4. PODSTAWOWE TERMINY I POJĘCIA SOCJOLOGICZNEJ KONCEPTUALIZACJI ŚWIATA.

DEFINICJA to możliwie zwięzłe i jasne określenie zakresu znaczeniowego pojęcia lub terminu, to określenie głównych cech danego przedmiotu czy zjawiska.

Składniki definicji: definiendum - termin definiowany, definiens - zwrot, określający znaczenie tego terminu (wyrażanie definiujące), spółka definicyjna - łączy definiendum z definiensem np. takie zwroty jak: nazywamy, jest, należny rozumieć.

Rodzaje definicji:

1. definicje nominalne - wypowiedzi określające znaczenie językowe nazw (co znaczy dany termin)- od łac. „nomen” - imię, nazwa. Definicje takie są lub nie są zdaniami w sensie logicznym. Dzielą się na:

-Definicje sprawozdawcze (analityczne) mówią jak rzeczywiście bywa pojmowane znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka. Taka definicja jest zdaniem w sensie logicznym tj. może być prawdziwa lub fałszywa. Definicja podająca jakie jest rozumienie znaczenia danego terminu powinna przynajmniej określić przez kogo termin ten jest tak rozumiany.

-Definicje projektujące (syntetyczne) - tworzenie takich definicji jest proponowaniem zaleceniem pewnego znaczenia terminu. Definicje takie zmieniają, modyfikują lub uzupełniają język danej nauki, ale go nie opisują w jego kształcie zastanym. Nie są więc te definicje zdaniami w sensie logicznym. Propozycję używania określonego terminu w pewnym znaczeniu może uznać za nietrafną ale nie za prawdziwą lub fałszywą.

-Definicje regulujące są podklasą definicji projektujących. Punktem wyjścia dla zaleceń są pewne pojęcia już istniejące. Są to propozycje by, mniej lub bardziej, zmienić znaczenie terminu.Definicje te nie są zdaniami w sensie logicznym bo nie przysługuje im własność bycia prawdziwymi czy fałszywymi

2. Definicje realne są charakterystyką cech specyficznych wspólnych przedmiotom składającym się na zakres pewnego terminu. Definicję realną może podać tylko, gdy jest znany zakres (czy desygnat) pewnego terminu. Jest on opisem pewnego z góry założonego zakresu rzeczywistości z punktu widzenia cech dlań charakterystycznych (może być prawdziwa lub fałszywa)

S. Nowak wyróżnił definicje równościowe i definicje częściowe

Definicje równościowe - mówimy o nich gdy podanie definicji danego terminu ustala w sposób jednoznaczny treść pojęcia stanowiącego znaczenie tego terminu, a w konsekwencji w sposób jednoznaczny określa jego zakres. Można podzielić przedmioty odniesione do tak zdefiniowanego pojęcia na dwie klasy: klasę tych które są jego desygnatami i klasę tych które pod jego zakres nie podpadają. W przypadku tych definicji zakres definiensu równy jest zakresowi definiendum.

Deinicje. częściowe nie podają warunku zarazem koniecznego i wystarczającego do tego aby pewien przedmiot (własność, zdarzenie) był desygnatem definiowanego pojęcia.

Na ogół podają one warunek wystarczający, niekiedy tylko warunek konieczny np. definicje kontekstowe, definicje perswazyjne, definicje probabilistyczne.

Formalne warunki poprawności definicji

• Precyzja sformułowań-nie można w definiensie podawać cech których znaczenie nie jest dostatecznie jasne

• Komunikowalność- sformułowania zawarte w definiensie muszą być jednakowo rozumiane przez wszystkich

• Definicja nie może być błędnym kołem -nie można definiować tego samego przez to samo typu masło jest maślane

• Definicja nie może być sformułowana przez przeczenie- typu samochód-NIE jest to pojazd napędzany siła mięśni

Błędy definicji

Celem definicji jest ustalenie sensu wyrażeń. Aby ten cel skutecznie osiągnąć, definicja musi być wolna od błędów tzn. musi być zbudowana zgodnie z warunkami jej poprawności (chodzi tutaj i tzw. warunki poprawności formalnej).

