plik


ÿþKatarzyna Bilewska doktor nauk prawnych, adiunkt na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego, adwokat w Warszawie, wspóBpracuje z kancelari Salans D. Oleszczuk Kancelaria Prawnicza sp. k. z siedzib w Warszawie Dorota Paczoska absolwentka WPiA Uniwersytetu Zlskiego, obecnie odbywa studia podyplomowe z zakresu Prawa Umów i Arbitra|u Midzynarodowego na Uniwersytecie w Zurychu (Szwajcaria) Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra ReguBa niezale|no[ci oraz bezstronno[ci arbitra jest kluczow zasad arbitra|u mi- dzynarodowego, niezbdn dla jego wiarygodno[ci i zaufania stron do przyjtej przez nie procedury. W drodze nowelizacji Kodeksu postpowania cywilnego ustaw z 28.7.2005 r.1 zasady te zostaBy wprowadzone do polskich przepisów o postpowaniu arbitra|owym. Jako zasadnicze jawi si wobec tego pytanie o znaczenie poj bezstronno[ci i niezale|- no[ci arbitra. Niezbdne dla ich ustalenia wydaje si odwoBanie do praktyki i pogldów midzynarodowej doktryny arbitra|u handlowego. Regulacja wyBczenia arbitra w poprzednio obowizujcym stanie prawnym WedBug obowizujcych poprzednio przepisów prawnych, tj. przed wy|ej wskazan nowelizacj KPC, strona mogBa |da wyBczenia arbitra z tych samych przyczyn, które uzasadniaj wyBczenie sdziego paDstwowego2. Kwesti wyBczenia sdziego paDstwowe- go reguluj natomiast art. 48 49 KPC. Przepis art. 48 KPC odnosi si do sytuacji, kiedy sdzia jest wyBczony z mocy ustawy (tzw. iudex inhabilis). Przepis ten wymienia expres- sis verbis stany faktyczne, gdy ze wzgldu na zwizek z przedmiotem bdz podmiotami postpowania sdzia nie powinien bra udziaBu w sprawie3. 1 Ustawa z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy  Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 178, poz. 1478), która weszBa w |ycie 17.10.2005 r. 2 Art. 703 § 1 KPC w brzmieniu obowizujcym przed 17.10.2005 r. 3 Art. 48 KPC przewiduje, |e sdzia jest wyBczony z mocy samej ustawy: 1) w sprawach, w których jest stron lub pozostaje z jedn ze stron w takim stosunku prawnym, |e wynik sprawy oddziaBywa na jego prawa lub obowizki; 2) w sprawach swego maB|onka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwar- tego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; 3) w sprawach osób zwizanych z nim z tytuBu przysposobienia, opieki lub kurateli; 4) w sprawach, w których byB lub jest jeszcze peBnomocnikiem albo byB radc prawnym jednej ze stron; Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 15 Bilewska, Paczoska Natomiast art. 49 KPC odnosi si do sytuacji, kiedy sdzia ulega wyBczeniu na je- go wBasne |danie bdz na wniosek strony (tzw. iudex suspectus) wówczas, gdy midzy nim a jedn ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, |e mógBby wywoBa wtpliwo[ci co do bezstronno[ci sdziego. Brak jest w rzeczonym przepisie przykBadów sytuacji, w jakich takie wtpliwo[ci co do bezstronno[ci sdziego s uzasadnione. W zwizku z tym warto sign do dorobku orzecznictwa w tym zakresie, a zwBaszcza do orzeczeD Sdu Najwy|szego. W postanowieniu z 18.4.1977 r.4 Sd Najwy|szy stwier- dziB, |e  ostry i subiektywny sposób reakcji sdziego na postawione mu zarzuty sta- nowi wystarczajc przyczyn do wyBczenia go na jego wniosek na podstawie art. 