plik


ÿþ" Rozwój a. f. " Metody a. f.  Klasyczna analiza pojciowa  Analiza konstrukcyjna  Analiza deskryptywna  Analiza transcendentalna  Analiza imaginatywna " A. f. a inne wspóBczesne kierunki filozoficzne ANALITYCZNA FILOZOFIA  zró|nicowany pod wzgldem metodologicz- nym i tre[ciowym kierunek filozofii wspóBczesnej, zapocztkowany w Wielkiej Brytanii na pocztku XX w. (G. E. Moore, B. Russell), opozycyjny do spekulatyw- nej filozofii idealistycznej, rozwijany w rozmaitych wariantach przede wszyst- kim w krajach anglojzycznych (zwB. w Stanach Zjednoczonych i Australii); do gBównych prekursorów kierunku nale|y G. Frege oraz, cz[ciowo, F. Brentano. Rozwój a. f. W pierwszej fazie a. f. byBa form sprzeciwu wobec neoheglow- skiej metafizyki, uprawianej w Anglii m.in. przez F. H. Bradleya i J. M. McTag- garta. Zarówno Moore, jak i Russell nie mogli si zgodzi z idealizmem tej metafizyki oraz ze sposobem jej uprawiania. Wg Moore a dotychczasowi filo- zofowie nie przywizywali nale|ytej wagi do precyzji formuBowanych tez i do- kBadnego okre[lania sensu terminów, którymi si posBugiwali. Ta nieostro|no[ prowadziBa ich do gBoszenia dziwacznych twierdzeD, niezgodnych ze zdrowym rozsdkiem. Aczkolwiek drobiazgowa analiza poj nie stanowi ostatecznego celu filozofii, to jednak powinna by wstpem do ka|dej porzdnej filozofii. Wg Russella filozofowie zbyt czsto brali form gramatyczn rozwa|anych zdaD za ich form logiczn. Wyrazne ukazanie tej ostatniej wymaga przeBo|enia zdaD z jzyka potocznego na zdania wyra|one w kategoriach wspóBczesnej logiki formalnej. PrzykBadem takiej analizy jest opracowana przez niego teoria de- skrypcji, pozwalajca unikn paradoksów zwizanych z odnoszeniem si do obiektów nieistniejcych. Ta metoda analizy doprowadziBa ostatecznie Russella do przekonania, |e sztuczne jzyki formalne lepiej przystaj do rzeczywisto[ci ni| jzyk potoczny, co daBo pocztek odmianie a. f., zw. filozofi jzyka idealnego. Zalicza si do niej logiczny atomizm B. Russella i L. Wittgensteina oraz zapocztkowany przez KoBo WiedeDskie (M. Schlick, R. Carnap, O. Neurath) neopozytywizm. Wg lo- gicznego atomizmu struktura rzeczywisto[ci jest adekwatnie odzwierciedlona przez jzyk logiki wspóBczesnej (a dokBadniej: logiki w ksztaBcie, jaki uzyskaBa ona w dziele B. Russella i A. Whiteheada Principia Mathematica). Zwiat skBada si z faktów atomowych, które s od siebie ontologicznie niezale|ne; w idealnym jzyku logicznym odpowiadaj im zdania atomowe, które s od siebie tre[ciowo niezale|ne. Fakty zBo|one s odwzorowywane przez zdania zBo|one, zbudowa- ne z atomowych zdaD prostych za pomoc funktorów prawdziwo[ciowych. Atomizm logiczny L. Wittgensteina, wyBo|ony w jego dziele Tractatus logi- co-philosophicus (1921), zostaB tam powizany z metafilozofi, wg której zdania prawdziwe formuBuje si wyBcznie w obrbie nauk przyrodniczych, filozofia za[ nie jest jedn z tych nauk, lecz dziaBalno[ci polegajc na rozja[nianiu analityczna filozofia  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1 PEF my[li. Co wicej, zródBem dotychczasowych pytaD i tez filozoficznych byB brak nale|ytego zrozumienia logiki naszego jzyka. Do tej metafilozofii (a przynaj- mniej do jej pewnej interpretacji) nawizywali czBonkowie KoBa WiedeDskiego, którzy przyjmujc weryfikacyjn teori znaczenia (znaczenie zdania to metoda jego empirycznej weryfikacji) utrzymywali, |e filozofia tradycyjna jest po prostu zbiorem bezsensownych