Gleboznawstwo

Geologia- nauka o budowie skorupy ziemskiej, o siłach na nią działających i o procesach zachodzących pod wpływem tych sił. Geologię dzielimy na:

• Dynamiczną

• Historyczną

pomocnicze działy to mineralogia i petrografia (nauka o skałach)

Minerał- pierwiastek, związek chemiczny, powstały w sposób naturalny bez ingerencji człowieka. Minerały występują pojedynczo lub w zbiorach- skałach

Powstanie minerałów:

• w czasie krzepnięcia magmy

• w drodze krystalizacji z roztworów wodnych

• w następstwie resublimacji

• metamorfoza skał

• wietrzenie minerałów pierwotnych (powstałe w ten sposób minerały to minerały wtórne/ilaste)

Podział minerałów ze względu na ilość

• minerały główne- podstawowy składnik skał

• minerały poboczne- występują w małych ilościach w skale

• minerały akcesoryczne- występują w małych zmiennych ilościach

Właściwości minerałów

1) Morfologiczne

Postać

• Kryształ- ciało o prawidłowej strukturze wewnętrznej gdzie atomy i jony są rozłożone prawidłowo

• Ciało bezpostaciowe- opal, bursztyn, asfalt

Pokrój- ogólny kształt, zależy od warunków krystalizacji

1. izometryczny- 3 wymiary równe

2. tabliczkowy- 3 wymiary inne

3. płytkowy- 2 wymiary równe 3mniejszy

4. słupowy- 2 wymiary równe 3 większy

Postać skupienia- wygląd zbiorowiska kryształów

1. ziarniste

2. szczotki krystaliczne (druzy)

3. geody

4. dendryty

5. oolity

6. konkrecje

7. skupienia naciekowe (stalaktyty i stalagmity)

2) Optyczne

Barwa

1. barwne

2. bezbarwne

3. zabarwione (z domieszką)

rysa- barwa sproszkowanego minerału (posiadają ją tylko barwne)

Przeźroczystość- zdolność do przepuszczania promieni świetlnych

1. przeźroczyste (kalcyt)

2. półprzeźroczyste (chalcedon)

3. nieprzeźroczyste (magnetyt)

Połysk- własność powierzchni minerałów

1. szklisty (kwarc)

2. tłusty (siarka)

3. perłowy (talk)

4. jedwabisty (gips)

5. metaliczny (piryt)

6. diamentowy (diament)

7. matowy (kaolit)

3) Mechaniczne

Łupliwość- zdolność do pękania pod wpływem nacisku, cecha uwarunkowana wewnętrzna budową minerałów, występuje w większości minerałów krystalicznych (kwarc nie wykazuje łupliwości)

1. doskonała

2. bardzo dobra

3. wyraźna

4. niewyraźna

Przełam- pęknięcie wzdłuż powierzchni zupełnie przypadkowych

1. muszlowy

2. zadziorowaty

3. haczykowaty

Twardość- opór jaki stawia minerał rysującemu go ostrzu, wykazuje się ją w skali MOHSA 1-10- najtw.

Nazwa	Wzór	W skali
TALK	Mg3(OH)2Si4O10	1	RYSUJE SIĘ PAZNOKCIEM
GIPS	CaSO4 2H2O	2
KALCYT	Ca CO3	3		OSTRZEM NOŻA
FLUORYT	CaF2	4
APATYT	Ca5F (PO4)3	5
ORTOKLAZ	KA1Si3O8	6		RUSUJE SZKŁO
KWARC	SiO2	7
TOPAZ	Al2F2SiO4	8		PRZECINA SZKŁO
KORUND	Al2O3	9
DIAMENT	C	10

MINERAŁY ILASTE

Minerały ilaste- powstają w wyniku wietrzenia minerałów pierwotnych

Podział

A) w zależności od wzajemnego układu warstw: oktaedrów i tetraedrów

• dwuwarstwowe o typie budowy 1:1 [warstwa oktaedrów (Al) jest trwale i jednostronnie połączona z warstwą tetraedrów (Si)]

• trójwarstwowe o typie budowy 2:1 [warstwa oktaedrów zamknięta jest między dwoma warstwami tetraedrów zwróconych do siebie wierzchołkami