49 KPC . Z kolei w innym postanowieniu, z 20.2.1976 r.5, Sd Najwy|szy wyraziB pogld, |e okoliczno[, i| sdzia reprezentuje pogld prawny niekorzystny dla strony nie stano- wi podstawy wyBczenia go w [wietle art. 49 KPC. Warte uwagi jest równie| postanowie- nie z 14.2.1974 r.6, w którym Sd Najwy|szy uznaB za wystarczajc podstaw do wyB- czenia sdziego okoliczno[, |e sdzia, skBadajc wyja[nienie przewidziane w art. 52 § 2 KPC7, stwierdziB  wyjtkow zBo[liwo[ wnioskodawcy i wnosiB  o naBo|enie na niego grzywny . Niechtny stosunek sdziego do strony okazywany w toku postpowania stanowi wic w [wietle orzecznictwa Sdu Najwy|szego wystarczajc podstaw do wyBczenia sdzie- go8. Odno[nie do wykBadni pojcia stosunku osobistego, uwzgldnionego w art. 49 KPC, Sd Najwy|szy wyraziB pogld, |e:  Stosunek osobisty, o którym mowa w art. 49 KPC, nie musi wynika z bezpo[redniej znajomo[ci lub bliskiego zwizku sdziego i osoby wyst- pujcej w procesie w charakterze strony, lecz mo|e by tylko pochodn zaistniaBej sytu- acji interpersonalnej, która doprowadza do wywoBania wtpliwo[ci co do bezstronno[ci sdziego. Orzeczenie o wyBczeniu jest niezbdne zawsze wtedy, gdy przynajmniej u jed- nej ze stron powstaBo choby subiektywne  ale uzasadnione  wtpienie o bezstronno- [ci sdziego 9. Wydaje si, |e wykBadnia przepisów przedstawiona w omówionych powy|ej orzecze- niach bdzie przydatna tak|e przy interpretacji norm dotyczcych wyBczenia arbitra. W doktrynie wymienia si ponadto nastpujce sytuacje faktyczne i okoliczno[ci wyni- kajce z orzeczeD sdów powszechnych zapadBych na podstawie art. 48 49 KPC, które mog by pomocne tak|e przy ustalaniu pojcia bezstronno[ci i niezale|no[ci arbitra10. 5) w sprawach, w których w instancji ni|szej braB udziaB w wydaniu zaskar|onego orzeczenia, jak te| w spra- wach o wa|no[ aktu prawnego z jego udziaBem sporzdzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w spra- wach, w których wystpowaB jako prokurator. 4 II CZ 32/77, niepubl. 5 II CZ 8/76, niepubl. 6 II CZ 68/74, Biul. Inf. Sdu Najwy|szego 1974, Nr 8, poz. 133. 7 Zgodnie z art. 52 § 2 KPC sdzia, którego dotyczy wniosek o wyBczenie, skBada wyja[nienie dotyczce tego wniosku, zanim zostanie wydane postanowienie w tym przedmiocie. 8 Post. SN z 7.11.1984 r., II CZ 117/84, niepubl. 9 Post. SN z 29.10.1993 r., I CO 37/93, niepubl. 10 Por. A. ZieliDski [w:] A. ZieliDski (red.), Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2008, s. 1655 1657, który wymienia szereg przykBadów orzeczeD znajdujcych odpowiednie zastosowanie w odniesieniu do wyBczenia arbitra. 16 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra Podnosi si np., |e:  Charakter znajomo[ci przejawiajcy si jedynie w przelotnych kon- taktach sBu|bowych nie uzasadnia wyBczenia sdziego na podstawie art. 49 KPC 11;  Za- rzut niewBa[ciwego prowadzenia procesu przez sdziego nie uzasadnia wniosku o wyB- czenie 12;  O wyBczeniu sdziego nie decyduje sam fakt znajomo[ci (nawet »osobistej«) strony, lecz szczególny ukBad stosunków osobistych, które powodowaByby trudno[ci w za- chowaniu przez sdziego bezstronnej postawy w rozstrzyganiu sporu dotyczcego tej stro- ny. Cech takich stosunków mo|e by emocjonalne nastawienie do danej osoby lub po- wizanie