MARIA KALICKA
II DLE, gr. poniedziałek godz. 11:30
Wyjaśnić pojęcie „płeć mózgu” i kształtowanie się „płci mózgu” w okresie rozwoju dziecka.
Naszą tożsamość płciową określa kilka podstawowych czynników składających się na różnicowanie się płci. Jedną z nich jest płeć mózgu.
Płeć mózgu określa się jako odmienną organizację mózgu, decydującą o różnicach
w pracy ośrodków językowych i przestrzennych. U kobiet zdolności językowe i przestrzenne kontrolowane są przez ośrodki w obu częściach mózgu, a u mężczyzn ośrodki przestrzenne zlokalizowane są w prawej, a ośrodki językowe w lewej półkuli. U kobiet ośrodki językowe odpowiedzialne za rozwój mowy są silnie skupione z przodu lewej półkuli, natomiast
u mężczyzn umieszczone są z przodu i z tyłu lewej półkuli mózgowej. U kobiet istnieje większa ilość połączeń tworzących ciało modzelowate. Ośrodki emocjonalne są u kobiet obecne w obu półkulach, a u mężczyzn skupione w półkuli prawej.
Powyższe różnice w organizacji mózgu pozwalają wyjaśnić wiele aspektów życia,
w których lepsi są mężczyźni albo kobiety.
Przewagę mężczyzn pod względem orientacji przestrzennej można wyjaśnić tym,
że u kobiet jest ona kontrolowana przez obie półkule, przez co kontrolujące ją obszary pokrywają się częściowo z obszarami kontrolującymi inne czynności, co prowadzi do osłabienia jej funkcji przestrzennych. Natomiast u mężczyzn orientacja przestrzenna kontrolowana jest przez bardziej wyodrębniony obszar mózgu, dlatego możliwość kolizji
z innymi czynnościami jest znacznie mniejsza.
Rozwiązywanie abstrakcyjnych zadań matematycznych sprawia mniej problemu mężczyznom, gdyż używają do tego funkcji wizualnych znajdujących się w prawej półkuli mózgu, niż kobietom, które wykorzystują metody werbalne w półkuli lewej.
W umiejętnościach językowych (mówienie, gramatyka, ortografia, pisanie) przeważają kobiety za sprawą obecności ośrodka językowego w wyraźnie wyodrębnionym obszarze lewej półkuli. U mężczyzny są one rozłożone w przedniej i tylniej części mózgu, przez co musi włożyć więcej wysiłku w zdobycie tych umiejętności.
U kobiet reakcje emocjonalne obecne są w obu półkulach, u mężczyzn w prawej, dlatego kobiety odbierają więcej treści nacechowanych emocjonalnie, przez co same są bardziej emocjonalne.
Większa liczba połączeń między prawą i lewą półkulą sprawia, że ludzie płynniej i lepiej mówią. Wyjaśnia to, dlaczego mężczyznom trudniej wyrazić uczucia (informacje przepływają między półkulami z większym oporem). Rozwiązuje to również zagadkę „kobiecej intuicji”- zdolność do łączenia i wiązania ze sobą większej ilości informacji jest wynikiem lepszego systemu łączy.
Wyżej wymienione różnice prowadzą do stereotypów związanych z płcią, pojmowania kobiecości i męskości jako kategorii przeciwstawnych o niezmiennych cechach. Jednak rozkłady cech w jakimś obszarze wspólnym pokrywają się (np. niektórzy mężczyźni są słabsi niż niektóre kobiety). Na to, jacy jesteśmy i jak się zachowujemy, mają wpływ hormony: testosteron (h. męski) oraz estrogen i progesteron (h. żeńskie). Ten wpływ na mózg jest dwustopniowy: podczas rozwoju mózgu w łonie matki hormony kontrolują powstawanie schematu sieci neuronów, później, w okresie dojrzewania, uruchamiają sieć, którą wcześniej stworzyły.
Kształtowanie się „płci mózgu” u dziecka.
Ok. 6 tyg. ciąży zostaje podjęta decyzja jaką płeć mózgu będzie miało dziecko. Zależne jest to od ilości hormonów męskich lub żeńskich wydzielanych przez płód. Niemowlę przychodzi na świat z mózgiem o określonych dla jego płci skłonnościach. Już kilka godzin po urodzeniu dziewczynki są bardziej wrażliwe na dotyk i dźwięki, okazują większe zainteresowanie innymi ludźmi. Chłopcy okazują większe zainteresowanie przedmiotami w zasięgu ich wzroku, są żywsi i śpią mniej.