B) na podstawie budowy

• dwuwarstwowe- grupa kaolinitu- kaolinit, hydrohaloizyt, dichit

• trójwarstwowe

- grupa illitu- illit, hydromuskowit

- grupa montmorylonitu (smektyt)- montmorylonit, beidellit

- grupa wermikulitu- wermikulit

• allofany- formy bezpostaciowe Al₂ SiO_{3 n}H₂O

Minerały ilaste powstają w procesie:

• kolinizacji

• serycytacji

• lateryzacji

Budowa: KAOLINIT

Woda i inne składniki nie wnikają między pakiety ponieważ są silnie upakowane, ma słabe zdolności absorpcyjne, jest słabo kurczliwy i słabo pęczniejący w przeciwieństwie do montmorylonitu.

MONTMORYLONIT

Wygląd harmonijki, plastyczny, lepki, dobrze absorbuje kationy, kurczliwy, dobra absorcja spowodowana jest mostkiem O-O w budowie.

Illit

Wykazuje właściwości pośrednie pomiędzy dwoma poprzednimi.

MINERAŁ	Powierzchnia wł. m^2*g^-1	Pojemność wymienna kationów
KAOLINIT	14-23	0-15
ILLIT	67-100	5-40
MONTMORYLONIT	600-800	60-130

SKAŁY MAGMOWE

Skały magmowe powstają w wyniku krystalizacji magmy zarówno wewnątrz jak i na powierzchni ziemi.

Magma- jest ognisto- płynnym stopem krzemowym składającym się z różnych związków tlenowych

(SiO₂ FeO MgO K₂O) oraz składników gazowych (para wodna CO₂ F Cl)

Przyczyny krystalizacji stopu magmowego:

• ochłodzenie zbiornika

• zmiana ciśnienia

• utrata składników lotnych

Proces dyferencjacji- proces różnicowania się magmy (proces krzepnięcia zależy w dużej mierze od składu magmy)

Czynniki powodujące proces różnicowania się magmy:

1. likwacja magmy- tworzenie się faz ciekłych o różnej gęstości (np. oddzielanie się magmy gabrowej od granitowej)

2. frakcyjna krystalizacja- kolejne wydzielanie się kryształów w wyniku spadku temperatury w zbiorniku

3. różnicowanie się przy udziale składników lotnych- przy spadku ciśnienia i temperatury następuje wydzielanie się składników gazowych i ich wędrówka ku górze a wraz z nimi kryształów

4. różnicowanie przez asymilację- częściowe rozpuszczenie składników mineralnych lub wymiana pomiędzy magmą i składnikami otaczającymi zbiornik

Skały magmowe dzieli się w zależności od:

1)zawartości krzemionki

KWAŚNE (granit)	Ponad 65% Sio2
OBOJĘTNE (sjenit)	65-52%
ZASADOWE (bazalt)	52-40%
ULTRAZASADOWE (perydotyt)	Poniżej 40%

2) miejsca i warunków krzepnięcia magmy

• skały głębinowe

• skały wylewne

• skały żyłowe

Skały głębinowe- (plutoniczne) powstały na skutek krystalizacji w głębi ziemi przy dużym ciśnieniu i dużej temperaturze, nie tracąc składników lotnych; tworzą się wtedy dobrze widoczne, duże i dobrze wykształcone kryształy.

Skały wylewne- (wulkaniczne) szybki spadek ciśnienia, temperatury, utrata składników lotnych; powstają wtedy skały o strukturze skrytokrystalicznej, porfirowej, szklistej (ciasto skalne)

Skały żyłowe- odmiana skał głębinowych, warunki pośrednie pomiędzy powyższymi, w wyniku przemieszczania magmy w pobliże skorupy ziemskiej następuje obniżanie temperatury, powstają skały porfirowe i porfirowate

Makroskopowe badanie skał magmowych dotyczy:

1. struktura

2. tekstura

3. skład mineralny

4. barwa

5. klasyfikacja

a) zawartość SiO₂

b) warunki krystalizacji

6. występowanie skał magmowych

Struktura- określa sposób ukształtowania składników w skale

-stopień krystalizacji

-wielkość i kształt składników

Ze względu na stopień wykrystalizowania masy dzielimy skały magmowe na:

