MAPA - rysunek pow. Ziemi w odpowiedniej skali, w rzucie poziomym uwzględniający krzywiznę Ziemi.
PLAN - rysunek pow. Ziemi, w odpowiedniej skali, w rzucie poziomym, nie uwzględniający krzywizny Ziemi.
MAPA GEOLOGICZNA - rysunek pow. Ziemi pokazujący pewne stosunki lub fakty geologiczne, w skali, w rzucie poziomym, uwzględniający krzywiznę Ziemi.
PODZIAŁ: 1. Z uwagi na treść geologiczną: a) mapa geologiczna podstawowa (wiek skał,rodz.skał) b) m.g. inżynierska (rodz.wiek sk. Parametry fiz.-chem., procesy geologiczne) c) mapa hydrogeologiczna (rodz.wiek sk, ilość i jakość wód podziemnych d) m. surowcowa (rodz.wiek sk., charakterystyka surowców) 2. Z uwagi na skale: a) m. ogólne ≤1:1000000 b) m. przeglądowe 1:500000-1:200000 c) m. szczegółowe 1:100000-1:10000 d) plany geologiczne >1:10000
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU:
1. proces deflacji-wywiewanie produktów wietrzenia i ich przenoszenie. 2. Proces korrazji- niszczenie skały przez uderzenie niesionymi ziarnkami piasku.
TWÓRCZA DZIAŁ. WIATRU 1. Wydma: a) paraboliczna b) barchan 2. Less (osad pylasto-gliniasty).Duża porowatość-osiadanie zapadowe.
RZEKI .Masa i prędkość rzeki tworzy energię pozwalającą wykonać pracę. Praca geologiczna rzeki polega na: a) erodowaniu (niszcząca praca rzeki b) transportowaniu c) osadzaniu transportowanego materiału.
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ RZEK Erodowanie - niszcząca praca rz. Niesiony materiał jest narzędziem erozji rz. Materiał przenoszony przez rz. : a) w stanie roztworu - rozpuszczaniu b) w stanie zawieszenia suspensja c) wleczony lub toczeniu po dnie - trakcja.
OBCIĄŻENIE/ŁADUNEK RZ. - Całkowita ilość materiału niesiona przez rz. tymi sposobami. To obciążenie/ładunek rz. określa zdolność transportową rz. czyli NOŚNOŚĆ. Ładunek rzeki wleczony po dnie powoduje rozluźnienie i oderwanie poszczególnych fragmentów tego dna, ⇒ ścierania dna rz. (EROZJA DENNA) oraz brzegów (EROZJA BOCZNA). Tempo erozji dennej zależy od ilości, prędkości, jakości okruchów niesionych oraz od twardości podłoża. W konsekwencji rzeka obniża dno swojej doliny. Najniższy poziom jaki rzeka może osiągnąć to poziom będący przedłużeniem akwenu do którego wpada rz. - tzw. POZIOM PODSTA-WOWY LUB PODSTAWA EROZYJNA.
Wyróżniamy STADIA EROZYJNE RZ. 1. st. Młodociane (przewaga erozji dennej) 2. st. dojrzałe (przewaga erozji bocznej).
Można wyróżnić trzy odcinki rz.: 1. górny (duży spadek, przewaga erozji dennej) 2. środkowy (przewaga er. bocznej) 3. dolny (przewaga er. bocznej, mały spadek)
WODY NA ZIEMI
1.Atmosweryczne - w postaci gazowej,kroplisto-
-ciekłej(mgła,chmura),stałej(grad,szron).Są przedmiotem badaań meteorologii.
2.Powierzchniowe - bezpośrednio na skorupie
ziemskiej.Stanowią hydrosferę(rzeki,morza)
-fazę stałą(śnieg i lód) - bada kriologia
-morza i oceany - oceanologia
-jeziora - limnologia -rzeki - patomologia
-lodowce i lądolody - glacjologia
3.WODY PODZIEMNE
występują pod powierzchnią ziemi,wypełniają
poryszczeliny w skałach.Są przedmiotem badań
hydrogeologii
Skały,w kt.występuje woda podziemna mają wpływ na jej skład chemiczny,właściwości fiz.