Błędy które mogą wystąpić we wszystkich trzech rodzajach definicji: sprawozdawczej, projektującej i regulującej to: błędne koło, ignotum per ignotum oraz sprzeczność definicji. Natomiast błąd nieadekwatności może się tylko pojawić w definicji sprawozdawczej.

Błędne koło polega na definiowaniu jakiegoś wyrażenia za pomocą tego samego wyrażenia. Błędne koło powoduje, że definicja nie spełnia swego zadania który jest ustalenie sensu terminu definiowanego, gdyż określa ten termin za pomocą niego samego.

Możemy wyróżnić:

-Błędne koło bezpośrednie termin definiowany pojawia się zarówno w definiendum jak i w definiensie tej samej definicji.

-Błędne koło pośrednie ujawnia się dopiero przy łącznym rozpatrzeniu kilku definicji.

Ignotum per ignotum - błąd polegający na definiowaniu wyrażenia o sensie nieznanym za pomocą innego wyrażenia którego sens również nie jest znany. Błędne koło jest szczególnym przypadkiem ignotum per ignotum bo definiujemy tam wyrażenie nieznane za pomocą tego samego wyrażenia nieznanego. Może też zaistnieć sytuacja gdy jego wyrażenie nieznane określimy za pomocą jakiegoś innego wyrażenia również nieznanego.

Własności błędu ignotum per ignotum: -błąd ten nie ma charakteru absolutnego lecz relatywny. Jest on zrelatywizowany do zasobu pojęć znanych danej osobie lub grupie osób: ta sama definicja, wadliwa ze względu na jedna osobę może być poprawna ze względu na inną. Drugą cechą tego błędu jest jego charakter dydaktyczny (w odróżnieniu od błędu koła, które jest zarazem błędem dydaktycznym i logicznym)

Sprzeczność definicji - definicja jest sprzeczna, jeżeli wynika z niej para zadań sprzecznych tzn. takich z których jedno zaprzecza temu, co stwierdza drugie. Zwykle sprzeczność ta nie wynika z samej definicji lecz z definicji dołączonej do pewnego zasobu twierdzeń reprezentujących pewna dziedzinę wiedzy przy czym źródłem sprzeczności jest właśnie owa dołączona definicja.

Nieadekwatność definicji - błąd nieadekwatności może wystąpić jedynie w definicji sprawozdawczej. Poprawa definicja sprawozdawcza powinna być adekwatna. W adekwatnej def. sprawozdawczej zakres definiensa jest równy zakresowi definiendum. Natomiast, gdy oba te zakresy nie są sobie równe def. sprawozdawcza jest nieadekwatna. Nie spełnia ona wówczas swego zadania jakim jest trafne odtwarzanie zastanego sensu lub przynajmniej zakresu terminu definiowanego. Najczęściej spotykane odmiany nieadekwatności to:

-definicja za wąska -jeżeli zakres definiensa jest podrzędny w stosunku do zakresu definiendum

-definicja za szeroka- jeśli zakres definiensa jest nadrzędny w stosunku do zakresu definiendum

-definicja w której zakres definiensa krzyżuje się z zakresem definiendum -błąd ten występuje wówczas gdy niektóre tylko przedmioty należą do zakresu definiendum, należą również do zakresu definiensa, a niektóre tylko przedmioty wchodzą w zakres definiensa, należą do zakresu definindum

-możliwe jest czwarta odmiana nieadekwatności polegająca na tym że zakres definiendum wyłącza się z zakresu definiensa. Stosunek wyłączenia się zachodzi gdy żaden przedmiot należący do jednego z tych zakresów nie należy do drugiego i odwrotnie (np. koło - kwadrat)

POJECIE jest to opis z pomocą określonego słowa lub zestawów słów, treść wyobrażenia.