1. pełnokrystaliczny (holokrystaliczna) pełna krystalizacja

2. półkrystaliczny (hipokrystaliczna) pojedyncze kryształy w masie

3. szklisty (przeciwieństwo holokrystalicznej) bezpostaciowe szkliwo

Pod względem wielkości ziarna dzielimy je na:

1. Jawnokrystaliczną (fanerytowa) - kryształy widać gołym okiem

1. równoziarnista

-gruboziarniste (ziarna powyżej 5mm)

- średnioziarniste (5-2mm)

- drobnoziarniste (poniżej 2mm)

b) nierównoziarniste - różna wielkość w skale

- porfirowata- wielkość ziaren zmienia się stopniowo

- jawnokrystaliczna- (porfirowa) małe i duże kryształy w skale (ciasto skalne)

2. Skrytokrystaliczna (afamitowa)

3. Porfirowa

Tekstura- sposób różnicowania minerałów w skale

1. W zależności od stopnia uporządkowania:

-bezładna

-kierunkowa

2. Ze względy na stopień wypełnienia

- masywne - całe wypełnione

- porowate - pozostaje wolna przestrzeń

Minerały główne (skał magmowych)

• Skalenie

• Kwarc

• Amfibole

• Pirokseny

• Skaleniowce

• Miki

• Olwin

Minerały poboczne

• Magnetyt

• Hematyt

• Apatyt

Minerały akcesoryczne

• granaty

• turmaliny

• chromity

SKAŁY OSADOWE

Skały osadowe- zajmują tylko 5% skał skorupy ziemskiej, jednak pokrywają ją aż w 75% stąd należą do najważniejszych skał macierzystych gleby.

Powstają one z już istniejących skał i mogą być różnego pochodzenia:

• ze zwietrzenia skał zbitych

• wodnego- działalność mórz, lodowców i oceanów

- utwory aluwialne - namywanie materiału w czasie wylewania rzek

- utwory deluwialne - zmywanie i osadzanie materiału skalnego

- utwory fluwioglacjalne - powstają z topniejących lodowców

• pochodzenia morenowego - osadzone przez lodowce (morena- materiał skalny tkwiący w lodowcu, wyróżniam y moreny denne, czołowe i boczne)

Skały okruchowe:

• luźne - powstały w wyniku nagromadzenia materiału alogenicznego, złożone z okruchów, odłamków skalnych i ziaren

• zbite - (skała luźna + spoiwo) powstałe w wyniku diagenezy materiału klastycznego

Gruz - złożony z okruchów ostrokrawędziowych

• nagromadzony w rumowiska skalne

• powstają przez wietrzenie fizyczne

• jeśli gruz powstaje w miejscu wietrzenia powstają gołoborza, natomiast przeniesiony i usypany w stożki tworzy piargi (stożki piargowe)

Żwir - składa się z otoczaków (obtoczonych okruchów) żwiry dzielimy na:

• jednoskładnikowe (oligomiktyczne)

• wieloskładnikowe (polimiktyczne)

Piasek - dzielimy go w zależności od:

W zależności od powstania (różnią się obtoczeniem i selekcją):

• wietrzeniowy

• wydmowy

• rzeczny

• wodnolodowcowy

• morski

W zależności od składu mineralnego np. piaski kwarcowe

W zależności od struktury:

• gruboziarniste

• średnioziarniste

• drobnoziarniste

Muły i pyły - osady składające się z kwarcu skaleni i mik - szczególnie muskowitu i pirytu, szczątków organicznych oraz z minerałów ilastych. Dzielimy je na:

• wietrzeniowe

• aluwialne

• eoliczne

• wodnolodowcowe

Iły - wietrzeniowe pochodzenia wodnego, dzielimy na:

1. plejstoceńskie - są bogate w CaCO₃ tworzą się na nich gleb ilaste

2. zastoiskowe - mają budowę warstwową i można w nich wyróżnić wiek Ił

3. poznańskie (trzeciorzędowe) - mają zielonkawo- oliwkową barwę i rdzawe cętki, są uboższe w CaCO₃ a bogate w CaSO₄

Glina - brak selekcji, w jej skład wchodzi Ił, piasek żwir i gruz, podział taki sam jak w przypadku piasków

