plik


ÿþKOMENTARZ SKOJARZENIA James Burke Dostrzegalna róÝnica? iega"em sobie w"aÊnie po azor- skich chodnikach ze s"uchawka- Bmi na uszach w ciemnoÊciach po- przedzajàcych brzask Nowego Roku, kiedy uderzy"a mnie absurdalnoÊç sytu- acji. Oto jestem gdzieÊ na Êrodku Atlan- od Êwiat"a, nasycajàc bawe"nianà siat- Âwiat"oÊç mierzono za pomocà nowe- tyku, pod"àczony do wiadomoÊci BBC k´ palnika gazowego mieszankà owych go instrumentu zwanego fotometrem, World Service (przeznaczonych jak zwy- pierwiastków; dzi´ki temu Êwiat"o gazo- który mia" upewniaç klientów towa- kle dla pó"analfabetów), których mog´ we sta"o si´ prawie doÊç jasne, by pobiç rzystw gazowych, iÝ otrzymujà to, za s"uchaç dlatego, Ýe ktoÊ we wczesnych Edisona na g"ow´. No, moÝe niezupe"- co zap"acili. Niektóre fotometry przy- latach czterdziestych narobi" ha"asu nie. W kaÝdym razie to za sprawà von pomina"y ma"e podwójne teleskopy, o B-29. UÝywane na pok"adach tych sa- Welsbacha akcje gazu sta"y wysoko w których pryzmat dawa" w okularze molotów delikatne lampy elektronowe przez jakieÊ 10 lat d"uÝej, niÝ si´ spo- dwa obrazy tuÝ obok siebie (ze Êwiecy by"y wraÝliwe na wstrzàsy i znaczne wa- dziewano, po pojawieniu si´ pierwszej hydraulika oraz z p"omienia gazowe- hania temperatury, które zdarzajà si´ Ýarówki. Jeszcze dziÊ w waszych gazo- go). Wtedy porusza"o si´ osobnà so- praktycznie podczas kaÝdego lotu bojo- wych lampkach turystycznych jest ko- czewk´, aby powi´kszyç jeden obraz, wego. Nic wi´c dziwnego, Ýe powojenne szulka von Welsbacha. tak by wydawa" si´ równie jasny jak ten prace prowadzone w laboratoriach Bel- Pewnie dlatego móg" on olÊniewaç drugi; odleg"oÊç, na jakà trzeba by"o la przez Johna Bardeena, Waltera H. Brat- swoimi pomys"ami, Ýe wiele si´ nauczy" przesunàç soczewk´ powi´kszajàcà, taina i Williama B. Shockleya przynios"y w laboratorium cz"owieka, który skon- wskazywa"a, o ile jaÊniejszy by" p"omie’ swoim autorom w 1956 roku Nagrod´ struowa" gazowe palniki, zwane od je- gazowy. Nobla. Zdo"ali oni wyprodukowaç z ger- go imienia palnikami Bunsena. Robert  Wydawa" si´ to kluczowe tutaj s"o- manu tranzystor, który moÝna by"o spo- Bunsen zaÊ, podobnie jak wszyscy, móg" wo. Do naszej opowieÊci wkracza teraz kojnie upuszczaç na pod"og´. korzystaç z gazu na skutek róÝnych ma- kilku Niemców wraz z pewnym pra- Pó"przewodnikowe wzmacniacze by- tactw, jakie towarzyszy"y pracom pro- wem przyrody, o którym od lat chcie- "y akurat tym, czego potrzebowali lu- wadzonym w Szkocji przez ma"o cieka- liÊcie  id´ o zak"ad  us"yszeç: jest to dzie pracujàcy nad maserami. Badacze wego osobnika, dziewiàtego hrabiego  prawo ledwie dostrzegalnej róÝnicy . usi"owali wymusiç wysy"anie mikrofal Dundonalda. Hrabia ów szuka" sposo- W odniesieniu do Êwiat"a prawo to na- przez wzbudzone czàsteczki amoniaku, bu, który by mu pozwoli" uniknàç ban- bra"o najwi´kszego znaczenia wraz z ale prawdziwy sukces osiàgn´li z do- kructwa. Gdy wypala" pewnego razu uÝyciem instrumentów stosowanych do mieszkowanymi kryszta"ami. Gdy tylko w´giel (posiada" jednà marnà kopalni´ pomiaru wielkoÊci gwiazd (przypusz- czàsteczki