Zanieczyszczenie powietrza nastpuje wskutek wprowadzenia do substancji staych, ciekych lub gazowych w ilociach, które mog oddziaywa szkodliwie na zdrowie czowieka, klimat, przyrod yw, gleb, wod lub spowodowa inne szkody w rodowisku.
Wzrost zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zwizany z rozwojem przemysu i komunikacji wywoa potrzeb ochrony powietrza oraz zabezpieczenia gospodarki i czowieka przed szkodami powstajcymi wskutek emitowania zanieczyszcze do atmosfery. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem polega na zapobieganiu przekraczania dopuszczalnych ste i ograniczeniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza iloci tych substancji przez zakady produkcyjne, usugowe, pojazdy mechaniczne, hady, wysypiska i inne róda zanieczyszcze.
Podstawowymi rodkami prawnymi ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem jest normowanie wielkoci dopuszczalnych ste substancji zanieczyszczajcych oraz normowanie emisji zanieczyszcze, co reguluj przepisy:
Ustawa o ochronie i ksztatowaniu rodowiska z 31 stycznia 1980 r.
Rozporzdzenie MOZNiL z 12 lutego 1990 r. o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami oraz zacznik o dopuszczalnych steniach substancji zanieczyszczajcych powietrze
Rozporzdzenie MOZNiL z 17 kwietnia 1987 r. w sprawie dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza atmosferycznego rodzajów i iloci substancji zanieczyszczajcych wytwarzanych przez silniki spalinowe
Rozporzdzenie Rady Ministrów z 23 grudnia 1987 r. w sprawie wysokoci, zasad i trybu nakadania oraz cigania kar pieninych za nieprzestrzeganie wymaga ochrony rodowiska
Dalsze rodki prawne ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami to:
- obowizek instalowania i eksploatacji urzdze ochronnych
- obowizek dokonywania pomiarów ste substancji zanieczyszczajcych
- obowizek ograniczenia zanieczyszcze powietrza w sytuacjach smogowych i nadzwyczajnych zagroe.
Ustawa z 31 stycznia 1980 roku o ochronie i ksztatowaniu rodowiska zostaa powanie znowelizowana 28 sierpnia 1997 r., z uwzgldnieniem zachodzcych zmian spoeczno-ekonomicznych i dotychczasowego orzecznictwa sdowego.
W istotny sposób zmieniono rozdzia3 dotyczcy problematyki ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (art. 25-32). Ochrona ta realizowana jest okrelonymi w ustawie - co do zasady, lecz sposób stosowania tych rozwiza prawnych okrelony jest równie w przepisach wykonawczych. Artyku 29 ustawy rozszerzy przedmiotowy zakres upowanienia ustawowego do wydania nowych rozporzdze i okreli szczegóowo problematyk bdc przedmiotem delegacji. Jednym z aktów wykonawczych jest rozporzdzenie MOZNiL z 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartoci ste substancji zanieczyszczajcych w powietrzu. Okrela ono:
listy substancji zanieczyszczajcych oraz dopuszczalne wartoci ste tych substancji w powietrzu
obszary, na których obowizuj dopuszczalne wartoci ste
zakres i warunki dotrzymywania dopuszczalnych wartoci ste
czas obowizywania dopuszczalnych wartoci ste.
Reguluje wic cz problematyki, która dotychczas zawarta bya w rozporzdzeniu z 12 lutego 1990 r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem.
Porównujc przepisy rozporzdzenia z 1998 r. z poprzednimi przepisami mona zauway zmiany o charakterze merytorycznym. Podstawow jest niewtpliwie uszczegóowienie listy substancji zanieczyszczajcych powietrze, co ma znaczenie dla ochrony powietrza oraz dla jednostek organizacyjnych wprowadzajcych zanieczyszczenia.
Podmiot zamierzajcy emitowa którkolwiek z substancji znajdujcych si na licie zobowizany jest ubiega si o decyzj ustalajc rodzaje i iloci tych substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, tzw. decyzj o dopuszczalnej emisji. Jest to podstawowy prewencyjny instrument prawny w zakresie ochrony powietrza.
