106018

kontroli intelektu i obowiązujących w danym środowisku, powszechnie przyjętych zasad współżycia. Freud powiedziałby, że ten człowiek w postępowaniu swoim kienije się przede wszystkim, lub nawet wyłącznie, zasadą przyjemności IntrcMtertyk z kolei lubi zajmować się irttrospekcją, woli raczej czytać książki niż przebywać w towarzystwie, jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny, można by powiedzieć, że na co dzień kieruje się maksymą: »Sto razy pomyśl, a raz zrób«. Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych na siebie zobowiązali wywiązuje się sumiennie i zwykle posiadaopuiię człowieka, na którym można zawsze polegać. Dużą wagę przywiązuje do wartości etycznych Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem "

Mimo tęga że wśród ludzi najwięcej jest ambiwertyków, czyli osób mających część cech intro-. a część ekstrawertywnych. Eysenck poświęcił im niewiele uwagi. Odpowiedni poziom ekstrawersji stanowi, według Eysencka istotny warunek społec niego zachowania jednostki, a także jej ewentualnej resocjalizacji Proces wychowania i socjalizacji polega na warunkowaniu określonych zachowań i emocji. U introwertyków warunkowanie przebiega łatwiej, szybciej i silniej, dlatego uwarunkowanie określonych emocji i zachowań będzie zachodziło u nich łatwiej i będzie bardziej trwałe niż u ekstrawertyków.

Neuroiyzm iest wymiarem, na którego jednym krańcu znajduje się stałość emocjonalna (zrównoważenie emocjonalne), zaś na drugim - me zrównoważę nie emocjonalne (neurotyczność). Na określenie neurotyzmu używa się także terminów: wrażliwość emocjonalna, chwiejność emocjonalna, emocjonalna reaktywność; jest on związany z lękiem rozumianym jako "ogóbiy popęd emocjonalny".

Osoby neurotyczne są generalnie mało odporne na działanie stresu, ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy jest szczególnie wrażliwy, co sprawia, że powstałe emocje są silne i długotrwałe. Neurotycy często uskarżają się na nieokreślone dolegliwości somatyczne, skarżą się na ciągłe kłopoty, łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi, skłonni do stanów lękowych i załamań nerwowych, podami na depresję i cierpiący na bezsenność Eysenck zakłada, że neuroiyzm jest kontinuum od normy do patologii Wiąże ten czynnik przede wszystkim z dziedzicznością i biologicznymi cechami organizmu, lecz z drugiej strony wskazuje także na znaczenie wpływów środowiska, zwłaszcza stosowanych we wczesnym dzieciństwie metod wychowawczych.

Psvchotvczność to wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy, jak altruizm, empatia i uspołecznienie, drugi biegiui zaś opisuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię. Osoby uzyskujące wysokie wyniki w skali Psychotyzmu są "zimne, bezosobowe, nie pouafią współczuć. nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez wglądu w siebie, z urojeniami prześladowczymi". Psychotyk, to “człowiek samotny, nie zważający na ludzi, często sprawiający nudności, nigdzie nie zadomowiony. Może być okrutny i nieludzki, pozbawiony wszelkich uczuć empatycznych. całkowicie nieczuły. Bywa złośliwy w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i krewnych, wykazuje agresję, nawet do tych. których kocha. Bywa także zamiłowany w dziwacznych i niezwykłych przygodach, nie bacząc na niebezpieczeństwa Często bawi się kosztem innych ludzi, specjalizując się w wyprowadzaniu ich z równowagi [...]. Od najwcześniejszego dzieciństwa mamy bardzo klarowną psychologiczną sylwetkę dziwaka, samotnika sprawiającego szereg trudności w życiu, zimnego jak lód. pozbawionego ludzkich uczuć, zarówno w stosunku do innych jednostek jak i do zwierząt, agresywnego i złego, nawet w odniesieniu do swych bliskich i drogich. Już jako dziecko wykazuje zanik uczuć. Nadmiernie angażuje się w pełne napięcia mrożące krew w żyłach sytuacje, nie zwracając uwagi na niebezpieczeństwa z tym związane. Uspołecznienie jest sprawą bardzo odległą od tego typu dzieci i dorosłych, empatia poczucie wuiy i wrażliwość na sprawy innych są czymś bardzo obcym dla ich psychiki" (zob. Pospiszyl. 1985).

Pojęcie psychotyzmu jest jednak w teorii Eysencka najmniej jasne. Z jednej strony przegląd badań sporządzony przez Eysencka dowodzi, że podwyższone wyniki w skali Psychotyzmu otrzymują więźniowie, schizofrenicy. alkoholicy, narkomani i dzieci z zaburzeniami antyspołecznymi, z drugiej zaś strony inne badania wykazały, że w porównaniu z populacją ogóbią podwyższone wyniki w skali P uzyskiwali także artyści odnoszący sukcesy, smdenci humanistyki, twórczy pisarze, zawodowi artyści czy angielscy studenci. Zestawienie to dowodzi, że skala P nie tyle mierzy patologię, co niekonwencjonalność charakterystyczną dla "szalonych" artystów

Eysenck przedstawia schematy organizacji osobowości w których można wyróżnić cztery poziomy

1.    poziom konstrukiów teoretycznych (L1);

2.    poziom zjawisk, które można zaobserwować w eksperymentach psychologii ogólnej (L2);

3.    poziom nawyków (cech) zachowania (L3);

4.    poziom postaw lub nawyków myślowych (L4).

Poziom LI dotyczy zjawisk niedostępnych bezpośredniej obserwacji, w odróżnieniu od zjawisk z trzech pozostałych poziomów, które są (upraszczając) bezpośrednio obserwowalne. Na tym poziomie spotykamy się z procesem pobudzenia-hamowania. który stanowi fizjologiczne podłoże ekstrawersji-introwersji (zob. niżej), ale jest pojmowany jako "konstnikt teoretyczny".

Wskaźniki przewagi pobudzenia bądź hamowania możemy obserwować badając wyniki konkretnych eksperymentów, jak np. warunkowanie, stan czuwania, reminiscencja, które stanowią z kolei drugi z poziomów organizacji osobowości (L2). Zjawiska z poziomów LI i L2 są zdeterminowane przede wszystkim czynnikami o naturze biologicznej - inaczej -konstytucjonalnej.

Zjawiska z poziomu L3 powstają w wyniku interakcji czynników konstytucjonabiych i środowiskowych Na rym poziomie organizacji osobowości mamy do czynienia z pojęciem ekstrawersji-introwersji. które jest nadrzędne w stosunku do rysów pierwotnych, takich jak: towarzyskość. impulsy wność. beztroska, itp.

Zjawiska z poziomu L4 są w jakiś sposób związane ze zjawiskami z trzech niższych poziomów, jednak trudno powiedzieć, w jaki.

W trzecim wydaniu The Strukure af Hitnan Personalny Eysenck zrezygnował z poziomu L4. tym samym Eysenckowski model organizacji osobowości uległ uproszczeniu. Ów uproszczony schemat zamieszczony został poniżej, wykorzystano w mm przykład jednego z trzech podstawowych wymiarów osobowości • ekstra-introwersji.