tych kryszta"ów zosta"y i niewiele ponad to), zapali" wydoby- czalnie ludzkoÊç zacz´"a zdawaç sobie wzbudzone do tego stopnia, by wyemi- wajàce si´ dymy i tak, nawet nie zdajàc spraw´ z ledwie dostrzegalnej róÝnicy towaç Êwiat"o, otrzymaliÊmy laser. sobie z tego sprawy, dokona" wielkie- juÝ w staroÝytnoÊci, kiedy usi"owano Wiàzka niemal si´ nie rozprasza"a, moÝ- go odkrycia. Jak idiota napomknà" uszeregowaç gwiazdy i ustaliç, która na jà by"o skierowaç na Ksi´Ýyc i zoba- o tych dymach kompanowi Jamesa Wat- Êwieci jaÊniej od pozosta"ych). czyç, gdzie pada. MoÝna przy tym mó- ta, Williamowi Murdochowi, który na- To nowoczesne prawo zosta"o po raz wiç o wzbudzaniu w szerszym zna- tychmiast ten pomys" podchwyci". Osta- pierwszy zastosowane w paêdzierniku czeniu tego s"owa z powodu domieszki tecznie Dundonald zmar" bez grosza na 1850 roku przez profesora Uniwersyte- neodymu. JeÊli skierowa"o si´ na’ tyl- jakimÊ paryskim poddaszu, Murdoch tu w Lipsku, niejakiego Gustava The- ko troch´ Êwiat"a o odpowiedniej cz´- zaÊ jest uznawany za odkrywc´ gazu odora Fechnera, ojca psychofizyki. Po- stotliwoÊci, czàsteczka wystrzeliwa"a w´glowego. mys" jednak naleÝa" do jego nauczyciela, strumieniem laserowego Êwiat"a. DuÝa Poczàwszy od 1813 roku oÊwietlenie i dlatego mówimy o prawie Webera- frajda ma"ym kosztem. gazowe wiele zmieni"o w Ýyciu ludzi: Fechnera, a istota jego dotyczy oblicze- Jak na ironi´, odkrycie neodymu wprowadzono nocne zmiany w fabry- nia, o ile naleÝy zwi´kszyç kaÝde wraÝe- w 1885 roku by"o zwiàzane z innà formà kach, zacz´to sp´dzaç wieczory w mie- nie, by zmiana ta zosta"a dostrzeÝona. oÊlepiajàco jasnego Êwiat"a. Poszukujàc Êcie, zmniejszy" si´ równieÝ analfabe- E. H. Weber testowa" wraÝenia dotyko- substancji, która mog"aby emitowaç Ýa- tyzm. Ponadto s"ynna sta"a si´ Êwieca we, zapytujàc podnoszàcych ci´Ýary, rzàce si´ Êwiat"o, austriacki chemik Carl hydraulika. WaÝàca jednà szóstà funta w którym momencie czujà dodatkowe Auer von Welsbach natrafi" na nià i spalajàca 7.7 g paliwa na godzin´ ta kilogramy na sztandze. Fechner prowa- wÊród tzw. pierwiastków ziem rzad- mizerna lampka sta"a si´ standardowà dzi" podobne badania innych zmys"ów. kich. Zas"ynà" wówczas jako ten facet miarà Êwiat"oÊci  kandelà. Obaj wykazali, Ýe dostrzegalna róÝnica 100 ÂWIAT NAUKI Sierpie’ 1997 w jakimkolwiek bodêcu pozostaje w sta-  doÊwiadczenie przekracza ów magicz- W 1806 roku w Filadelfii dzia"a"a juÝ "ym stosunku do dzia"ajàcego juÝ pod- ny próg i cz"owiek to sobie uÊwiadamia. szko"a Pestalozziego, prowadzona stawowego bodêca. Dostrzegacie zapewne zwiàzek z pod- przez jego ucznia Josepha Neefa. Sama koncepcja, Ýe coÊ jest zauwaÝa- noszeniem ci´Ýarów. W 1825 roku Neef organizowa" szko"´ ne, wywodzi si´ z pracy kolegi brata Przyjaê’ Herbarta z pewnym Szwajca- w nowej utopijnej komunie w New Webera, Johanna Herbarta (niestety nie rem, by"ym rolnikiem, który sta" si´ na- Harmony (Indiana). Zosta"a ona za"o- dostrzeÝonej przez wielu jemu wspó"- uczycielem o Êwiatowej s"awie, Johan- Ýona przez angielskiego libertyna, Ro- czesnych), który pierwszy uÝy" okreÊle- nem