Funkcje pojęć:

- funkcja poznawcza lub porządkująca: pojęcia mogą porządkować postrzeganie, służą do ustalenia, co należy badać np. „atmosferę w zakładzie pracy”

- funkcja oceniająca: pojęcia mogą oceniać spostrzeżenia, funkcja ta odgrywa rolę przy określaniu celów poznania naukowego, formułowaniu pytań badawczych i wyciąganiu wniosków z uzyskanych wyników

- funkcja pragmatyczna lub praktyczna: pojęcia mogą kierować działaniem

- funkcja komunikacyjna: pojęcia mogą umożliwiać porozumiewanie się, umożliwiają one powiadomienie o wynikach badań, ewentualnie ich sprawdzenie w powtórnych badaniach

Aby spełniać powyższe funkcje, pojęcia muszą odpowiadać trzem warunkom:

Pierwszym jest trwała zgoda co do treści wyobrażeń, które wiąże się z określonymi słowami. Wiąże się z tym ściśle drugi warunek: pojęcia muszą być precyzyjnie zdefiniowane tzn. dokładnie należy ustalić ich zawartość znaczeniową. Po trzecie pojęcia używane w badaniach empirycznych muszą mieć jakiś ekwiwalent empiryczny tzn. muszą oznaczać coś, co dostępne jest doświadczeniu, obserwacji. Te trzy warunki można ująć w jednym zdaniu: aby pojęcia użyte w badaniach empirycznych mogły spełniać funkcję porządkującą, muszą mieć uzgodnione i precyzyjnie zdefiniowane ekwiwalenty empiryczne.

POJĘCIA SOCJOLOGICZNE:

grupa odniesienia - grupa społeczna stanowiąca dla jednostki 'model' zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający

kryteriów oceny własnego działania oraz działania innych ludzi. Koncepcja gr. odniesienia została wprowadzona do socjologii w latach czterdziestych XX w. przez H. Hymana. Wyróżnia się:

- gr. odniesienia audotoryjniego - "publiczność", której oczyma jednostka postrzega samą siebie(mechanizm jaźni odzwierciedlonej). Ta grupa oddziałuje dzięki potrzebie konformizmu lub chęci wyróżnienia się z otaczającej gr.

- gr. odniesienia normatywnego - do której jednostka należy lub do której członkostwa aspiruje; jednostka identyfikuje się z nią z obawy przed wykluczeniem albo nie przyjęciem do niej, postępuje zgodnie z uznawanymi w niej normami i wartościami

- gr. odniesienia porównawczego - stanowi dla jednostki tło porównawcze przy ocenie zachowań, osiągnięć i zdolności własnych i innych ludzi. Ta gr. oddziałuje przez poczucie upośledzenia lub wyższości, które jest rezultatem porównania.

Grupą odniesienia dla jednostki może być zarówno gr. własna, jak i obca.

grupa społeczna - względnie trwała, posiadająca wewnętrznie organizowaną zbiorowość społ., składająca się z co najmniej dwóch, a wg niektórych socjologów trzech osób, połączonych więzią społ. powstałą na bazie zespołu wspólnych wartości, poczuciu odrębności od innych grup, współdziałających ze sobą dla realizacji wspólnie określonych celów.

instytucja społeczna - w węższym znaczeniu - zorganizowany i utrwalony zespół działań ludzkich, zakładający istnienie zasady naczelnej (celu instytucji), personelu, norm, środków materialnych, funkcjii rzeczywistej działalności, nakierowany na zaspokojenie określonych potrzeb.

- w szerszym znaczeniu - względnie trwały układ społ. ustawionych sposobów i reguł zachowania, usankcjonowanych przez normy społeczne. Wyróżnia się instytucje:

- ekonomiczne - określające sposoby produkcji, wymiany i podziału dóbr materialnych oraz usług, a także regulacji rynku pracy

- kulturalne - określające ludzkie działania związane z utrzymywaniem i rozwojem dziedzictwa kulturowego gr.

- i obrzędowe - regulujące stosunki międzyludzkie w takich sytuacjach, jak np. różnego rodzaju uroczystości(śluby, pogrzeby), zebrania czy audiencje

- polityczne - określające sposoby zdobywania, użycia i podziału władzy wewnątrz gr.

- religijne- określające stosunek ludzi do przedmiotów, sił, osób uznawanych za święte, przynależące do świata transcendencji, w tym także zachowania rytualne.

instytucja totalna - wg E, Goffmana miejsce pobytu dość dużej liczby osób odizolowanych na dłuższy okres od reszty społ., pozostających w podobnym położeniu, których zachowanie jest pod prawie całkowitą kontrolą personelu danej instytucji. Goffman w toku badań nad życiem w instytucji totalnej wyróżnił następujące ich typy:

- utworzone dla opieki nad osobami niezdolnymi do zadbania o swe własne potrzeby, np. domy starców

- utworzone, by opiekować się osobami niebezpiecznymi dla społeczeństwa nie z własnej winy, np. szpitale psychiatryczne

- utworzone dla osób świadomie szkodzących społ. np. więzienia

- utworzone dla realizacji specyficznych zadań technicznych, np. koszary

- utworzone dla osób chcących świadomie wycofać się z życia społecznego np. klasztory.