(woda plynąc przaz skałę rozpuszcza zawarte w niej minerały)
Krążenie wody w przyrodzie
Motorem,kt. wprawia w ruch system hydrologiczny jest energia słoneczna.
Woda opadowa może być czasowo zatrzymana
w obiegu - jest to zjawisko retencji Retencja::
-jeziorowa -gruntowa-pod ziemią
-zbiornikowa-sztuczny zbiornik zbudowany przez człowieka zatrzymuje nadmiar wody w okresie deszczu,zasila w czasie suchym
-lodowcowa-zatrymanie wody w postaci lodu w lodowcu
-organiczna-w organizmach żywych
Geneza wód podziemnych
1.Wody infiltracyjne- powstające dzięki onfiltracji wód opadowych wgłąb litosfery
2.W. kondensacyjne-powst. W wyniku
kondensacji pary wodnej z powietrza
wypełniającego pory i szczeliny w skałach
(klimat suchy, np. Afryka)
3.W. juwenilne-wydzielone z krzepnącej magmy
4.W. reliktowe-w. dawnych epok gelogicznych (resztki mórz, izolowane warstwą nieprzepuszcz.)
Wody w strefie :
*aeracji(ponad zwierciadłem wody podziemnej)
-para wodna -w. wsiąkowa (-w. kapilarna)
-woda związana -w. zawieszona
*saturacji(nawodnienia)=WODONOSIEC
-w. zaskórne(przypowierzchniowe)
-w.gruntowe -w.wgłębne -w.głębinowe
Woda związana -podlega siłom molekularnym,
kt. wiążą ją z ziarnami mineralnymi w skale wbrew siłom ciężkości
*w. higroskopijne-ziarna mineralne adsorbują
z powietrza drobiny pary wodnej, kt.pokrywa ziarno warstwą grubości tysięcznej mikrona
*w. błonkowa-po osiągnięciu stanu max. nasiśkliwości higroskopijnej trwa proces wiązania wody - powstaje druga warstewka -
w. błonkowa
W. kapilarna - jej występowanie jest związane ze zjawiskiem włoskowatości(w kapilarach-wąskich rurkach zanurzonych w cieczy poziom wody podnosi się do pewnej wysokości i opada-
jest to woda kapilarna - występuje na granicy
aeracji i saturacji
Powodem podnoszenia lub opadania kapilarnego
są siły spójności w wodzie i siły przylegania ze strony ciała stałego wstosunku do wody
NISZCZĄCA I TWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW I LĄDOLODÓW.
Lodowce - dzięki temu, że mają zdolność przesuwania się erodują podłoże.
Etapy powstawania lodowca:
1.Śnieg. 2.Firn 3.Lód
Wokół pola firnowego (zlodowacony śnieg) w szczelinach skalnych zamarza woda, wskutek czego następuje silne wietrzenie mechaniczne skał. Odłamki skalne (głazy i rumosz skalny) spadają ze zboczy na pole firnowe i wgłębiają się w ciało lodowe. Materiał ten przemieszcza się wraz z ruchem lodowców. Przesuwający się jęzor lodowca niszczy skały i odrywa elementy podłoża niszcząc brzegi i dno doliny.
Wyrywanie i ścieranie skał przez lodowiec prowadzi do usuwania materiału skalnego i żłobienia terenu .Proces ten nazywa się egzeracją.
Lodowce górskie (tworzą doliny)mają kształt wydłużonych jęzorów.
Lądolody (lodowce kontynentalne)
Mogą zajmować obszar nawet kilkuset kilometrów kwadratowych.
Objawem erozyjnej działalności lodowców są:
- rysy lodowcowe na skałach po których on się przesuwał
- wygłady - płaskie wyślizgane powierzchnie skalne
- barańce (mutony) - kopulaste
wyniosłości podłoża po którym spływał lodowiec(bardziej odporne na egzerację lodowca)
Kształt doliny lodowcowej:
W profilu poprzecznym jest U - kształtny.