Okres między niemowlęctwem a przedszkolem. Dziewczynki wcześniej uczą się mówić
i mają bogatsze słownictwo, ok. 3 roku życia, 99% jej mowy jest zrozumiałe dla otoczenia; chłopcom zabiera to przeciętnie o rok więcej. Gdy dziecko zaczyna samodzielnie chodzić, chłopcy wykazują większe zainteresowanie światem, rzadziej wędrują z powrotem do matki szukać uspokojenia. Chłopcy chcą badać teren, przestrzeń i przedmioty, dziewczynki lubią mówić i słuchać.
Okres przedszkolny. Zabawy chłopców są bardziej energiczne i zajmują większą przestrzeń, są brutalne i gwałtowne. Dziewczynki chętniej wybierają zabawy na siedząco, opierające się na kolejności uczestnictwa, ściśle zdefiniowanych etapach gry. Nowo przybyłe dziecko zostanie przyjaźnie przyjęte przez dziewczynki, z obojętnością przez chłopców, może u nich wywołać irytację, gdy przyłączy się do zabawy, w grupie dziewczynek będzie mile widziany. Ok. 4 r.ż. dziewczynki i chłopcy bawią się już oddzielnie. Chłopcy przyjmują do swojej bandy osobę, jeśli będzie z niej pożytek w zabawie i próbują przyłączyć się do grup dzieci starszych. Dziewczynki wykluczają koleżanki „nie miłe” i przyjmują dzieci młodsze. Dziewczynki częściej wybierają zabawy polegające na opiekowaniu się lalkami, chłopcy używają lalek np. jako bombowcy.
Okres szkolny. Dziewczynki szybciej uczą się czytać niż chłopcy (podstawę nauki czytania stanowi nie widzenie, lecz słyszenie). Małe dziewczynki lepiej rozumieją informacje, gdy dostają je z drugiej ręki, chłopcy ciekawi odkrywanie i samodzielne dowiadywanie się czegoś nowego. Na placu zabaw dziewczynki gromadzą się z boku, rozmawiają z przyjaciółkami, spory rozwiązują za pomocą argumentacji słownej, a nie popychania. Ich zabawy polegają na współpracy i braku rywalizacji. Piszą pamiętniki. Chłopcy są w bezustannym ruchu. Ich zabawy są oparte na współzawodnictwie, dominacji i przywództwie.
Okres dojrzewania. W tym okresie poziom hormonów we krwi wzrasta, u dziewczynek
ok. 8 r.ż., u chłopców ok. 2 lata później. Chłopcy stają się bardziej agresywni, wdają się
w bójki, ustalają hierarchie. Dziewczynki są bardziej liberalne, nie dążą do dominacji.
„Poznawcza reprezentacja i swoisty „duplikat” płci biologicznej oraz podmiotowe odzwierciedlenie społecznych i kulturowych wzorców płci (stereotypów męskości - kobiecości). Stanowi ważny, integralny składnik „ja” o wysokiej regulacji roli. Jest nie tylko psychologiczną strukturą, ale i procesem rozwijającym się podczas cyklu życia jednostki.”; E. Mandal, Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Wyd. II, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004, s.29
Typologia płci, tamże, s.28
Wiązka włókien nerwowych łączących lewą i prawą połowę mózgu. Zapewnia wymianę informacji między obiema półkulami. Jest odmienna u kobiet i u mężczyzn: w proporcji do całkowitej wagi mózgu ciało modzelowate jest większe u kobiet niż u mężczyzn. A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993, s.66
Zob. A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993, s.65
Tamże.
Tamże.
Tamże, s.66
Zob. A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993, s.68,69
„Uproszczone sądy i koncepcje zachowania osobników żeńskich lub męskich, podzielone przez ogół danego społeczeństwa, uczone w procesie wzrastania i socjalizacji w tym społeczeństwie.” E. Mandal, Podmiotowe
i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Wyd. II, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004, s.13
Zob. A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993, s.56
Tamże, s.37
Tamże, s.78-123
1
2