Heinrichem Pestalozzim, sprawi"a, berta Owena, za pieniàdze otrzymane nia  próg ÊwiadomoÊci . Herbarta obse- Ýe Herbart naukowo zdefiniowa" per- od biznesmena Williama McClure a. syjnie zaprzàta" problem, w jaki sposób cepcj´. A to dlatego, Ýe jak mi si´ wyda- Ten zaÊ swój wolny czas poÊwi´ca" geo- ludzie si´ uczà. Wystàpi" z koncepcjà je, Pestalozzi tego nie potrafi" (i nie dba" logii i w 1809 roku wyda" pierwszà po- sumy doÊwiadcze’, które kaÝdy gro- o to). W 1801 roku ukaza"a si´ praca Pe- prawnà map´ geologicznà Stanów madzi  nazwa" jà  masà apercepcyjnà . stalozziego Jak Gertruda uczy swoje dzie- Zjednoczonych. KaÝde nowe doÊwiadczenie odnosi si´ ci, a w 1802 roku Herbart z kolei napisa" W"aÊnie na jego mapie przedstawia- do owej masy i jeÝeli juÝ kiedyÊ si´ ono ABC zmys"u percepcji wed"ug Pestalozzie- jàcej trzy stany, Missouri, Oklahom´ wydarzy"o, fakt taki jest podÊwiadomie go. W tym czasie znany juÝ by" Pestaloz- i Kansas, zaznaczone sà pok"ady rudy kwalifikowany jako ma"o istotny, któ- zi i jego szko"a, w której dzieci si´ uczy- cynkowej, z której w 1952 roku uzyska- rym nie warto sobie zawracaç g"owy. "y na doÊwiadczeniach. Úadnych ksiàÝek, no pierwsze znaczàce iloÊci germanu. Ale jeÊli przytrafia si´ coÊ choçby po cz´- Ýadnych formalnych lekcji. Rozwój, nie Za"oÝ´ si´, Ýe chcielibyÊcie wiedzieç, Êci nowego (wydaje mi si´, Ýe dobrze to çwiczenie. Najpierw trzeba dzieciom po- gdzie si´ tego dokopa"em! pojmuj´, ale jest to XIX-wieczna nie- kazaç gór´, a dopiero potem wprowa- T"umaczy"a miecka psychofizyka), wtedy  bingo! dzaç s"owo jà oznaczajàce. Renata Kopczewska ZADZIWIENIA, ciàg dalszy wo"a" z przej´ciem:  Patrzcie, jak ona zniszcze’ i odrodzenia. Niezwykle sta- opisuje wiatr! W sumie ca"e to wyda- rannie opakowano Reichstag! Umoco- z polipropylenu tworzy scen´ monu- rzenie by"o równie pi´kne i nieszkodli- wane pod materia"em stalowe rusztowa- mentalnà, ale i ona staje si´ prawie nie- we, jak powszechnie podziwiane. Fede- nie (waÝàce 200 ton) chroni"o wszystkie widoczna na wybrzeÝu rozciàgajàcym ral Aviation Administration musia"a detale architektoniczne zdobiàce gmach. si´ po daleki horyzont. Tak oto sztuka ustanowiç punkty kontrolne do nadzo- We dnie niebo, w nocy elektryczne po- ukaza"a skal´ cz"owieka w szerokim rowania licznych awionetek, które nad- toki Êwiat"a sprawia"y, Ýe ta szlachetna kontekÊcie przyrody. latywa"y, by obejrzeç z góry ten d"ugi draperia mieni"a si´ b"´kitem, czerwienià W 1976 roku z zimnych wód kalifor- i Êwietlisty p"ot, po którym dziÊ juÝ nic i z"otem w podmuchach letniego wia- nijskiej zatoki Bodega wynurzy" si´ Bie- nie zosta"o. tru. Ten niezwyk"y dar artystów przy- gnàcy p"ot, który ukaza" si´ w postaci Zatoka Biscayne jest p"ytkà odnogà by"o oglàdaç 5 mln ludzi. migotliwej, ruchomej kurtyny z mate- morskà wciskajàcà si´ na jakieÊ 15 km Wiele innych realizacji naleÝy juÝ do ria"u zawieszonej na wysokoÊci 6 m i w Miami. Nasz samolot przechyla si´ przesz"oÊci, a surowiec, z którego po- biegnàcej przez okr´g Sonoma County lekko, abyÊmy mogli zobaczyç teren po- wsta"y, zosta" powtórnie przetworzo- na d"ugoÊci 