zdaD. Filozofia nie ma nic do powiedzenia o rzeczy- wisto[ci (caBa wiedza o [wiecie zawarta jest w naukach przyrodniczych); jej zasadniczym zadaniem jest logiczna analiza jzyka naukowego lub struktury logicznej teorii naukowych. KoBo WiedeDskie, razem z grup my[licieli sku- pionych w Berlinie wokóB H. Reichenbacha, daBo pocztek neopozytywizmowi (w innej terminologii: pozytywizmowi logicznemu lub empiryzmowi logiczne- mu). ZostaB on spopularyzowany w Anglii przez J. Ayera, a pózniej  gBównie za spraw emigracji jego twórców  zakorzeniB si w Stanach Zjednoczonych. Chocia| pozytywizm logiczny stanowiB integraln cz[ a. f., to jednak uksztaBtowaB si niezale|nie do jej gBównego, brytyjskiego trzonu. Podobnie byBo z polsk szkoB a. f., któr zapocztkowaB uczeD F. Brentany  K. Twardowski. MiaB on podobny program filozofii jak Moore: pierwszym zadaniem filozofa po- winno by dokBadne sprecyzowanie problemów i u|ywanych poj. Wikszo[ przedstawicieli tej szkoBy (m.in. K. Ajdukiewicz, S. Le[niewski, J. Aukasiewicz, A. Tarski) skBaniaBa si do pogldu, |e efektywna precyzja jest mo|liwa przede wszystkim za pomoc narzdzi logiki formalnej. Zbli|aBo j to pod wieloma wzgldami do filozofii jzyka idealnego. Od neopozytywistów odró|niaBo ich bardziej umiarkowane podej[cie do problematyki i rozwizaD filozofii trady- cyjnej: traktowano je z rezerw, lecz bez przekonania, |e jest to tylko zbiór wypowiedzi bezsensownych. Po 1930 Wittgenstein  niewtpliwie najbardziej znaczcy filozof analitycz- ny  zmieniB istotnie swoje pogldy. Nadal pozostaB wierny przekonaniu, |e dotychczasowe problemy i tezy filozoficzne rodziBy si z niezrozumienia logiki naszego jzyka, zarzuciB jednak uto|samianie tej logiki z logik formaln. Rze- czywisty jzyk, którym si posBugujemy, to zbiór rozmaitych gier jzykowych, rzdzcych si wBasnymi reguBami i wBasn logik. Próba ujcia tej ró|norod- no[ci w jednym systemie logicznym prowadzi z konieczno[ci do istotnych znie- ksztaBceD. Zadaniem filozofa analitycznego ma by nie reformowanie jzyka, lecz opisywanie poszczególnych gier jzykowych, nie tyle w celu zbudowania syste- matycznej teorii jzyka, ile pokazania, |e tradycyjne problemy filozofii rodziBy si na skutek zignorowania specyfiki owych gier jzykowych. Analiza filozo- ficzna ma charakter przede wszystkim terapeutyczny, gdy| chodzi w niej nie o rozwizanie problemów filozoficznych, lecz o ich usunicie ( filozof zajmuje si problemem, jak lekarz chorob ). Ten terapeutyczny wymiar filozofii akcen- towali i rozwijali niektórzy uczniowie Wittgensteina (m.in. J. Wisdom w Anglii i M. Lazerowitz w USA). Pozytywne pogldy Wittgensteina na jzyk decyduj o tym, |e uwa|a si go za przedstawiciela filozofii jzyka potocznego. Do tego nurtu nale|aBa rów- nie| grupa filozofów oksfordzkich (J. L. Austin, G. Ryle, a tak|e  cz[ciowo  H. P. Grice i P. F. Strawson), których BczyBo przekonanie, |e jzyk potoczny ma wBasn, koherentn logik, nie dajc si w peBni uj przez |aden system for- malny. Zarówno w usuwaniu pozornych problemów filozoficznych, jak i w roz- wizywaniu problemów rzeczywistych nale|y przestrzega tej logiki i nie lek- analityczna filozofia  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 2 PEF cewa|y rozró|nieD sugerowanych przez potoczne (zwyczajowe) u|ycie jzyka. Nale|y równie| wystrzega si dalekosi|nych uogólnieD i unika upraszcza- jcych, dychotomicznych podziaBów. Filozofia jzyka potocznego (której wpByw zaczB sBabn po 1960) rozwijana