ust.2 zd.2 ustawy stanowiącego, iż na wniosek niezrzeszonego pracownika związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy.
Ustawa reguluje prawa związkowe pracowników, byłych pracowników, bezrobotnych oraz niektórych osób nie pozostających w stosunku pracy, lecz znajdujących się w sytuacji społeczno -ekonomicznej zbliżonej do pracowniczej.
Ustawie nie podlegają natomiast rolnicy indywidualni, których prawo do zrzeszania się reguluje ustawa o związkach zawodowych rolników indywidualnych.
Pełne prawo koalicji, tj. prawo tworzenia związków zawodowych oraz prawo wstępowania do istniejących związków bez ograniczeń, maja pracownicy/bez względu na podstawę stosunku pracy/, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby nie będące pracodawcami, wykonujący prace na podstawie umowy agencyjnej.
Ograniczenia wolności związkowej przewiduje ustawa o służbie cywilnej, która w art. 69 ust.4 zabrania urzędnikom służby cywilnej pełnienia funkcji w związkach zawodowych, nie pozbawiając ich jednak prawa do zrzeszania się w związkach.
Ograniczenia występują tez w ustawie o NIK. Członkowie jej kadry kierowniczej nie maja prawa zrzeszania się w związkach zawodowych. Natomiast pozostali pracownicy merytoryczni mogą należeć tylko do jednego związku zawodowego, zrzeszającego wyłącznie pracowników NIK.
Ograniczone prawo koalicji, polegające na prawie wstępowania do istniejących związków zawodowych, bez możliwości tworzenia związku, maja chałupnicy, emeryci i renciści oraz bezrobotni.
Chałupnicy mogą wstępować tylko do związków zawodowych działających u pracodawcy, z którym wiąże ich umowa o prace nakładczą.
Bezrobotni zachowują prawo przynależności do związku zawodowego, którego członkami byli przed utrata pracy. Jeżeli w momencie uzyskania statusu bezrobotnego nie SA członkami związku, mogą wstępować tylko do tych związków zawodowych, których statuty przewidują taką możliwość, na warunkach określonych w tych statutach. ft>za tym bezrobotni mogą na ogólnych zasadach zrzeszać się w stowarzyszeniach.
Funkcjonariusze Straży Granicznej mogą zrzeszać się w związku zawodowym Funkcjonariuszy straży Granicznej. W straży może działać tylko jeden związek zawodowy, nie mający prawa do organizowania strajku. Również w Policji może działać tylko jeden związek zawodowy, nieposiadający prawa do organizowania strajku - związek zawodowy policji.
Powstanie
Zgodnie z art. 12 związek powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych/założydeli/. Założyciele uchwalają pierwszy statut związku i wybierają komitet założycielski w liczbie od 3 do 7 osób. Treść statutu reguluje art. 13 - określenie struktury organizacyjnej, sposobu reprezentowania związku, zasad uchwalania i zmian statutu, rozwiązania związku.
Według art. 14 ustawy komitet założycielski ma obowiązek w ciągu 30 dni od utworzenia związku, złożyć wniosek o jego rejestracje w KRS. W razie niewystąpienia o rejestrację we wskazanym terminie uchwała o utworzeniu związku zawodowego traci moc.
Sąd odmawia rejestracji związku, jeżeli nie zostały spełnione wymagania co do sposobu jego utworzenia, co do treści statutu, lub jeśli statut nie jest zgodny z przepisami ustawy.
Z dniem zarejestrowania związek zawód, jako całość oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie uzyskują osobowość prawną.
Swoistej quasi - rejestracji podlega także zmiana statutu związku. Fblega ona na tym, że związek ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić właściwy sąd o zmianie. Zmiana wchodzi w życie z upływem 14 dni od dnia zawiadomienia, jeżeli sąd nie zgłosi wcześniej zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem. W razie zgłoszenia zastrzeżeń sąd zawiadamia o nich związek i wyznacza rozprawę w celu ich rozpatrzenia. Rozprawa powinna się odbyć w terminie 30 dni od dnia złożenia przez związek zawiadomienia o zmianie statutu.
Pod rządem ustawy z 1982r. ukształtowała się istniejąca do dziś, skomplikowana struktura organizacyjna ruchu związkowego. Jednym ze związków mających zasięg ogólnokrajowy jest NSZZ Solidarność. Jest on zorganizowany na zasadzie terytorialnej i skupia pracowników różnych zawodów i różnych gałęzi pracy. Istniejące w nim na szczeblu krajowym i regionalnym sekcje branżowe mają tylko pomocniczy charakter i nie przysługuje im osobowość prawna. Osobowość mają jednak ich sekretariaty.