Goffmam wyróżnia kilka sposobów przystosowania się podwładnych do sytuacji pobytu w instytucji totalnej: wycofanie się, bunt, zadomowienie , konwersja (przyjęcie norm i wartości personelu) oraz kombinacja poprzednich wariantów.

integracja społeczna - stan lub proces zachodzący w społeczeństwe, polegający na tym, że jego poszczególne elementy przejawiają tendencje do scalania się w harmonijna i skoordynowaną, funkcjonalną całość; likwidowanie barier uniemożliwiających lub utrudniających nawiązywania kontaktów pomiędzy jednostkami lub gr. społ. Jest to zwartość społ., zharmonizowanie wszystkich elementów układu społ. wyraża się m. in. akceptacją wspólnych systemów wartości, norm i ocen.

interes - pojęcie występujące w różnych naukach społ, różnie na ich gruncie definiowane, związane z kategoriami "potrzeby" i "wartości". Główne znaczenia:

1. system przekonań odzwierciedlających jednostkową lub grupową świadomość sytuacji, która zapewniałaby możliwie pełne zaspokojenie ich potrzeb

2. sytuacja pożądana z punktu widzenia jednostki, gr. czy społeczeństwa, zapewniająca zaspokojenie ich potrzeb i aspiracji

interes klasowy - u K. Marksa dążenie klasy społ do realizacji właściwych jej celów. potrzeb i aspiracji; interes klasy posiadającej polega a zachowaniu przywilejów ekon-polit. i przewagi ideologicznej, w interesie zaś klasy nieposiadającej leży pozbawienie tej pierwszej przywilejów i przewagi. Wynikająca ze sprzeczności interesów walka klasowa ( zarówno ideologiczna, polityczna, jak i ekonomiczna) jest wg marksistów jednym z dwóch, obok dynamiki potrzeb ludzkich, motorów rozwoju społ.

konflikt społeczny - proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami, narodami, państwami czy organizacjami, wynikający ze sprzeczności ich interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów, motywacji, czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi. Następnym k.s. może być przejście w fazę współzawodnictwa i walki, tzw. kooperacji negatywnej, lub rozwiązanie kompromisowe - ugoda na drodze wzajemnych ustępstw. W myśl teorii konfliktu społecznego k.s. to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który jest przyczyną permanentnego procesu zmiany społecznej. Podstawą źródła k.s. twórcy tej teorii upatrują w strukturze władzy. Rodzaje:

- bezpośredni - rozgrywa się między zantagonizowanymi stronami bez pośrednictwa osób, grup czy instytucji trzecich,

- pośredni zaś jest prowadzony z dominującym udziałem osób trzecich, nie będących stroną konfliktu (np. instytucji sądowych)

- elementarny - występuje pojedynczo, nie nakładają się nań w danej sytuacji inne konflikty, tak jak to jest w wypadku k.s. molekularnego , zyskującego przez to na sile

- jawny - jest uświadomiony i manifestowany przez zaangażowane w nim jednostki, co umożliwia próby rozwiązania go przez odpowiednie działania, inaczej niż w wypadku k.s. ukrytego, nie uświadomionego, często wypartego do nieświadomości, nie mającego przez to szans na rozwiązanie (mogą się za to ujawniać negatywne efekty pośrednie - nerwice, frustracja)

- ideologiczny - wynika ze sprzeczności w sferze aprobowanych wartości, norm, programów ideologicznych;

- instrumentalny - jest aranżowany z premedytacją w celu osiągnięcia korzyści lub wywołany jako zabieg taktyczny (np. dla odwrócenia uwagi od rzeczywistego konfliktu)

- klasowy - wynika ze sprzeczności w sferze ekonomicznej (własność środków produkcji i dystrybucji dóbr), politycznej i ideologicznej (różnice w systemach wartości), u K. Marksa k.s. miedzy klasa wyzyskiwaną i wyzyskującą