SKŁADNIKI TWORZĄCE SPOIWO	NAZWA SPOIWA	CECHY ROZPOZNAWCZE
KALCYT	WAPNISTE	Burzy z HCl
KALCYT, IŁ	MARGLISTE	Burzy z HCl (osad)
DOLOMIT	DOLOMITYCZNE	Burzy z HCl po sproszkowaniu lub na goraco
TLENKI I WODOROTLENKI Fe	ŻELAZISTE	Barwa czarna lub brunatna
KRZEMIONKA	KRZEMIANOWE	Znaczna twardość, wysoka zwięzłość, często szklisty połysk
MINERAŁY ILASTE	ILASTE	Mała zwięzłość, rozmaka w wodzie

Okruchowe zbite

Brekcja - spoiwo żelaziste, ilaste, krzemionkowe + gruz

• tektoniczne (druzgoty)

• osadowe:

-w środowisku lądowym: piargowe, krasowe, kostne

-w środowisku wodnym: klifowe, sródwarstwowe i rafowe

Piargowe - powstają ze scementowania struktur piargowych

Krasowe - okruchy skał węglanowych spojone kalcytem

Kostne - scementowany materiał kostny

Klifowe - powstają ze zniszczenia brzegu klifowego

Śródwarstwowe -

Rafowe - okruchy rafy koralowej (najczęściej spoiwo węglanowe)

Zlepieńce - obtoczone okruchy, spoiwo detrytyczne. Wyróżnia się zlepieńce: oligomiktyczne i polimiktyczne

Skały chemiczne - powstały w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu na skutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (lub bez) organizmów żywych.

Skały biologiczne (organogeniczne) - powstałe ze szczątków organizmów żywych (zoogeniczne i fitogeniczne)

1) Pochodzenia zwierzęcego:

Wapienie - nagromadzenie szkarłupni, otwornic oraz szkieletów i skorup na dnie zbiorników wodnych, zawierają dużo CaCO₃ są białe, a z domieszkami żółte i szare. Dzielimy je w zależności od:

Formacji geologicznej:

• trzeciorzędowe

• kredowe

• jurajskie

• triasowe

Występujących szczątków zwierzęcych:

• krasowe

• muszlowe

• rakowe

Domieszek:

• dolomityczne

• krzemionkowe

• margliste

• bitumiczne

Margle - zawierają kalcyt i części ilaste do 50% są bardziej miękki od wapienia

Dolomit - powstały z osadów wapiennych na skutek działania soli magnezowych, zasadniczym elementem w skale jest dolomit, są bardzo podobne do wapienia ale twardsze

2) Pochodzenia roślinnego

• węgiel brunatny

• węgiel kamienny

• torf

• gytia

Gytia - ciemny muł ze szczątków organicznych powstający na dnie natlenionych zbiorników wodnych, głównie wód stojących, liczne rozpoznawalne szczątki roślin planktonicznych

Torf - masa organiczna która powstała z nagromadzenia się szczątków obumarłych roślin w warunkach nadmiernego uwilgotnienia, ze względu na powstanie i warunki dzielimy na:

1. wysoki - powstały na terenach wododziałowych przy udziale wody opadowej i częściowo wody gruntowej, słabo rozłożony, silnie kwaśny, duża pojemność wodna, szybko przesycha, wykorzystywany jako podłoże w ogrodnictwie. Rośliny biorące udział w powstaniu: mech, wełnianka, żórawina błotna, borówka bagienna, rosiczka owadożerna

2. niski - powstaje w dolinach rzecznych przez zarastanie zbiorników jeziornych, silnie rozłożony, odczyn obojętny lub alkaliczny, zasobny w składniki pokarmowe, złe właściwości powietrzne, mało przydatny jako podłoże, wykorzystywany jako nawóz. Rośliny biorące udział w powstaniu: tarczyce, sitowie, trzciny, pałka wodna, tatarak

3. przejściowe - właściwości pośrednie zbliżone do wysokiego

Skład granulometryczny (mechaniczny) to procentowa zawartość poszczególnych cząstek mineralnych gleby zwanych frakcjami granulometrycznymi.