wpBywajce na interesy lub pozycj |yciow sdziego 13. Znaczny dorobek orzecznictwa w zakresie interpretacji przesBanek wyBczenia sdzie- go jest niewtpliwie bardzo przydatny zwBaszcza wówczas, gdy nale|y oceni konieczno[ wyBczenia sdziego na podstawie art. 49 KPC. Dorobek ten jest tak|e niewtpliwie u|y- teczny w zakresie oceny przesBanek wyBczenia arbitra. W rzeczywisto[ci bowiem rola arbitra jest analogiczna do tej wykonywanej przez sdziego. Ponadto przesBanka braku bezstronno[ci stanowica uzasadnienie dla wyBczenia arbitra jest analogiczna  zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny  jak w przepisie art. 49 KPC, dotyczcym wyB- czenia sdziego14. Wyra|ono jednak|e pogld, |e w zwizku z nowelizacj KPC i faktem, |e w obecnie obowizujcych przepisach ustawodawca nie powtórzyB rozwizania przy- jtego w uchylonym art. 703 § 1 KPC, dorobek doktryny i orzecznictwa w zakresie inter- pretacji przesBanek wyBczenia sdziego mo|e by stosowany jedynie pomocniczo15. PrzesBanki wyBczenia arbitra w obecnie obowizujcym stanie prawnym Instytucja wyBczenia arbitra jest obecnie uregulowana w art. 1174 KPC. W § 1 prze- pis ten przewiduje obowizek arbitra w zakresie ujawniania wszelkich okoliczno[ci, któ- re mogByby wywoBa wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci czy niezale|no[ci. Z kolei § 2 tego artykuBu przewiduje mo|liwo[ wyBczenia arbitra na wniosek jednej ze stron pono- wnie przy zaistnieniu wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci czy niezale|no[ci. Jak wspo- mniano powy|ej, przy wykBadni obu tych poj znaczenie ma zarówno dorobek polskiego orzecznictwa i pi[miennictwa, sformuBowany na podstawie art. 48 49 KPC, jak i pogl- dy praktyki i doktryny midzynarodowego arbitra|u. Zarówno pojcie bezstronno[ci, jak i niezale|no[ci arbitra nale| do poj z zakresu midzynarodowego arbitra|u (ang. impartiality and independence of an arbitrator, niem. Unperteilichkeit und Unabhängigkeit des Schiedsrichters, fr. impartialité ou de l indépen- dance de l arbitre), w zwizku z czym ich interpretacja powinna opiera si o midzyna- rodowe standardy. Pojcia te zostaBy po raz pierwszy u|yte w Regulaminie Arbitra|owym UNCITRAL z 1977 r.16 W doktrynie podkre[la si, |e niezale|no[ i bezstronno[ arbitra 11 Wyr. SN z 12.9.2000 r., III CKN 48/99, niepubl. 12 Post. SN z 21.8.1970 r., I PZ 41/70, niepubl. 13 Post. SN z 14.9.1977 r., I PO 15/77, niepubl. 14 Tak A. ZieliDski, op. cit., s. 1655. 15 R. Morek, Mediacja i arbitra| (art. 1831 18315, 1154 1217 KPC). Komentarz, Warszawa 2006, s. 185. 16 Tekst regulaminu arbitra|owego w jzyku polskim zostaB opubl. w: PPHZ 1979, t. 3, s. 161 175. Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 17 Bilewska, Paczoska to dwa komplementarne w stosunku do siebie pojcia stanowice dwie strony tego same- go medalu, a mianowicie koniecznego wymogu wobec arbitra zachowania dystansu do przedmiotu postpowania arbitra|owego oraz przede wszystkim do jego stron17. Pomi- mo jednak znajomo[ci potocznego znaczenia obu poj, tzn. niezale|no[ci i bezstronno- [ci, w praktyce czsto pojawia si problem z ocen, czy arbiter w danym przypadku jest rzeczywi[cie bezstronny oraz niezale|ny. Przyczyn wyBczenia arbitra mog by tylko takie