111741

AUSTRALIA - wiadomości encyklopedyczne

Najmniejszy kontynent Ziemi, na półkuli pd.; od pd. izach. otoczony O.Indyjskim, od pn. iwsch. przybrzeżnymi morzami O.Spokojnego (Arafura, Timor, Koralowe iTasmana); skrajnymi punktami lądowej części Australii są przyl.: Jork 10°41'S, Wilsons Promontory 39°08'S, Steep Point 113°09'E, Byron 153°39’E; największa rozciągłość południkowa 3150 km (z Tasmanią 3680km), równoleżnikowa ok. 4000 km; pow. 7,7 min km2.

Warunki naturalne Ukształtowanie poziome

Australia odznacza się dużą zwartością isłabym rozczłonkowaniem; jedynie 2 wielkie zatoki (Karpentaria na pn. iWielka Australijska na pd.) wcinają się wgłąb lądu; dł. linii brzegowej 33,5 tys. km (z Tasmanią — 36,7 tys.km); łączna pow. szelfu wokół Australii wynosi 2,45 min km2, szer. przy wsch. wybrzeżu iTasmanii — ok. 20 mil mor., przy pd. ipn.-zach. do 200 mil mor. iwięcej (na wsch. izach. zaznacza się dość wyraźnie próg kontynent.). Wybrzeża trudno dostępne: nizinne ibagienne na pn., riasowe na pn.-zach. iwsch., klifowe na pd.; wzdłuż pn.-wsch. wybrzeża ciągnie się na dł. ponad 2000 km największa bariera koralowa Ziemi (Wielka Rafa Koralowa); gł. półwyspy:

Jork, Eyre'a; największe wyspy: Tasmania, Kangaroo, Bathurst, MeK/ille'a, Groote Eylandt.

Ukształtowanie pionowe

Australia jest najbardziej równinnym kontynentem Ziemi; średnia wys. ok. 300 m; ok. 87% pow. leży poniżej 500m, zaledwie 0,5% wznosi się powyżej 1000 m; najwyższy szczyt Góra Kościuszki (2228m); najniżej położone jez. Eyre (12 mp.p.m.). 2/3 pow. zajmuje Wyż. Zachodnia (wys. 300-600m) zrozległymi pustyniami (Wielką Piaszczystą, Gibsona, Wielką Wiktorii); między zat. Karpentaria na pn. aujściem Murray na pd. rozciąga się aluwialna Niz. Środkowoaustralijska pocięta gęstą siecią okresowo płynących cieków (zw. creeks) zdepresją jez. Eyre wpd. części; wzdłuż wybrzeża wsch. (także na Tasmanii) ciągną się Wielkie G.Wododziałowe, silnie rozczłonkowane, opadające stromo ku nadbrzeżnej nizinie (szer. od kilku do ponad lOOkm).

Budowa geologiczna

Zachodnią część Australii stanowi platforma prekambryjska; jej podłoże jest zbud. ze skał metamorficznych imagmowych, sfałdowanych, anastępnie zdenudowanych. Na większej części podłoża leży pokrywa skał osadowych paleozoiku, mezozoiku ikenozoiku. Zdenudowane podłoże prekambryjskie wyłania się spod pokrywy osadowej itworzy tarczę wzach. części Australii, występuje także wgórach MacDonnella, Musgrave, Króla Leopolda, Gawler ina wyż. Selwyn. Na niećkowato wklęśniętych częściach podłoża nagromadziła się gruba pokrywa osadowa (np. zach. niecka nadbrzeżna, niecka Wielkiej Pustyni Piaszczystej, Pustyni Simpsona, niz. Nullarbor).

We wsch. części Australii odbywały się orogenezy: kaledońska ihercyńska. Do łańcuchów kaledońskich, zbud. ze skał prekambryjskich ikambryjsko-dewońskich, znacznie zmetamorfizowanych ipoprzecinanych intruzjami skał magmowych, należą: G.Flindersa i— w Wielkich G.Wododziałowych — na pd. Alpy Australijskie, ana pn. wyż. Atherton. Część środk. Wielkich G.Wododziałowych wypiętrzyła się worogenezie hercyńskiej; jest zbud. ze skał prekambryjskich ipaleozoicznych, częściowo zmetamorfizowanych, poprzecinanych intruzjami skał magmowych. Wielki Basen Artezyjski ibasen Murray są nieckami platformy paleozoicznej; ich podłoże, które stanowią zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, jest przykryte serią osadów górnego paleozoiku imezozoiku. WAustralii występują utwory zlodowacenia karbońskiego. Australia aż do kredy wchodziła wskład lądu Gondwana. Główne bogactwa naturalne: węgiel kam. ibrun., boksyty, rudy żelaza, ołowiu icynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu iuranu, złoto, srebro, ropa naft. igaz ziemny.

Klimat

Przeważająca część Australii ma klimat zwrotnikowy kontynent, suchy lub wybitnie (skrajnie) suchy, na wsch. (poza barierą gór) — wilgotny (częsty napływ mor. mas