Profil podłużny jest tez inny niż rzeki. Nie wykazuje spadku w jednym kierunku, może również wznosić się do góry.
Tam gdzie tworzy się lodowiec (na obszarze firnowym) powstają nieckowate formy zwane cyrkami lodowcowymi lub karami np. Mor. Oko
W procesie erozji lodowcowej ważną rolę odgrywa woda. Woda pod lodowcem może znaleźć się w warunkach ciśnienia hydrostatycznego. Woda pod ciśnieniem może działać głębiej i wypływać do góry .
Najbardziej widocznym objawem erozji podlodowcowej opartej na działaniu wody są jeziora rynnowe - tj. długie, wąskie jeziora o głębokości do kilkunastu metrów.
Działalność twórcza:
Największe nagromadzenie materiału skalnego w lodowcu jest w części brzeżnej.
Morena boczna powstaje na brzegach jęzora lodowego.
Morena środkowa powstaje gdy spotkają się dwa jęzory lodowcowe.
Morena czołowa tworzy się u czoła lądolodu, w miejscu, gdzie lądolód zatrzymał się na pewien okres czasu. Na czole jest największe nagromadzenie okruchów bardziej zaokrąglonych. (np. Wieżyca ).
Sandry (pola piaszczyste) na przedpolu lądolodu może się utworzyć materiał piaszczysty - zandry.
Morena denna składa się z dwóch poziomów:
- morena dolna (zw. właściwą) zbudowana z glin morenowych.
- morena górna (zw. ablacyjną) zbudowana z mat. bardziej piaszczystego z głazami o ostrych krawędziach.
Bruk morenowy, który powstaje poprzez wymy-wanie piasków pozostają tylko grube kamienie.
Kry glacjalne - zsuwający się lądolód czasami wyrywa z podłoża bloki skalne i osadza w morenie. Lądolód nawiedził Polskę
3 -krotnie 1,5 - 2 milionów lat temu.
Dlatego wyróżniamy 3 epoki lodowcowe:
1. Zlodowacenie Karpackie (Południowo Polskie) sięgnęło Karpat(I glacjał)(do 400m.)
2. Zlodowacenie środkowo polskie.
3. Zlodowacenie północno polskie (bałtyckie).
Przyczyny zlodowaceń:
1.Hipotezy astronomiczne - wiążą zmiany klimatyczne na Ziemi ze zmianami ilości ciepła otrzymywanymi przez glob Ziemski w wyniku zmian ułożenia globu względem Słońca.
2.Hipotezy solarne - zmiany natężenia promieniowania słonecznego.
3.Hipotezy topograficzne - zmiany temperatury w efekcie ruchów górotwórczych.
4.Hipotezy atmosferyczne - zwiększenie ilości cząsteczek mineralnych w powietrzu (np. pyły wulkaniczne)
5.Hipotezy kosmiczne - układ słoneczny przeszedł przez chmury gwiezdne i nastąpiło oziębienie klimatu.
WŁASNOŚCI HYDROGEOLOGICZNE SKAŁ 1. Porowatość: a) Intergranularna (Zależy od: jednorodności uziarnienia, od kształtu ziarn, od sposobu ułożenia ziarn, od stopnia scementowania. b) Szczelinowatość (im bardziej rozwarta szczelina tym więcej wody przepływa) c) krasowatość (zależy od grot krasowych). 2. Wodochłonność W=Vp/V (obj.porów w skale/obj.całej skały) 3. Odsączalność μ=VO/V (obj.wody odsączonej/ ) 4. Przepuszczalność - rządzi prędkością i ilością wody przepływającej w jednostce czasu. Zależy od: porowatości, średnicy ziarna, lepkości i temp. wody. Q=F*v.