- kulturowy - powstaje w sytuacji, gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele odmiennych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości i norm (zwłaszcza związanych z ciągłością kultury) i uważają, że są one w jakiś sposób zagrożone (często jest to tzw. zderzenie się kultur)

- organizacyjny - rozgrywa się pomiędzy jednostkami lub grupami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji (np. zakładu produkcyjnego) k.s. pokoleń - zachodzi między dwiema generacjami; rodziców i dzieci, występuje w wielu społeczeństwach, jest normalnym zjawiskiem związanym z przemianami psychofizycznymi okresu adolescencji

- poznawczy wynika z faktu, ze jednostki różnią sie w ocenie tej samej rzeczywistości i wyciągają z niej odmienne wnioski dotyczące ich działania.

konformizm - postawa i zachowanie charakteryzujące się ścisłym podporządkowaniem wobec norm, systemu wartości, wzorców zachowania i myślenia oraz poglądów powszechnie przyjętych i obowiązujących w gr. społ.

Wg Mertona to sposoby adaptacji.

kontrola społeczna - system nakazów, zakazów, sankcji i innych środków oraz metod, które służą gr. lub społ. do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości, norm i wzorów zachowania przyjętych w danej zbiorowości

- kontrola społ formalna - sprawowana jest głównie przez użycie oficjalnych, zinstytucjonalizowanych sankcji społ., takich jak np. areszt, kara śmierci czy mandat, pozostających w gestii policji, sądów

- nieformalna - użycie nieoficjalnych, niezinstytucjonalizowanych sankcji społ, takich jak np. drwina, lekceważenie, które stanowią reakcje grup koleżeńskich, opinii społ.

- wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań, tak iż odczuwa ona wewnętrzny nakaz postępowania zgodnego z nimi i nie ma poczucia bezpośredniego zew, przymusu (jest to jedna z najskuteczniejszych odmian)

- zewnętrzna - polega na przymusie stosowanym przez gr. spol., które przy użyciu sankcji społ., a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek. odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często nie chciane (stąd k.s. zew. jest mniej skuteczna).

kultura - 1.w najszerszym znaczeniu: ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka, wszystko to, co nie powstało na drodze naturalnej, ale jest rezultatem działania ludzi dzięki swoistym biologicznym i społecznym cechom gatunku ludzkiego i warunkom jego bytu.

2. w węższym znaczeniu: system wyuczonych, przekazywanych przez transmisje międzypokoleniową zobiektywizowanych wartości, norm, wzorów zachowania, idei oraz wierzeń, wyróżniający się zarówno w naturalnych wytworach, wspólnych dla danej zbiorowości społecznej na pewnym etapie jej historycznego rozwoju, wytworzony w toku współżycia i współdziałania ludzi

norma grupowa - aprobowana przez większość członków danej grupy zasada określająca jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznie akceptowane lub społecznie nieakceptowane. Normy regulują zachowania ludzi, wyznaczają dobór środków służących realizacji określonego celu i ułatwiają interakcje międzyludzkie przez wskazanie na oczekiwane i odpowiednie w danych warunkach reakcje.

Przestrzeganie obowiązujących norm jest sankcjonowane przez system kontroli społ.

Rodzaje norm:

- formalne - w postaci regulaminów, przepisów

- nieformalne - zwyczajowo obowiązują w ramach danej gr., powstają w wyniku kontaktów interpersonalnych

- moralna - obowiązek określonego zachowania się w danej sytuacji

- prawna - określa jakie zachowane jest w danej sytuacji zgodne z prawem

pozycja społeczna - miejsce w strukturze społ., pewna "przestrzeń" społ., wyznaczana przez układ norm i wartości, której towarzyszą społ. formułowane oczekiwania, wymogi, funkcje, przywileje. Każdej pozycji jest przypisana rola społ., każda też pozostaje w ścisłym związku ze statusem społ. jednostki.

prestiż - jeden z elementów składowych statusu społ., wyrażający się okazywaniem jednostce poważania, szacunku i posłuchu, wynikającego najczęściej z pozycji społ., jaką jednostka zajmuje, bądź z roli społ. jaką pełni. Może on także wynikać z pewnych cech osobowych jednostki ( np. charyzmy). Prestiż dotyczy również gr. społecznej.