okoliczno[ci, które budz uzasad- nione wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci lub niezale|no[ci. Zasadno[ ta powinna by oceniana obiektywnie, czyli z punktu widzenia osoby rozsdnej, która bdzie w stanie obiektywnie wypowiedzie si w stosunku do konkretnej sytuacji mogcej wywoBa wt- pliwo[ci co do bezstronno[ci czy niezale|no[ci arbitra18. Przydatne we wBa[ciwym roz- poznaniu takich sytuacji s przede wszystkim Wytyczne w sprawie konfliktu interesów w midzynarodowym arbitra|u przyjte przez International Bar Association (Wytyczne IBA)19. Opracowane w nich zostaBy nie tylko ogólne standardy wymagane do zachowa- nia przez arbitrów bezstronno[ci oraz niezale|no[ci, ale równie| wskazane wprost oko- liczno[ci, w których mo|e zachodzi naruszenie tych zasad. Wytyczne te zostan omó- wione szerzej w ostatniej cz[ci niniejszego artykuBu. Obowizek ujawniania okoliczno[ci, które mogByby wzbudzi wtpliwo[ci co do bezstronno[ci lub niezale|no[ci arbitra Obowizek ujawniania okoliczno[ci mogcych budzi uzasadnione wtpliwo[ci co do bezstronno[ci oraz niezale|no[ci arbitra stanowi dorobek prawa midzynarodowego (ang. disclosure duty, niem. Offenbarungspflicht, fr. une obligation de révélation). PojawiB si on ju| w ustawie modelowej UNCITRAL w sprawie midzynarodowego arbitra|u handlo- wego z 1985 r.20 (dalej jako: ustawa modelowa UNCITRAL), gdzie zostaB on ujty z punk- tu widzenia osoby trzeciej. Innymi sBowy: konieczno[ ujawnienia pewnych informacji, które mogByby rzutowa na brak bezstronno[ci czy niezale|no[ci arbitra w stosunku do danego postpowania, powinna by oceniana obiektywnie. Natomiast w Wytycznych IBA obowizek ujawniania zostaB ujty z subiektywnego punktu widzenia stron postpowania, podobnie jak zostaBo to uczynione w regulaminie ICC21. Subiektywny punkt widzenia 17 H. Raeschke-Kessler, Die Unperteilichkeit und Unabhängigkeit des Schiedsrichters  ein transnationa- Die Unperteilichkeit und Unabhängigkeit des Schiedsrichters  ein transnationa- les Rechtsproblem?, Swiss Arbitration Association Bulletin 2008, t. 26, Nr 1, s. 6. 18 L. Trakman, The Impartiality and Independence of Arbitrators Reconsidered, International Arbitration Law Review 2007, t. 10, s. 999 i n.; artykuB dostpny równie| na stronie internetowej: http://www.austlii.edu. au/au/journals/UNSWLRS/2007/25.html (stan na: 26.8.2008 r.). Takie podej[cie do kwestii bezstronno[ci oraz niezale|no[ci arbitra jest równie| przyjte przez prawo modelowe UNCITRAL z 1985 r. (art. 12). 19 IBA Guidelines on Conflicts of Interest in International Arbitration, przyjte 22.5.2004 r. przez Council of the International Bar Association, dostpne na: www.ibanet.org/images/downloads/guidelines%20text.pdf (stan na: 26.8.2008 r). Wytyczne IBA zostaBy równie| opubl. w tBumaczeniu na jzyk polski w Biul. Arb. 2007, Nr 4 (wrzesieD), wydawanym przez Sd Arbitra|owy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie. 20 Tekst ustawy modelowej w jzyku polskim opubl. w: PPHZ 1992, t. 16, s. 122 132. 21 Regulamin ICC jest dostpny w jzyku polskim na stronie: http://www.iccwbo.org/uploadedFiles/Court/ Arbitration/other/rules_arb_pol.pdf (stan na: 26.8.2008 r.). 