Równolegle z rozszerzeniem listy substancji zanieczyszczajcych powietrze zmieniono równie dopuszczalne ich stenie w powietrzu. W zalenoci od rodzaju substancji polega ona bd na zwikszeniu, bd na ich zmniejszeniu. Te dwie korekty oznaczaj niewtpliwie naoenie dodatkowych rygorów na jednostki organizacyjne nie tylko dopiero powstajce, ale równie ju istniejce. Podmioty ubiegajce si o wydanie decyzji o dopuszczalnej emisji po raz pierwszy bd musiay uwzgldni w swoim wniosku nowe substancje, które znalazy si na licie. Natomiast te, które uzyskay wymagan decyzj w okresie obowizywania rozporzdzenia z 1990 r., a emituj równie substancje, które znalazy si teraz na licie rozporzdzenia z 1998 r. zobowizane s do zoenia wniosku o wydanie nowej decyzji. Czsto zwizane to bdzie z koniecznoci podjcia okrelonych dziaa inwestycyjnych w celu faktycznego ograniczenia emisji substancji zanieczyszczajcych.
Istotna zmiana zwizana jest z dopuszczaln emisj zanieczyszcze na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Rozporzdzenie z 1990 r. zawierao definicj legaln pojcia takich obszarów. Zgodnie z * 1 ust. 2 obejmoway one tereny:
uzdrowisk
ochrony uzdrowiskowej
parków narodowych
rezerwatów przyrody
parków krajobrazowych.
Przyjta wówczas zasada polegaa na tym, e dopuszczalne stenie okrelonego rodzaju substancji zanieczyszczajcej powietrze, umieszczonej na licie zacznika nr 1 do tego rozporzdzenia, zaleao od tego, czy obszar jej emisji jest obszarem specjalnie chronionym, czy te nie. W zdecydowanej wikszoci na obszarach specjalnie chronionych dopuszczalne stenie ustalono na niszym poziomie anieli na pozostaych. Wyjtkiem byy sytuacje, w których dopuszczalne poziomy ste na obu rodzajach obszarów byy takie same, np. benzen. W rozporzdzeniu z 1998 r. nie wspomniano o instytucji obszarów specjalnie chronionych. Nie oznacza to jednak rezygnacji z objcia wzmoon ochron niektórych z nich.
W rozporzdzeniu z 1998 r. w * 2 ust. 2 przewiduje si odrbne okrelenie list niektórych substancji zanieczyszczajcych oraz dopuszczalne wartoci ich ste w powietrzu na enumeratywnie okrelonych obszarach:
parków narodowych
lenych kompleksów promocyjnych
ochrony uzdrowiskowej
na których znajduj si pomniki historii wpisane na List Dziedzictwa wiatowego.
Nie s one objte jedn kategori obszarów specjalnie chronionych i dlatego oddzielnie dla kadego z nich ustalono dopuszczalne wartoci ste niektórych substancji.
Zastanawiajc si nad kierunkiem zmian wynikajcych z rozporzdzenia z 1998 r., przede wszystkim pozytywnie naley oceni ograniczenie moliwoci dotychczas nie kontrolowanej emisji przez rozszerzenie listy substancji zanieczyszczajcych powietrze. Ta zmiana zmierzaa w kierunku peniejszej realizacji jednej z podstawowych zasad ochrony rodowiska, czyli zapobiegania. Oznacza ona konieczno podejmowania dziaa, które zapobiegn powstawaniu szkód, a take wstrzymania si od dziaa, które mog spowodowa szkody. Nie ma wtpliwoci, e rozszerzenie listy substancji zanieczyszczajcych powietrze powinno doprowadzi do ograniczenia ich iloci w powietrzu, a równoczenie uatwi moliwo badania i kontroli stanu zanieczyszczenia powietrza i podejmowania dziaa majcych na celu utrzymanie stanu zanieczyszczenia na poziomie uznanym za bezpieczny. Z tych samych wzgldów pozytywne jest, e w stosunku do niektórych rodzajów substancji zaostrzono maksymalnie warto dopuszczalnych ste. Trudno natomiast wytumaczy, dlaczego niekiedy powikszono poziom dopuszczalnej emisji.
Krytycznie naley oceni przyjte w rozporzdzeniu z 1998 r. zasady ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Co prawda, utrzymano wzmocnion ochron - chocia niestety w ograniczonym zakresie - na niektórych obszarach specjalnie chronionych, wprowadzajc ich nowe kategorie, tj. lene kompleksy promocyjne oraz obszary, na których znajduj si pomniki historii wpisane na List Dziedzictwa wiatowego. Jednak równoczenie zrezygnowano z objcia szczególn ochron rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych. Oznacza to, e s one traktowane pod wzgldem dopuszczalnego maksymalnego poziomu ste substancji zanieczyszczajcych na równi z kadym innym terenem.
Praktyczne zastosowanie nowych przepisów i zwizane z tym dowiadczenia pozwol w przyszoci na pen weryfikacj omówionych wad i zalet.