rola społeczna - zdefiniowany i społecznie określony, spójny wewnętrznie zespół przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek w konkretnej sytuacji, związane z ich pozycją społ., a także zbiór podstawowych przywilejów, obowiązków i praw, które są społ. przypisane do pozycji w gr. Jednostka może pełnić wiele ról społ., np. ojca, męża , pracownika itp.

konflikt ról społecznych - wynika z jednoczesnej przynależności jednostki do wielu gr., a co za tym idzie, a odgrywaniem różnych ról społ. Powstaje gdy pojawiają się sprzeczności między oczekiwaniami związanymi z tymi odmiennymi rolami (np. osoba grająca rolę policjanta i rolę ojca w sytuacji, gdy syn popełnił przestępstwo).

ruchliwość społeczna(mobilność społeczna) - proces prowadzący do zmiany miejsca jednostki lub grupy w hierarchicznym układzie pozycji społ. w zbiorowości czy społeczeństwie ( awans lub degradacja). Zmiany te dokonują się najczęściej w obrębie poziomu bogactwa, wykształcenia, przynależnej władzy i przywilejów, wykonywanej profeski i wielkości dochodów.

Rodzaje ruchliwości:

- horyzontalna(pozioma) - polega na tym, iż jednostka, przemieszczając się z jednej grupy społecznej do drugiej (zmiana członkostwa grupowego), obejmuje w niej pozycje społeczną podobną do poprzedniej pod względem rangi

- wertykalna (pionowa) - gdy w wyniku przemieszczenia się następuje awans społeczny lub społeczna degradacja jednostki. Ruchliwość wertykalna może dokonywać się w obrębie tej samej grupy czy zbiorowości społ. lub wykazywać niektóre cechy ruchliwości horyzontalnej (zmiana członkostwa wraz ze zmianą rangi)

- międzygeneracyjna - polega na zmianie statusów społ., następującym w stosunkowo długim okresie w wyniku wymiany grup wiekowych.

socjalizacja - proces uspołeczniania, który polega na przekształcaniu przez instytucje społ. indywiduum ludzkiego ( ludzka istota biologiczna) w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną , uwewnętrznieniu i uczeniu jej uznawanych przez daną zbiorowość norm, wartości, wzorów i umiejętności. Jednocześnie formułuje się tożsamość, co umożliwia czynne uczestnictwo w codziennym życiu społ.

Rodzaje socjalizacji:

- pierwotna - pierwszy, zasadniczy i najwyższy etap socjalizacji, obejmujący dzieciństwo i wczesną młodość człowieka. W okresie tym jednostka przyswaja główne i podstawowe inf. oraz umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania jej jako pełnoprawnego członka społ. Fazy socjalizacji pierwotnej to: faza konkretna oraz faza generalizacji ( uniwersalizacji) znaczeń elementów poznawanego świata. Socjalizacji pierwotnej towarzysza różnorakie wymogi i związki uczuciowo - emocjonalne ( zazwyczaj silne ), uwewnętrzniona więc w tym okresie rzeczywistość społ. zaczyna kształtować najgłębsze warstwy osobowości jednostki.

- wtórna (socjalizacja dorosłych ) - drugi ostatni i zasadniczo nie kończący się nigdy etap socjalizacji jednostki, obejmujący wiek młodzieńczy i dojrzałość. Socjalizacja wtórna ściśle wiąże się z poznawaniem złożoności świata społ. oraz różnorodnych modeli i wariantów życia. Niezbędny etap w procesie zmieniania roli społ. przez człowieka, jej skuteczność uwarunkowana jest możliwością odwoływania się do pewnych poznawczo-normatywnych schematów, uwewnętrznionych w okresie socjalizacji pierwotnej. Jedną z form socjalizacji wtórnej jest socjalizacja antycypacyjna, czyli proces uczenia się i uwewnętrznienia postaw, norm, wartości i wzorów zachowań funkcjonujących w kulturze gr., do której uczestnictwa aspiruje jednostka.

status społeczny - 1. termin utożsamiany często z pozycją społ. jednostki w określonej strukturze społ. i bezpośrednio odnoszący się do tego, kim jest dana osoba, stąd jest on znaczeniowo powiązany także z rolą społ.