Frakcja granulometryczna (mechaniczna) zbiór ziaren (cząstek) glebowych o średnicach zawartych w określonym przedziale. Wielkości średnic ziaren glebowych wyraża się w milimetrach.

Grupa granulometryczna (mechaniczna) jest to grupa gleb zbliżonych do siebie składem mechanicznym. Grupy mechaniczne określa się na podstawie procentowego podziału:

1. zawartości dominującej frakcji w danym utworze glebowym

2. zawartości części spławialnych (mniejszych od 0,02 mm) w tym samym utworze glebowym

Metody oznaczania składu granulometrycznego:

1. metoda polowa- organoleptyczna

2. metody laboratoryjne

• sitowa

• odwirowania

• metody sedymentacyjne (prawo Stokes'a)

• metoda Atterberga

• metoda pipetowa

• metoda areometryczna wg. Pruszyńskiego

pH i węglany

Rodzaje kwasowości

1. czynna (aktualna)- stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym oznaczanie: potencjometrycznie, kolorymetrycznie, jednostki pH

2. potencjalna:

• wymienna- stężenie jonów wodorowych w kompleksie sorpcyjnym i roztworze glebowym, które oznacza się za pomocą obojętnego roztworu KCl jednostki: pH w 1 molowym roztworze KCl cmol (+) * k^-1 gleby cm³ 0,1 molowego NaOH * 100g^-1 gleby

• hydrolityczna - stężenie jonów wodorowych w kompleksie sorpcyjnym i roztworze glebowym, które oznacza się za pomocą soli hydrolizującej zasadowo, tj. octanu sodu lub wapnia

jednostki: pH w 1 molowym roztworze KCl cmol (+) * k^-1 gleby cm³ 0,1 molowego NaOH * 100g^-1 gleby

ODCZYN GLEBY	Ph w 1 n KCl	pH w H20
Bardzo KWAŚNY	do 4,5	do 5,0
KWAŚNY	4,6 - 5,5	5,1- 6,0
Lekko KWAŚNY	5,6 - 6,5	6,1 - 6,7
OBOJĘTNY	6,6 - 7,2	6,8 - 7,4
ZASADOWY	od 7,3	Od 7,5

Oznaczanie kwasowości:

Metoda kolorymetryczna - polowa przy użyciu odczynnika Helliga

Ciemnoczerwony - pH 4

Jasnoczerwony - pH 5

Żółty - pH 6

Jasnozielony - pH 7

Ciemnozielony - pH 8

Metoda laboratoryjna - potencjometryczna

Węglany

CaCO₃ + (10%) HCl CaCl₂ + H₂CO₃

Oznaczanie zawartości CaCO₃ w glebie metodą polową

Na szkiełku zegarkowym do gleby dodajemy 10% HCl i obserwujemy burzenie

Brak- poniżej 1% CaCO₃

Słabe - 1-3%

Silne krótkotrwałe 3-5%

Silne długotrwałe powyżej 5%

Sorpcja gleb

Oznaczanie sumy zasad wymiennych, oraz oznaczanie sumy jonów wodorowych H⁺ metodą Kapperna jest potrzebne do ustalenia wapnowania gleb

Sorpcja - zdolność gleby do pochłaniania i zatrzymywania cząstek stałych, zawiesin jonów i drobin z roztworów oraz gazów, par i zawiesin.

Rodzaje sorpcji:

Sorpcja mechaniczna - mechaniczne zatrzymywanie cząstek większych od porów glebowych (sito) zależy od:

• składu granulometrycznego

• struktury gleby

• miąższości gleby

Sorpcja fizyczna - zdolność fazy stałe do zatrzymywania gazów, par, zawiesin cząstek na powierzchni (adsorpcja) lub wewnątrz (absorpcja)

Sorpcja chemiczna - zatrzymanie nierozpuszczalnych w wodzie soli powstających w glevie, zabezpiecza przed wymywaniem nawozów z gleby.

Sorpcja biologiczna - gromadzenie składników mineralnych gleby w postaci żywych i obumarłych organizmów (HNO₃^--) prowadzona jest przez drobnoustroje i korzenie roślin.

Sorpcja wymienna - polega na wymianie jonów pomiędzy kompleksem sorpcyjnym a roztworem glebowym, do którego na miejsce jonów zabsorbowanych przechodzi równoważna ilość jonów z fazy stałej gleby.