18 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 18 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra sprowadza si do oceny stron, czy mo|e zachodzi zwizek arbitra ze spraw, uzasadnia- jcy wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci czy niezale|no[ci. Obowizek ujawniania sBu- |y przede wszystkim temu, aby strony miaBy mo|no[ wyBczenia arbitra w razie ewen- tualnych wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci czy niezale|no[ci, zanim poniosByby one negatywne konsekwencje postpowania arbitra|owego z jego udziaBem. W prawie polskim obowizek ujawniania przewiduje explicite art. 1174 § 1 KPC. Wy- nika z niego, |e arbiter powinien niezwBocznie ujawni stronom wszelkie okoliczno[ci, które mogByby wywoBa wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci lub niezale|no[ci. Zakres obowizku ujawniania wszystkich okoliczno[ci, które mogByby wywoBa wtpliwo[ci co do bezstronno[ci oraz niezale|no[ci arbitra, jest nieco kontrowersyjny. Wydaje si, |e ar- biter nie jest uprawniony samodzielnie do oceny poszczególnych okoliczno[ci, a mianowi- cie: czy mog one powodowa ewentualne wtpliwo[ci co do jego bezstronno[ci lub nie- zale|no[ci. Jest on zobowizany ujawni stronom wszystkie fakty, które wskazuj na jego jakikolwiek zwizek ze spraw, w której ma on orzeka. Z kolei do stron postpowania na- le|y ocena tych okoliczno[ci pod ktem, czy nie zachodz wtpliwo[ci co do zachowania peBnej bezstronno[ci i niezale|no[ci danego arbitra. Nale|y bowiem pamita, |e zgod- nie z art. 1174 § 2 KPC strona, która powoBaBa arbitra, mo|e domaga si jego wyBczenia jedynie z przyczyn, o których dowiedziaBa si po jego powoBaniu. W tym kontek[cie warto przytoczy konkretne sytuacje, w których zdaniem orzekaj- cych sdów arbiter w danej sprawie naruszyB obowizek ujawniania. Na przykBad w spra- wie Positive Software Solutions, Inc. przeciwko New Century Mortgage Corporation; New Century Financial Corporation; Econduit Corporation; the Anyloan Company; Jeff Lemieux; Frank Nese22, zarówno amerykaDski sd okrgowy, jak i amerykaDski sd apelacyjny orze- kajcy w tej sprawie w drugiej instancji odmówiBy uznania orzeczenia arbitra|owego, po- niewa| arbiter siedem lat wcze[niej wspóBpracowaB z adwokatem jednej ze stron w zupeB- nie innym postpowaniu, które zreszt nie dotyczyBo |adnej ze stron. Warto zaznaczy, |e wspomniana wspóBpraca byBa jedyn przyczyn odmowy uznania wyroku. W konse- kwencji jedna ze stron poniosBa szkod, poniewa| zostaBa w zasadzie pozbawiona mo|- liwo[ci dochodzenia swoich praw. Ostatecznie decyzja sdu amerykaDskiego zostaBa na podstawie 3. reguBy amerykaDskiego prawa procesowego (Federal Rules of Appellate Pro- cedure)23 anulowana przez amerykaDski sd kasacyjny, skBadajcy si z szesnastu sdziów, 22 Orz. dostpne na: http://caselaw.lp.findlaw.com/data2/circs/5th/0411432cv0p.pdf (stan na: 26.8.2008 r.). 