Podwzgórze to część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia, która nadzoruje reakcje bezwiedne organizmu. Od podwzgórza zależy homeostaza organizmu. Jest to ośrodek podkorowy autonomicznego układu nerwowego. Jego masa w mózgu człowieka wynosi około 4,5 g (co stanowi około 1/300 masy mózgu)
Podwzgórze wydziela liberyny i statyny. Liberyny powodują wydzielanie hormonów tropowych, a statyny hamują ich wydzielanie. Wytwarza też wazopresynę i oksytocynę, które gromadzone są w tylnym płacie przysadki mózgowej, skąd są wydzielane (patrz przysadka)
Sprzężenie zwrotne- oddziaływanie sygnałów stanu końcowego (wyjściowego) procesu (systemu, układu), na jego sygnały referencyjne (wejściowe). Polega na otrzymywaniu przez układ informacji o własnym działaniu (o wartości wyjściowej). Matematycznym, jednoznacznym opisem bloku gałęzi zwrotnej jest transmitancja. Informacja ta może być modyfikowana przez transmitancję bloku gałęzi zwrotnej. Wyróżnia się sprzężenie zwrotne dodatnie, DSZ - gdy sygnał z gałęzi zwrotnej dodaje się do wartości referencyjnej w węźle sumacyjnym oraz sprzężenie zwrotne ujemne, USZ - gdy sygnał z gałęzi zwrotnej odejmuje się w węźle sumacyjnym od wartości referencyjnej.
Przysadka mózgowa
Płat przedni
Somatotropina - jest hormonem wzrostu, pobudza procesy anaboliczne, powoduje wykorzystanie składników pokarmowych do budowy organizmu, pobudza równomierny wzrost całego organizmu. Nadmierne wydzielanie w wieku dojrzewania powoduje gigantyzm, niedobór - karłowatość, a nadmiar w późniejszym wieku objawia się akromegalią (rosną tylko niektóre części ciała).
Adrenokortykotropina - pobudza do wydzielania hormonów kory nadnerczy, ma podobne działanie do somatotropiny
Tyreotropina - pobudza do wydzielania hormonów tarczycy
Folikulotropina - należy do gonadotropin, przyspiesza dojrzewanie pęcherzyka Graafa i wydzielanie przez niego estrogenów, wydzielana cyklicznie, stymuluje gametogenezę
Hormon luteinizujący - powoduje dojrzewanie pęcherzyka Graafa, pod jej wpływem następuje owulacja; u płci męskiej stymuluje komórki śródmiąższowe Leydiga (wydzielanie testosteronu)
Płat tylny
Wazopresyna - hormon antydiuretyczny, powoduje zatrzymanie wody w organizmie, jej zwrotne wchłanianie w przewodzie pokarmowym i kanalikach nerkowych. Niedobór może prowadzić do moczówki prostej (nadmierne wydalanie wody z organizmu, odwodnienie)
Oksytocyna - stymuluje skurcze mięśni gładkich macicy w czasie porodu i mięśnie gruczołów sutkowych w czasie karmienia
Szyszynka
Melatonina - wydzielana po zaśnięciu, skorelowana z rymem snu i czuwania, wpływa także na kurczenie się komórek barwnikowych (skóra staje się blada), opóźnia także dojrzewanie.
Tarczyca
Wytwarza dwa hormony: tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3). Podowują one intensyfikację przemian metabolicznych (katabolizmu), rozwoju intelektualnego i fizycznego. Niedoczynność (może być spowodowana brakiem jodu) w wieku dziecięcym prowadzi do kretynizmu, niedojrzałości fizycznej. Niedoczynność w wieku dorosłym objawia się w postaci obrzęku śluzowatego (spowolniona przemiana materii, niższa temperatura, osłabienie, skóra sucha, blada i obrzmiała). Nadczynność w wieku dojrzałym prowadzi do choroby Gravesa-Basedowa (zbyt wysokie tempo przemian metabolicznych, nadmierna pobudliwość, wytrzeszcz oczu, podenerwowanie)
Przytarczyce
Parathormon - zwiększenie stężenia jonów wapnia we krwi, jego rozkład z kośćca, zmniejsza się stężenie fosforu. Nadmierne wydzielanie może prowadzić do tężyczki (nadpobudliwość mięśni: drgawki, niekontrolowane skurcze oraz nadpobudliwość nerwów), osłabienia kości oraz powstawania kamieni nerkowych.