Energia wejścia kationów do kompleksu sorpcyjnego:

H⁺ > Fe⁺³ > Al.⁺³ > Ca⁺² > Mg⁺² > K⁺ = NH₄⁺ > Na⁺ > Li⁺

Energia wyjścia:

H⁺ < Fe⁺³ < Al.⁺³ < Ca⁺² < Mg⁺² < K⁺ = NH₄⁺ < Na⁺ < Li⁺

Wpływ rodzaju kationu zależy od:

• wartościowości

• ciężaru atomowego kationu

• stopnia uwodnienia jonów

• stężenia roztworu

Kompleks sorpcyjny - koloidalna cześć fazy stałej gleby wraz z zaabsorbowanymi wymiennie jonami

Reakcje odwracalne, przebiegają do czasu ustalenia się równowagi

W skład kompleksu sorpcyjnego wchodzą:

Koloidy mineralne:

1. glinokrzemiany - minerały ilaste z grupy montmorylonitu, kaolinitu i illitu

2. krystaliczne uwodnione tlenki żelaza i glinu (getyt, limonit, gipsyt)

3. minerały amorficzne - bezpostaciowe

4. koloidalna krzemionka

Koloidy organiczne

1. próchnica

2. białko glebowe

3. celuloza

4. żywe bakterie

Koloidy organiczne mineralne

1. kompleksy żelazisto - próchniczno - ilaste

2. kompleksy ilasto - próchniczne

Morfologia gleb - zajmuje się badanie budowy gleb przy pomocy zmysłów

W procesie identyfikacji poziomów wyróżnia się następujące poziomy:

• główne

• przejściowe

• mieszane

• podpoziomy

poziom genetyczny - powstaje w procesie różnicowania się i rozwoju gleb. Układ, rodzaj i właściwości są wynikiem minionych procesów glebotwórczych, które przebiegają w określonym środowisku geograficznym, a zespół poziomów genetycznych tworzy daną glebę.

Profil glebowy - układ morfologicznie zróżnicowanych poziomów i warstw występujących w pionowym przekroju glebowym do głębokości 150- 200 cm (odkrywka)

Warstwa glebowa - znajdująca się w obrębie profilu glebowego lub też pod nim część materiału związanego z litogenezą

Poziomy genetyczne

Poziomy główne oznaczamy:

• duże litery i cyfry np. A₁ - podwoziom próchniczny

• duże i małe litery np. B_t - poziom wymywania

• dwóch dużych liter np. BC - poziom wymywania z cechami skał macierzystych

Poziomy pyłowe - wyróżniamy na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń (różnice w wyglądzie i właściwościach)

Poziom organiczny O - zawiera powyżej 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej, tworzy się w warunkach pełnego dostępu powietrza. W mineralnych glebach semi- i hydrogenicznych poziom O ma zwykle miąższość < 10 cm

10- 30 cm gleba mineralno organiczna

>30 cm gleba organiczna

Poziom próchniczny A - tworzy się na powierzchniowej warstwie gleby mineralnej, ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów niższych- spowodowane zawartością shumifikowanego materiału organicznego. Zawiera poniżej 20% materii organicznej.

Poziom wymywania E (eluwialny) - pod poziomem O lub A (jeśli występuje) zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O) mniej półtoratlenków i frakcji ilastej, jest jaśniejszy, większa zawartość kwarcu i krzemionki.

Poziom wzbogacania B - leży pomiędzy A lub E a poziomem C, G lub R Brak struktury skały macierzystej lub słabo widoczna. Nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej- efekt wymywania lub akumulacji. Wtórne nagromadzenie MgCO₃ CaCO₃ gipsu lub innych soli

Poziom skały macierzystej C - składa się z materiału mineralnego lub nieskonsolidowanego, nie wykazującego cech innych poziomów glebowych, mało zmieniony przez procesy glebotwórcze. Mogą się gromadzić węglany wapnia i magnezu, sole rozpuszczalne, może posiadać cechy cementacji- obecność krzemionki, żelaza; a także cechy oglejenia

Poziom Glejowy G - cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych, barwa stalowoszara, odcień niebieski lub zielonkawy, brak cech diagnostycznych A, E lub B cecha oglejenia g lub gg