byBa gBównie w Wielkiej Brytanii. W Stanach Zjednoczonych gBówn postaci a. f. staB si po II wojnie [wiato- wej W. V. Quine, który z jednej strony krytykowaB dogmatyczne zaBo|enia pozy- tywizmu logicznego (dychotomiczny podziaB zdaD na analityczne i syntetyczne oraz przekonanie o mo|liwo[ci redukcji wszystkich zdaD naukowych do zdaD spostrze|eniowych), a z drugiej strony kontynuowaB wiele idei tego ruchu (np.: nie ma |adnej filozofii pierwszej, niezale|nej od nauk; midzy filozofi a nauk istnieje cigBo[ w tym sensie, |e filozofia znajduje si na teoretycznym i koncep- tualnym kraDcu nauki, dokonujc analizy jej kluczowych terminów i ustalajc zobowizania ontologiczne teorii naukowych). W koDcu lat sze[dziesitych zaczto podejmowa próby zbudowania systematycznej teorii znaczenia dla jzyków naturalnych i wyprowadzenia na jej podstawie okre[lonych twierdzeD metafizycznych. Oznacza to, |e mocniejsza teza poprzednich analityków, i| analiza jzyka pozwoli na usunicie lub rozwizanie tradycyjnych problemów filozoficznych, zostaBa zastpiona tez sBabsz, i| filozofia jzyka jest centraln dyscyplin filozoficzn, a jej rozwizania maj istotny wpByw na ksztaBt caBej filozofii. Teorie znaczenia tego rodzaju opracowali D. Davidson i M. Dummett. Centraln ide koncepcji Davidsona jest teza, |e znaczenie zdania równa si warunkom jego prawdziwo[ci, czyli warunkom, których zachodzenie sprawia, |e zdanie jest prawdziwe. Analiza tych warunków prawdziwo[ci domaga si, w przypadku wielu zdaD, uznania zdarzeD za równie centraln kategori, co substancje czy wBasno[ci. Dummett i jego kontynuatorzy (np. C. Wright) s zdecydowanymi przeciwnikami takiego okre[lania znaczenia zdaD, gdy| w wielu przypadkach zachodzenia warunków prawdziwo[ci nie da si rozpozna, co prowadziBoby do konkluzji, |e nie znamy znaczenia wielu zdaD, którymi si czsto posBugujemy. Znaczenie zdania to raczej warunki jego weryfikacji, uzasadnienia czy  ogólniej  stwierdzalno[ci. Stanowisko takie mo|e jednak mie dosy nieoczekiwane antyrealistyczne (czy wrcz idealistyczne) konsekwencje dotyczce istnienia i charakteru niezale|nej od nas rzeczywisto[ci. W latach siedemdziesitych, gBównie za spraw S. A. Kripkego i H. Put- nama, sformuBowano tzw. now teori oznaczania (referencji), która opieraBa oznaczanie na przyczynowym zwizku u|ytkowników jzyka z oznaczanymi przedmiotami i postulowaBa istnienie istot rzeczy czy rodzajów naturalnych. ByB to jeden z czynników, który przyczyniB si do odnowienia zainteresowaD zagad- nieniem konieczno[ci metafizycznej i ontologi [wiatów mo|liwych. Od lat osiemdziesitych filozofia jzyka zaczBa traci swe centralne znacze- nie na rzecz filozofii umysBu. ZdecydowaBy o tym wzgldy zarówno wewntrzne (prze[wiadczenie, |e nie mo|na zrozumie funkcjonowania jzyka i jego relacji do rzeczywisto[ci bez zrozumienia natury umysBu i jego zwizków ze [wiatem), jak i zewntrzne (szybki rozwój nauk o mózgu i o procesach poznawczych). Aczkolwiek istnieje kilkana[cie konkurencyjnych teorii umysBu, to gBówni filo- zofowie pracujcy na tym obszarze (m.in. D. C. Dennet, J. A. Fodor, J. R. Searle) w takiej czy innej formie przyjmuj naturalizm lub fizykalizm. analityczna filozofia  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 3 PEF Patrzc bardzo ogólnie na dzieje a. f. w XX w. oraz pomijajc wiele jej wtków ubocznych i mniej charakterystycznych, mo|na powiedzie, |e po wstpnym okresie dokonaBy si w niej trzy istotne