Kalcytonina - działa przeciwstawnie do parathormonu, zmniejsza stężenie jonów wapnia we krwi, hamuje jego uwalnianie z kości
Grasica
Tymozyna - powoduje dojrzewanie limfocytów i pośrednio wpływa na ich syntezę. Nadmiar powoduje zahamowanie odporności typu komórkowego.
Tymopoietyna - hamuje przewodzenie impulsów w płytce motorycznej (neuron-mięsień). W przypadku nadmiernego wydzielania skurcze ulegają osłabienie, przy niedoczynności zostają nadmiernie wzmocnione.
Wyspy trzustkowe
Insulina - wydzielana przez komórki beta, powoduje obniżenie stężenia cukru we krwi i jego odkładanie w wątrobie w postaci glikogenu. Niedobór prowadzi do cukrzycy(cukromocz, nadmierna ilość cukru we krwi, brak łaknienia). Nadmiar prowadzi do hipoglikemi, ostatecznie do wstrząsu hipoglikemicznego (bardzo niski poziom cukru nie pozwala na funkcjonowanie organizmu, utrata świadomości)
Glukagon - wytwarzany przez komórki alfa, jest antagonistą insuliny. Powoduje uwalnianie glukozy do krwi poprzez rozkład glikogenu
Nadnercza
Kora
Glikokortykoidy (głównie kortyzol) - regulują przemiany cukrów w organizmie. Nadmierne wydzielanie powoduje chorobę Cushinga (zaczerwieniona, zaokrąglona twarz, otyłość ograniczona do tułowia, nadciśnienie tętnicze, osteoporoza).
Mineralokortykoidy (głownie aldosteron) - regulują przemiany wodno-mineralne. Zatrzymywanie jonów sodu w organizmie i razem z nimi wody. Wydzielanie w niewystarczających ilościach powoduje chorobę Addisona (wypłukiwanie sodu z organizmu, osłabienie, spadek masy ciała, brązowe przebarwienie skóry).
Androgeny - współdziałają z hormonami gonad, pobudzają rozwój męskich cech płciowych (drugorzędowych)
Powstaje z tych samych struktur, co układ nerwowy.
Adrenalina i Noradrenalina - hormony o zbliżonym działaniu. Powodują wzrost tempa przemiany materii, zwężenie naczyń krwionośnych skóry, przyspieszenie oddechu, skurczów serca, podnosi poziom glukozy we krwi. Tzw. hormon stresu, pojawia się w przypadku zagrożenia lub spadku stężenia glukozy we krwi.
Jajniki
Estrogeny - powodują wykształcenie się żeńskich cech płciowych, odpowiadają za pojawienie się popędu płciowego, wydzielane są w największych ilościach do momentu owulacji. Niedobór powoduje brak żeńskich cech płciowych, a niekiedy niepłodność.
Progesteron - wydzielany przez ciałko żółte, przygotowuje macicę do przyjęcia zarodka, kontroluję stan organizmu przez całą ciążę
Jądra
Testosteron - odpowiada za pojawienie się męskich cech płciowych, popędu płciowego, stymuluje syntezę i dojrzewanie plemników. Przy niedoborze brak widocznych cech męskich i problemy z płodnością.
Trzustka - gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej składający się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej sok trzustkowy). Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 - 30 cm.
Trzustka spełnia dwie zasadnicze funkcje: czynność zewnątrzwydzielnicza (sok trzustkowy wydzielany do dwunastnicy zawierający przede wszystkim enzymy trawienne), czynność wewnątrzwydzielnicza (hormony, z których najważniejsze to insulina i glukagon).