G - oglejenie pełne (wodami gruntowymi)

G_g - wodami opadowymi

Poziom bagienny P - część gleby organicznej objętej bagiennym procesem glebotwórczym

Podłoża mineralne D - w glebach organicznych

Poziom murszenia M - proces murszenia ( silne spalanie O₂)

Podłoże skalne R - lita lub spękana skała (magmowa przeobrażona lub osadowa) występująca w podłożu

Poziomy mieszane - to takie poziomy w których zmiana obejmuje obszar (miąższość) powyżej 5cm (łuki języki) np. A/E

Poziomy przejściowe - widoczne równocześnie cechy dwóch poziomów (sąsiednich) pierwsza litera to ta do którego poziomu poziom przejściowy jest bardziej podobny np. AE

Podpoziomy - gdy istnieje potrzeba zróżnicowania poziomów głównych przy różnicach barw struktur itp. A₁ A₂ podpoziom A_zg

Pedon - utwór trójwymiarowy- najmniejsza różnorodna pod względem genetycznym część gleby, wystarczająca do określenia zespołów jej elementów oraz właściwości. (graniastosłup/ odkrywka)

Miąższość - grubość poziomu, podajemy też głębokość jego występowania

Stopień uwilgotnienia:

1. suchy- kruszy się

2. świeży - chłodna, nie kruszy się, nie zwilża palców

3. wilgotny - zwilża palce, ale nie wycieka, plastyczna, przywiera do ręki

4. mokry - mazanie, woda wycieka (wszystkie pory wypełnione wodą)

Oglejenie:

• plamiste

• zaciekowe

• mumukowe

• całkowite

Nowotwory glebowe - skupienia, konkrecje, osady, naloty różnych ciał powstałych na skutek procesów fizyko- chemicznych

Pochodne…..:

1. biochemiczne

2. chemiczne

• związki łatwo rozpuszczalnych soli (NaCl NO₂ SO₄ CaCl₂ MgCl₂ )

• skupienia gipsowe ( CaSO₄ H₂O )

• skupienia węglowe

• konkrecje żelazisto- manganowe

• skupienia lub konkrecje krzemionkowe

3. biologiczne

• Koprolity- ekskrementy zwierzęce

• Kretowiny

Przejścia poziomów (granice)

1. Nagłe (ostre) - granica wyraźna spotykane w glebach uprawnych (orka) < 2 cm

2. Wyraźne - zmiana barwy 2- 5 cm

3. Stopniowe - granica 5 - 10 cm

4. Niewyraźne - brak granicy >10 cm

Klasyfikacja użytkowa:

• Klasa bonitacyjna

• Kompleks przydatności rolnej

Gleby litogeniczne

rząd: bezwęglanowe, słabowykształcone

rząd: wapniowce

Typ: Rędziny -AC-C (ACca-Cca-R)

Wytworzone ze skal zbitych, dolomitów, wapieni lub siarczanowych skał masywnych- wapieni, dolomitów, margli

- odchylenia w budowie podtypów

- zawierają odłamki skał

- poziom C to najczęściej silnie zwietrzała skała

- domieszki materiału obcego (lodowcowego)

- odczyn alkaliczny, wysoki stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami(ponad 65%)

- wolne związki Fl i Al nie są przemieszczane z wierzchnich do głębszych warstw profilu

- są zasobne w wapń, magnez, potas i trudno przyswajalny fosfor

- dobre właściwości fizyczno- powietrzne

- gleby lasów liściastych

- występują na południu kraju Jura Krakowsko- Częstochowska, Karpaty, Pieniny, Tatry, Roztocze

Dział autogeniczne - brak wiodącego czynnika twórczego

Rząd: gleby czarnoziemne

Typ: czarnoziemy

- w Polsce gleby reliktowe

- klasyczne powstają pod roślinnością łąkowo- stepową

- duży udział w ich tworzeniu ma fauna glebowa

- wierzchnia warstwa zasobna

- pokrywają niewielki obszar południowo- wschodniej polski (Sandomierz)

- wytworzone z lessów - utwór pochodzenia eolitycznego o znakomitych właściwościach fizycznych i chemicznych