zwroty: lingwistyczny, ontologiczny i naturalistyczny. Metody a. f. s ukBadem zabiegów powszechnie uznawanych za racjonalne: zestawienia danych do[wiadczenia, teoretycznego opisu elementów kompetencji jzykowej, interpretacji jzykowej, interpretacji wyników nauk szczegóBowych, rozumowania, eksperymentów my[lowych. W metodach analitycznych unika si korzystania z kontrowersyjnych zródeB poznania (np. intuicji intelektualnej) i wikszy nacisk kBadzie si na stron argumentatywn, dyskursywn ni| na ogldow, intuicyjn. Przyjmuje si na ogóB, |e metody te daj rezultaty tymczasowe, które mog by uniewa|nione przez dalsze analizy. K l a s y c z n a a n a l i z a p o j  c i o w a ma charakter definicyjny: dla dane- go pojcia lub ukBadu poj podaje si pojcia równoznaczne o tre[ci bardziej wyraznej i prostej. Czsto ma ona charakter redukcyjny, gdy| analizowane po- jcie usiBuje sprowadzi do poj prostych, elementarnych; najcz[ciej jej wyniki formuBuje si w kategoriach koniecznych i wystarczajcych warunków stosowa- nia jakiego[ pojcia. Analiza tego rodzaju boryka si z licznymi trudno[ciami (znanymi jako paradoksy analizy). A n a l i z a k o n s t r u k c y j n a jest prób uchwycenia sensu jakiego[ pojcia i jego zwizków z innymi pojciami przez ustalenie odpowiednio[ci z jakim[ systemem logiki lub budow nowego systemu formalnego (np. logiki modalnej dla poj konieczno[ci i mo|liwo[ci). Najwicej trudno[ci przysparza tu sposób ustalania tego przyporzdkowania i zasady wyboru midzy konkurencyjnymi systemami logicznymi. A n a l i z a d e s k r y p t y w n a, polegajca na drobiazgowym opisywaniu sposobu u|ycia wyra|eD jzykowych. Aby byBa doniosBa filozoficznie, musi wyj[ poza samo zestawianie przypadków u|ycia jzyka i uzyska wymiar normatywny (da podstawy do stwierdzenia, które u|ycie jzyka jest poprawne i dlaczego). Rezygnuje si tu z poszukiwania koniecznych i wystarczajcych warunków, a |danie redukcji jednych poj do drugich zastpuje si sBabszym wymogiem pokazywania zwizków midzy pojciami (analiza konektywna). A n a l i z a t r a n s c e n d e n t a l n a jest poszukiwaniem epistemologicznych i metafizycznych warunków stosowania czy zachodzenia jakiego[ podstawo- wego pojcia, rozró|nienia czy faktu. Jest ona dalekim echem filozofii trans- cendentalnej Kanta. Stosowana jest czsto w dyskusji z rozmaitymi formami sceptycyzmu. Jej zasig i moc konkluzywna jest przedmiotem dyskusji. A n a l i z a i m a g i n a t y w n a przyjmuje posta wyobra|ania lub przedsta- wiania sobie, jak stosowaliby[my nasze pojcia, kategorie i rozró|nienia w sy- tuacjach innych od tych znanych z rzeczywistego [wiata. Wydaje si ona atrak- cyjnym sposobem ustalania staBych, nieprzygodnych zwizków i wyszukiwania rozmaitych kontrprzykBadów dla zastanych rozwizaD. Wykorzystanie jej do ustalania tez metafizycznych wymaga zaBo|enia prawomocno[ci przej[cia od te- go, co pojmowalne (lub niepojmowalne) do tego, co metafizycznie mo|liwe (lub niemo|liwe). analityczna filozofia  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 4 PEF A. f. a inne wspóBczesne kierunki filozoficzne. Ustalenie tej relacji jest utrudnione ze wzgldu na niejednorodny charakter f. a. i jej historyczne przemiany. W rezultacie, ka|da w miar adekwatna definicja f. a. jest bardzo ogólnikowa i nie daje nawet podstaw do ramowego jej umieszczenia na mapie filozofii wspóBczesnej (jako przykBad wystarczy wymieni okre[lenie Davidsona:  filozofia analityczna nie