23 Federal Rules of Appellate Procedure s dostpne na: http://www.uscourts.gov/rules/appel2007.pdf (stan na: 26.8.2008 r.); zgodnie z tre[ci reguBy 35 (a): Kiedy mo|e by zarzdzone rozpoznanie lub ponowne roz- poznanie przez sd w peBnym skBadzie. Wikszo[ sdziów okrgowych, którzy peBni czynn sBu|b, mo|e zarzdzi, aby odwoBanie bdz inne postpowanie byBo rozpatrzone lub ponownie rozpatrzone przez sd apelacyjny w peBnym skBadzie. PrzesBuchanie lub ponowne przesBuchanie w peBnym skBadzie nie jest opcj preferowan i zazwyczaj nie bdzie zarzdzane, chyba |e: (1) rozpoznanie w peBnym skBadzie jest potrzebne, aby zapewni lub utrzyma jednolito[ decyzji sdu; lub (2) postpowanie jest zwizane z kwesti wyjtkowej wagi [w oryginale: Rule 35 (a): When Hearing or Rehearing En Banc May Be Ordered. A majority of the circuit judges who are in regular active service may order that an appeal or other proceeding be heard or reheard by the court of appeals en banc. An en banc hearing or rehearing is not favored and ordinarily will not be ordered un- less: (1) en banc consideration is necessary to secure or maintain uniformity of the court s decisions; or (2) the proceeding involves a question of exceptional importance]. Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 19 Bilewska, Paczoska obradujcy zupeBnie wyjtkowo w sprawach o wybitnie istotnym znaczeniu. Warto za- znaczy, |e sd kasacyjny przy orzekaniu w tej sprawie nie byB jednomy[lny. Z uzasad- nienia wy|ej omawianego wyroku wynika, |e w celu posiadania peBnej wiarygodno[ci ka|dy z arbitrów musi ujawni absolutnie wszelkie okoliczno[ci, które mog sugerowa zwizek arbitra ze stron postpowania bdz jej peBnomocnikiem. Nie ma przy tym zna- czenia, jak nieistotne wydaj si one z punktu widzenia potencjalnego arbitra24, ponie- wa| to strony decyduj, czy dana okoliczno[ ma znaczenie dla toczcego si postpowa- nia, czy te| jest w stosunku do niego zupeBnie obojtna. Natomiast Sd Apelacyjny w Sztokholmie w sprawie Jilken przeciwko Ericsson25 uznaB wyrok arbitra|owy, pomimo |e jeden z arbitrów nie ujawniB, |e pracowaB w kancelarii, która byBa peBnomocnikiem jednej ze stron. Jest to wic zdecydowanie bardziej liberalne podej[cie do problemu obowizku ujawniania ni| w omówionym powy|ej wyroku sdu amerykaDskiego w sprawie Positive Software Solutions, Inc. przeciwko New Century Mort- New Century Mort- gage Corporation, etc. Powy|sze sytuacje wskazuj na obecno[ tego problemu w prak- tyce sdów arbitra|owych. Pojcie bezstronno[ci arbitra Niektórzy przedstawiciele doktryny wyra|aj pogld, |e pojcie bezstronno[ci od- grywa gBówn rol w kwestii wyBczenia arbitra26. Zwiadczy mo|e o tym fakt, |e English Arbitration Act z 1996 r.27 nie posBuguje si w ogóle pojciem niezale|no[ci arbitra, bo- wiem przesBank jego wyBczenia jest, stosownie do art. 24.1, powzicie wtpliwo[ci wy- Bcznie co do jego bezstronno[ci. Pojcie bezstronno[ci zakBada równoprawne traktowanie stron oraz rozstrzyganie sporu tylko w oparciu o dopuszczony materiaB dowodowy i na podstawie miarodajnych, obiektywnych zasad, bez kierowania si motywami, które s nie do pogodzenia z takimi zasadami. PrzeciwieDstwem bezstronno[ci jest stronniczo[28; zachodzi ona, gdy arbiter pomimo nierozpoznania sprawy przychyla si do twierdzeD jednej ze stron, wzgldnie jest do której[ ze stron uprzedzony. WedBug innego pogldu bezstronno[ arbitra powin- na oznacza, |e orzeka on bdzie na podstawie obiektywnie ustalonego stanu faktycz- 24 Aby móc korzysta z zalety, jak jest wiarygodno[, potencjalny arbiter powinien ujawni absolutnie ka|dy zwizek ze stronami oraz ich peBnomocnikami, niewa|ne, za jak minimalny bdz nieistotny ten po- tencjalny arbiter go uwa|a [w oryginale: For the system to enjoy credibility, each potential arbitrator absolutely must disclose every relationship with the parties and counsel, no matter how minimal or insignificant the aspir- ing arbitrator might deem it to be]. 