- intensywna akumulacja biologiczna i chemiczna

- brak uruchomienia związków Fe i brak przemieszczenia iłu koloidalnego

- znaczny dopływa materii organicznej

- poziom próchniczny do 70 cm

Czarnoziemy zdegradowane - posiadają niższe pH i wysycenie zasadami, pH wzrasta wraz z głębokością

Rząd: gleby brunatnoziemne

- jest to ponad 50% gleb w Polsce, w warunkach naturalnych występują pod lasami liściastymi

- intensywne wietrzenie fizyczno chemiczne

- rozpuszczanie i hydroliza minerałów pierwotnych i wytwarzanie minerałów ilastych

- uwalnianie tlenków Fe

- tworzą się związki żelazisto- próchniczno- ilaste o barwie brunatnej

Gleby brunatne właściwe O-A-Bbr-C

- powstają w klimacie umiarkowanym

- wytwarzają się ze skał różnego pochodzenia geologicznego

- bogate w glinokrzemiany i często zasobne w CaCO₃

- charakteryzują się silnym wietrzeniem fizycznym i biochemicznym

Gleby brunatne kwaśne - taki sam układ jak gleby brunatne właściwe

- powstają ze skal kwaśnych (granity, granosjenity i iły)

- odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny

Gleby płowe O-A-Eet-Bt-C

- gleby silnie kwaśne (przemieszczające się żelazo i glin)

- powstały pod wpływem procesu lessivage'u - przemieszczania iłu koloidalnego z warstw wierzchnich do poziomu wzbogacenia

- wymycie zasad i zakwaszenie przez kwasy i CO₂

Rząd: Gleby bielicoziemne - powstałe w klimacie chłodnym/ główny składnik kwarc

Gleby bielicowe O-A-Ees-Bhfe-C

- powstałe z piasków kwarcowych

- silnie przesortowane piaski

- odczyn kwaśny

- materiał skal macierzystych słabo zasobnych w składniki organiczne

- próchnica modu-mor lub mor

- pH 3,0- 4,5 wysycenie KS<20%

- poziom A wyraźny

Bielice - wyłącznie gleby leśne

- małe zdolności buforowe (szybka zmiana pH)

- związki Fe i Al

Rząd i typ: Czarne ziemie

- akumulacja występuje w warunkach dużej wilgotności

- powstałe z piasków słabogliniastych, glin lekkich i ciężkich

- bogate w CaCO₃

- miąższość poziomu A 30- 60 cm

- zawartość próchnicy 2-6%

- w dolnej części oglejenie

Dział: gleby hydrogeniczne

- tworzą się pod wpływem wody stojącej, proces bagienny

- powstają utwory próchniczne, torfiaste, torf, muł, gytia, namuł

- decesja - zmniejszone lub przerwane uwodnienie

- wzmożenie procesu humifikacji i mineralizacji (murszenie)

- efektem murszenia jest przechodzenie utworów w gleby murszowe, murszowate, murszaste

Typ: Gleby torfowe - gleby zawierające powyżej 20% materii organicznej i miąższości przynajmniej 30cm

- gleby torfowisk wysokich/ przejściowych/ niskich

- odczyn zasadowy lub obojętny

- silnie rozłożone

Gleby torfowisk niskich - woda zasobna w składniki

Gleby torfowisk przejściowych - odczyn pH niższy, lekko kwaśny pH 4-5

Gleby torfowe torfowisk wysokich - silnie zakwaszone, 5% powierzchni torfowisk w Polsce, zasilane wodami opadowymi, ubogimi w składniki

Typ: Gleby murszowe

- proces murszenia (odwodnienia)

- przerwanie procesu akumulacji materii organicznej

- minimum 30cm miąższości i powyżej 20% materii organicznej

Gleby murszowate - 20% materii organicznej i miąższość poniżej 30cm

- proces murszenia przekształca torf, muł i utwór torfiasty w mursz, utwór murszowaty lub murszasty

- domieszka części ilastych powoduje strukturę gruzełkowatą

Mady rzeczne

- obniżenie poziomu wody potęguje mineralizacje i modyfikuje zawartość materii organicznej

- możliwe występowanie oglejenia

- określane jako łęgi właściwe

18

---