104540

(Z pytania 54)

Treścią sporu o uniwersalia( czyli o przedmioty ogólne, powszechniki. odpowiedniki nazw i pojęć ogólnych np. człowiek w ogóle, kori jako toki) było. czy pojęciom ogólnym odpowiadają przedmioty rzeczywiste, jeżeli odpowiadają , to jakie. Spór został wywołany przez dialektyków. jednak charakter miał metafizyczny, bowiem nie dotyczył namry pojęć, lecz natury ich przedmiotów. Główmym pytaniem było: czy rzeczywistość składa się z samych jednostkowych i konkretny cli przedmiotów, czy też jeszcze innych, ogólnych i abstrakcyjnych. Źródło tego zagadnienia filozofia średniowieczna zawdzięczała filozofii Platońsko- Arystotelesowskiej. stojącej na stanowisku, że przedmiotem pojęć nie są rzeczy jednostkowe, lecz ogóły. Dla myślicieli średniowiecznych, skupiających się nie na faktach przyrody. lecz na przedmiotach nadprzyrodzonych Bogu i jego własnościach), których ujęcie możliwe jest jedynie pojęciem, a nie postrzeżeniem, kwestia czy rzeczywistość obejmuje inne jeszcze poza jednostkowymi przedmioty była bardzo istotna.

Średniowieczny spór o uniwersalia wytworzył twierdzeniefz połączenia myśli Boecjusza i Porfir insza): jeżeli gatunki jako ogólne nie są czymś rzeczywistym w przyrodzie to sąwyrazami. Wytworzyła się alternatywa: albo rzecz albo wyraz. 1 stąd powstało przeciwieństwo realizmu pojęciow ego, który uznawał, że gatunkom odpowiadają realne przedmioty, i nominalizmti. który zaprzeczał istnieniu takich przedmiotów i w gatunkach widział tylko wyrazy.

Część myślicieli średniowiecznych twierdziła za Platouan, że pojęciom odpowiadają idee, które są realne, istnieją poza rzeczami, są niezależne od rzeczy, ale rzeczy są zależne od nich. Idee są ważniejsze od rzeczy. Arystoteles przedstawiał wzór umiarkowanego realizmu: pojęcia mają przedmioty realne i odrębne, a te nie są poza rzeczami, są w nich. w gatunkowej fermie i każdej istocie rzeczy. Doktrynę nominalną natomiast w starożytności przedstawiali stoicy.

W średniowieczu spór o uniwersalia miał trzy fazy:

Opanowanie realizmu o typie platouskini(skrajnym). będącego normalnąpostawą scholastyków.

2)    pojawienie się nominalizmii: pierwsze zapowiedzi w IX w. zdecydowane wystąpienie dopiero pod koniec XI w -jeśli gatunki nie mogą być realnymi rzeczami, to są tylko wytworami mowy. Czołowe znaczenie miała teza Roscelina, że nie istnieje nic poza jednostkowymi rzeczami

3)    wytworzenie w pierwszej połowie XII w stanowiska pojednawczego w dudni realizmu .Arystotelesa Najwybimiejszym przedstawicielem był Abelard stojący pierwotnie na stanowisku skrajnego nominalizmii. które porzucił uznając, iż uniwersalia nie są głosami, lecz wyrazami, to znaczy należą do mowy. jako dźwięki posiadające znaczenie. Jego pośredniczące stanowisko nazywane jest niekiedy sermonizmem.

Wśród umiarkowanych stanowisk w sporze o uniwersalia wyodrębniły też próby pokrewnych rozwiązaniu Abelarda i przeważnie od nich zależnych:

-konceptualizm- uniwersalia są nie w rzeczach lecz umysłach, ogólne są nie rzeczy i nie nazwy, lecz pojęcia, rozumiane jako pewne stany psychiczne;

-teoria "stanu" W altera z Mortagne (przedmiot jest jednostką jak gatunkiem i rodzajem) oraz teoria "względu" Adalharda z Bath (przedmiot jest gatunkiem lub rodzajem);obywaj uważali, że jednostki są ogólne, gdy są ujmowane w ogólny sposób;

•indyferentyzm, jednostki jednego gatunku stanowią pewną całość i ta całość jest przedmiotem pojęcia ogólnego;

•teoria zbioru, nie ma przedmiotów innych niż jednostkowe, zbiór przedmiotów podobnych jest przedmiotem pojęcia ogólnego;

-konformizm, substancje jednostkowe są różne, ale pomiędzy nimi są podobne, mające formę wspólną będącą przedmiotem pojęć ogólnych;

Św. Tomasz z .Akwinu sformułował pogląd uiuiarkow anie realistyczny w duchu Arystotelesa. Pow szechniki istnieją, ale tylko w łączności z jednostkowymi rzeczami; ishiieją w substancjach, stąd mogą być wyabstrahow ane przez umysł, ale same substancjami nie są. Mogą mieć trojaką postać:

-antę rem(powszechniki niezależne od rzeczy, będące ideą w umyśle Bożym, wzorem wedle którego Bóg stworzył świat reabiy

-in re(powszechnik bezpośredni) uniwersalia istnieją jako istoty konkretnych rzeczy, zawarte w ich substancji jednostkowej.

-post rem(powszecimik refleksyjne) uniwersalia wyabstrahowane przez umysł.

To potrójne rozróżnienie połączyło wszystkie trzy zasadnicze koncepcje, jakie występowały w sporze o uniwersalia.

źródło:

W. Tatarkiewicz. Historia filozofii, T2