40 km. Kurtyna przecina"a kazu, jaki si´ tu odby" w 1983 roku, czy- ny. Wiele czeka na realizacj´, jak Bramy, kilka polnych dróg i ko’czy"a swój bieg li 11 nie zagospodarowanych wysepek z"ote choràgwie majàce "opotaç w no- w ma"ym miasteczku Petaluma. Ponie- leÝàcych w zatoce, które s"uÝà za dzikie wojorskim Central Parku nad alejkami waÝ przebiega"a przez pastwiska, oko- wysypiska Êmieci. OtóÝ kaÝda z tych d"ugoÊci 40 km. Projekt ten powsta" nie- "o 50 w"aÊcicieli ziemskich, g"ównie osia- zielonych wysepek zosta"a sprzàtni´ta mal 20 lat temu, ale jeszcze nie zosta" d"ych tam hodowców byd"a, musia"o i obrzeÝona na szerokoÊç 10 m p"ywa- zrealizowany. wyraziç zgod´ na to, by w ciàgu dwóch jàcymi, zakotwiczonymi poduszkami Kolejnym zamierzeniem jest Nad rze- tygodni nad ich terenami powiewa"a z róÝowego polipropylenu. Czy owe kà  tkanina ciàgnàca si´ kilometrami owa zwiewna bariera. Cierpliwe t"uma- Otoczone wyspy, tropikalne lilie na sele- wzd"uÝ koryta rzeki, majàca odzwier- czenia Jeanne-Claude, d"ugie przes"u- dynowych wodach, by"y efektem ma- ciedlaç jej form´ i powierzchni´. Zlu- chania w sàdzie, ca"e tomy róÝnych gicznych zabiegów Prospera przenie- strowano juÝ 89 rzek p"ynàcych na za- oÊwiadcze’, drobiazgowe ekspertyzy sionych beztrosko do Nowego Âwiata? chodzie USA, wybór moÝe paÊç na techniczne okolicy, màdry i szlachetny Nie musimy chyba dodawaç, Ýe trwa- jednà z szeÊciu. Zanim jednak któryÊ s´dzia, a takÝe determinacja Christo  jàcà dwa tygodnie ekspozycj´ poprze- z tych projektów zostanie urzeczywist- wszystko to pokona"o wreszcie kalifor- dzi"y dwuletnie, wyjàtkowo pracoch"on- niony, i to tylko na jakiÊ czas, Christo nijskich pieniaczy. ne przygotowania w dziedzinie inÝy- wykona rysunki i kolaÝe; dochód z ich Dwa tysiàce pieczo"owicie ustawio- nierii wodnej i làdowej. NaleÝa"o uzy- sprzedaÝy na ca"ym Êwiecie pokryje nych stalowych pali utrzymywa"o bia- skaç wiele zezwole’ oraz, bagatela, zor- wszystkie wydatki. "y nylon na stalowej linie. Wszystko zo- ganizowaç 24-godzinne patrolowanie Przes"anie nie jest tu najwaÝniejsze. sta"o przetestowane, rzetelnie udoku- terenu i umieÊciç 100 monitorów na  WaÝne jest, aby TO ZROBIå  napisa- mentowane, sprawdzone oraz by"o kon- dmuchanych materacach. "a Jeanne-Claude. Oboje artyÊci urodzi- trolowane w czasie trwania ekspozycji. Trzeba by"o 21 lat politycznych zabie- li si´ tego samego dnia: 13 czerwca 1935 Delikatna ruchoma zas"ona dominowa- gów, zanim latem 1995 roku Reichstag roku. Z okazji niedawnych urodzin Ýy- "a na niebie, gdy przecinajàc horyzont, zosta" owini´ty materià. JakÝe stosow- czymy Wam wszystkiego najlepszego, znika"a za kaÝdà kraw´dzià. W pewnym ny sposób rozpocz´cia wszystkiego od Jeanne-Claude i Christo! momencie na widok fragmentu tej za- nowa; dla zgromadzonych widzów by" T"umaczy"a s"ony ca"ej w zmarszczkach Christo za- to zarazem symbol stulecia europejskich Renata Kopczewska ÂWIAT NAUKI Sierpie’ 1997 101

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2010 01 02, str 100 105
1997 08 Szkoła konstruktorów
1998 08 str 78 79 Czterdziecci dwa

więcej podobnych podstron