jest ani metod, ani doktryn, jest to tradycja i postawa ). Bardziej pomocne jest rozwa|enie, co stanowi opozycj dla nazwy  filo- zofia analityczna . Pocztkowo byBa ni idealistyczna filozofia spekulatywna, pózniej filozofia systematyczna i metafizyczna, a ostatnio filozofia kontynen- talna (obejmujca tradycj fenomenologiczn, egzystencjaln, hermeneutyczn, dialogiczn oraz postmodernizm). Ju| to [wiadczy, jak zmieniaBo si pojcie f. a. Aczkolwiek ostatnie przeciwstawienie sugeruje, |e f. a. stoi w opozycji do fenomenologii, to faktyczne relacje tych kierunków s bardziej skomplikowa- ne. Oba maj w jakim[ stopniu wspólne zródBo (filozofi F. Brentany), a wiele opisowych analiz fenomenologicznych i analitycznych zdradza du|e podobieD- stwo. Nie bez znaczenia jest tu fakt, |e dzisiejsi filozofowie analityczni odrzucaj zazwyczaj dogmat swoich poprzedników o eksplanacyjnym pierwszeDstwie j- zyka wobec my[li, ale z drugiej strony, dla wielu naturalistycznych analityków fenomenologia jest wyBcznie systematycznym wyrazem przednaukowego,  lu- dowego sposobu widzenia [wiata. Zdecydowana opozycja zachodzi natomiast midzy f. a. a innymi nurtami filozofii kontynentalnej, tj. egzystencjalizmem, hermeneutyk, filozofi dialogu i postmodernizmem (wraz z dekonstrukcjoni- zmem). F. a. chtnie nawizuje do niektórych wtków amerykaDskiego pragma- tyzmu (Quine, a ostatnio Putnam, jeden z oponentów naturalistycznego zwrotu f. a.). Istniej te| próby wizania idei pragmatystycznych z postmodernizmem i krytykowania z tego punktu widzenia f. a. (R. Rorty). W opozycji do f. a. pozostaje taki wspóBczesny kierunek metafizyczny, jak filozofia procesu. Relacje metafizyki neotomistycznej do f. a. ukBadaBy si rozmaicie: od wyraznego przeciwieDstwa (logiczny pozytywizm) do prób wykorzystania metod logicznych, do precyzacji metafizyki (na gruncie polskim m.in. J. Salamucha, J. M. BocheDski, S. KamiDski). Wzajemny zwizek tych kierunków jest obecnie raczej marginalny. Z jednej strony powodowane jest to brakiem gBbszego poznania filozofii scholastycznej i stosunkowo rzadkiego nawizywania przez analityków do scholastycznej terminologii filozoficznej, a z drugiej  sBabym rozeznaniem neotomistów w dyskusjach toczonych przez analityków. Bibliografia: The Linguistic Turn. Essays in Philosophical Method, Ch 1967, 19922 (bibliogr.); M. HempoliDski, Brytyjska filozofia analityczna, Wwa 1974; M. K. Munitz, Contemporary Analytic Philosophy, NY 1981 (bibliogr.); Contemporary Analityc and Linguistic Philosophies, NY 1983; H.- -U. Hoche, W. Strube, Analytische Philosophie, Fr 1985; L. J. Cohen, The Dialogue of Reason. An Analysis of Analytical Philosophy, Ox 1986; J. WoleDski, Kierunki i metody filozofii analitycznej, w: Jak filozofowa? Studia z metodologii filozofii, Wwa 1989, 30 77; PhRev 101 (1992) z. 1 (passim); M. Dummett, Origins of Analytical Philosophy, Lo 1993; S. KamiDski, Filozofia i metoda. Studia z dziejów metod filozofowania, Lb 1993, 53 62, 133 165. Tadeusz Szubka analityczna filozofia  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 5 PEF

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
kryzys filozofii analitycznej
O rzekomym zmierzchu filozofii analitycznej
filozofia analityczna
Filozofia religii cwiczenia dokladne notatki z zajec (2012 2013) [od Agi]
Biedrzyński D , Pojęcie harmonii w filozofii Empedoklesa
Nahua filozofia
filozofia grecka
Analityka Chemiczna

więcej podobnych podstron