Przepływ wody podziemnej Q=F*k*i(powierzchnia*wsp.filtracji*spadek hydrauliczny) PRAWO DORCY v=k*i. Wsp. filtracji: żwiry≥10-2, piaski 10-2-10-3, pyły 10-3-10-4, gliny 10-4- 10-7, iły ∠10-7
FIZYCZNE WŁASNOŚCI WÓD PODZIEMNYCH: 1. Temperatura (0,8-1m -wahania dobowe; 5-8m -wah. sezonowe; 15-20m. wah. roczne) 2. Przeżroczystość 3. Smak 4. Zapach 5. Barwa 6. Przewod. elekt. 7. Radoczynność
CHEMIZM WÓD PODZIEMNYCH 1. Obecność gazów: CO2, O2, CH4. 2. Obecnoś subst. jonowej 3. Obecn. subst. koloidalnych.
Mineralizacja wody podziemnej - ilościowym wyrazem mineralizacji jest tzw. Ogólna mineralizacja(tzw. sucha pozostałość) - jest to osad jaki pozostaje po odparowaniu wody w temp. 105OC. W związku z tym dzielimy na: a) wody normalne lub słodkie - poniżej 0,5g/litr suchej pozostałości b) akratopegi - 0,5-1g/litr s.p. c) wody mineralne - powyżej 1g./litr s.p.
Stan bakteriologiczny wód podziemnych - występowanie w wodzie drobnoustrojów. Miano-coli wyraża ilość cm wody na którą przypada jedna pałeczka okrężnicy Bacterium Coli. Jeżeli M-c wynosi 0,1 - woda zanieczyszczona, 1 - w. niepewna, 10 - w. w pewnym stopniu zanieczyszczona, powyżej 50 - w. czysta.
-----------------------------------------------------------
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ MORZA. Niszczące: a) hydrauliczne oddziaływanie morza (uderzenia fal itd.) b) abrazji (ścieranie wzajemne oderwanych fragmentów skalnych, jak również scieranie przez te fragmenty dna morskiego).
Warunki decydujące o niszczącej działalności morza a) czynniki morskie: FALOWANIE - głównie wywołane przez wiatr. PRĄDY MORSKIE (prądy literalne)-generowane przez wędrówkę niżówifalowanie. WEZBRANIA SZTORMOWE - podniesienie lub obniżenie poziomu morza względem średniego poziomu morza. PŁYWY - podniesienie lub obniżenie poz. Morza. Oddziaływanie Księżyca na Ziemie. (polska 2-3cm). b) czynniki lądowe KSZTAŁT LINI BRZEGOWEJ W PLANIE (∩ -grzbiet fali, załamanie na spłyceniu, wektory fali skupiają się na cyplu) KSZTAŁT PROFILU POPRZECZ-NEGO (wygaszenie fali przez spłycenie )
Makroczynniki decydujące o niszcz. dział. morza: Izostazja(obniżanie lądu-szybsze niszczenie) Eustatyka(przemieszczenia poz. morza) Tempo niszcz. brzegu w Polsce 0-1,5m/rok.
TWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ MÓRZ. STREFA LITORALNA - wyładowania największej energii, raczej brak flory i fauny, niszczony brzeg, powstaje materiał grubookruchowy. Powstają formy akumulacyjne: plaża - nadmiar rumowiska po morskiego wał brzegowy - nadmiar rumowiska występującego na plaży może powodować wytworzenie wału brzegowego wzdłuż linii wody wydma przybrzeżna - dalsza obfitość rumowiska powoduje wydme przybrzeżną (przy udziale wiatru) potok rumowiska - osadzany nadmiar rumowiska i przenoszony wzdłuż brzegu przez prąd lituralny i tworzy pot. rum. mierzeja - niesiony materiał przez potok rumowiska, natrafia na załamanie linii brzegowej, jest osadzany (np. Płw. Helski). (Powstaniu mierzeji zwykle towarzyszy zalew). Rewa - podłużny transport rumowiska (gdy istnieje potok rumowiska). STREFA NERYTYCZNA - materiał, który jest osadzany jest drobniejszy (piasek,pył), dość bogata flora i fauna. Prądy zawiesinowe - generowane przez np. odpływ⇒czasem grubsze ziarno w tej strefie. STR. BATIALNA - osady typu ilastego, życie organiczne typu planktonicznego. Tam powstają wapienie, osady krzemionkowe.
STR. ABYSSALNA-gł. osady wapienne i krzemionkowe(np.buła krzemionkowa)