2. określa i opisuje pewną społ. wartość, która jest przypisana do danej pozycji lub do konkretnej osoby i która wyznacza zakres wielkości prestiżu, szacunku i autorytetu należnego danej jednostce lub pozycji zajmowanej przez jednostkę. Status społeczny jest jednym z podstawowych czynników społecznego umiejscawiania jednostki w hierarchicznych strukturach społecznych.

Rodzaje:

- formalny - w sposób sformalizowany określa całościowy zbiór wszelkich praw , obowiązków, przywilejów i powinności przypisanych do formalnie zdefiniowanej pozycji społ.

- osiągnięty - jego społ. wartość i cechy zdefiniowane przez środowisko społ. są przypisane jednostce ze względu na jej osobiste zasługi i osiągnięcia.

- przypisany - jego społ. wartości i cechy są przyporządkowane określonej jednostce, niezależnie od jej wysiłków i osiągnięć. Dotyczy wartościowania np. takich cech, jak wiek, pochodzenie rasowe i etniczne.

struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych gr. społecznych, ale również wzorców zachowań społ. występujących w danej zbiorowości. a także układ współzależnych, stosunkowo trwałych i uporządkowanych elementów rzeczywistości społ., dotyczących m.in. form rodziny, relacji pokrewieństwa, wzorów praktyk ludowych itp. Rodzaje:

- bliskiego dystansu - ukryta, podstawowa i bezpośrednio doświadczana przez jednostki, w sposób bezpośredni determinująca określone właściwości i cechy zarówno danej gr. społ., jak i cechy jej członków. Jest nia w zasadzie każda struktura małej grupy społ.

- dalekiego dystansu - ukryta, bezpośrednie nie doświadczana przez szczególne jednostki, stanowi układ wzajemnie powiązanych elementów i struktur społ. istniejących w różnego typu mikro- i makrostrukturach

- grupy - system współzależnych i wzajemnie powiązanych ze sobą wzorców aktywności społ. członków danej gr. społ., a także system relacji pomiędzy różnymi elementami rzeczywistości społ. określonej gr.

- quasi-grupowe - odmiana specyficznych struktur, stosunkowo autonomicznych, występujących w tzw. quasi-grupach lub lokujących się na przecięciach struktur dwóch lub więcej grup społ.

wartości - idee, zjawiska , materialne i niematerialne, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., które są przez jednostki, warstwy, grupy, klasy społeczne itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane. Wartości stanowią jeden z głównych wyznaczników i celów ludzkiego działania.

więź społeczna - ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą, zbiorowością, ośrodkami kontroli społecznej lub inna jednostką. Więź społ. łącząca jednostki w gr. opiera się przede wszystkim na przynależności do gr. , wspólnocie wartości i interesów gr. nad swoje własne, identyfikacja działań i przekonań z działaniami i przekonaniami gr., co jest efektem podzielania postaw konformistycznych.

wzory działania społecznego - ustanawiane i społ. definiowane w obrębie danej kultury modele reagowania w ważnych, z punktu widzenia gr. sytuacji społ. ( np. modele zachowań w czasie obrzędów, ceremonii, uroczystości itp.). Obok norm i wartości społ. są one uwewnętrznione przez jednostki w procesie socjalizacji, ich pogwałcenie(np. przez nieudaną próbę wprowadzenia nowej definicji sytuacji), wywołując sytuację konfliktu, prowadzi najczęściej do zastosowania przez gr. negatywnej sankcji społ. wobec jednostki lub gr. naruszającej wzór.

wzory kulturowe - społ., symbolicznie zdefiniowane i uaktualniane ideały czy modele (wzory osobowe, wzory działań, wzory relacji itp.), określające pożądane sytuacje lub stany rzeczy, uznawane przez gr., czy zbiorowość społ. za godne naśladowania, najczęściej nieosiągalne w rzeczywistości. Stanowią one jednak specyficzne kryterium oceny istniejących zjawisk. Wzory kulturowe przejmowane są świadomie lub nieświadomie przez naśladownictwo lub przyporządkowanie stanowiące element socjalizacji. Środowisko społ. dostarcza także pewnych antywzorów kulturowych, tzn. zachowań, relacji ocenianych negatywnie, których praktykowania należy unikać. Wzory kulturowe są wyrazem przyjętego w konkretnej kulturze systemu wartości.

1

---