bowiem, podobnie jak organizm, wzrasta, rozwija się w czasie i ginie. Po fazie wzrostu najczęściej następuje faza równowagi, która cechuje się względnie stałą liczebnością z charakterystycznymi fluktuacjami liczby osobników.