25 Orz. Szwedzkiego Sdu Apelacyjnego (Svea Cort of Appeal) z 5.5.2006 r. dostpne na: www.vinge.se/ upload/bocker-artiklar/court (stan na: 26.8.2008 r.). 26 M. Tomaszewski, Przyczyny wyBczenia arbitra w [wietle prawa polskiego [w:] Midzynarodowy i kra- jowy arbitra| handlowy u progu XXI wieku. Ksiga pamitkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Ta- deuszowi Szurskiemu, Warszawa 2008, s. 247; por. B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, Kilka uwag w przedmiocie konfliktu interesów w przypadku arbitrów pochodzcych z wieloosobowych kancelarii prawnych [w:] Mi- dzynarodowy i krajowy arbitra| handlowy u progu XXI wieku& , s. 17. 27 Tre[ English Arbitration Act jest dostpna na: http://www.opsi.gov.uk/Acts/acts1996/ukpga_19960023_ en_1 (stan na: 26.8.2008 r.). 28 M. Tomaszewski, op. cit., s. 247. 20 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra nego oraz dobrej znajomo[ci odpowiednich dla sprawy przepisów prawnych29. Niekiedy te| uwa|a si, |e arbiter jest bezstronny wówczas, gdy relacje pomidzy nim a któr[ ze stron bdz te| sam spraw s tego rodzaju, |e nie rodz wtpliwo[ci co do racji, jakimi bdzie si on kierowaB przy podejmowaniu rozstrzygni30. Niewtpliwie bezstronno[ arbitra przejawia si przede wszystkim w jednakowym, równym traktowaniu stron, bez okazywania przychylno[ci bdz niechci którejkolwiek z nich. Innymi sBowy, bezstronno[ oznacza neutralno[ wobec interesów stron31. Warto przytoczy kilka przykBadów z orzecznictwa midzynarodowych sdów arbitra|owych, gdzie pojawiBy si wtpliwo[ci co do zachowania bezstronno[ci przez arbitra. Zachodzi- By one w nastpujcych sytuacjach: ¾ w przypadku brytyjskich adwokatów pochodzcych z tej samej izby adwokackiej (Barristers), z których jeden byB arbitrem, a drugi peBnomocnikiem strony w po- stpowaniu32; ¾ w przypadku poczynienia przez arbitra komentarza:  Portugalczycy to kBamcy w czasie postpowania, którego jedn ze stron byBa spóBka portugalska33; ¾ w przypadku, gdy arbiter w sprawie wcze[niej byB peBnomocnikiem jednej ze stron postpowania34; ¾ w przypadku, gdy arbiter dzieliB pokój hotelowy z peBnomocnikiem jednej ze stron (sic!)35. Pojcie niezale|no[ci arbitra PrzesBank wyBczenia arbitra mo|e by równie| uzasadniona wtpliwo[ co do jego niezale|no[ci. Wymóg niezale|no[ci arbitra jest najcz[ciej stawiany obok wymogu jego bezstronno[ci. Jednak|e niektórzy nadaj zasadzie niezale|no[ci arbitra mniejsze znacze- nie ni| zasadzie jego bezstronno[ci36. Jednak Regulamin ICC (International Chamber of 29 T. EreciDski [w:] J. Ciszewski, T. EreciDski (red.), Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz. Cz[ czwarta. Przepisy z zakresu midzynarodowego postpowania cywilnego. Cz[ pita. Sd polubowny (arbi- tra|owy), t. 5, Warszawa 2007, s. 401. 30 Z. Tobor, T. Pietrzykowski, Bezstronno[ jako pojcie prawne [w:] Prawo a warto[ci. Ksiga jubileuszo- wa Profesora Józefa Nowackiego, Kraków 2003, s. 273 i n. 31 M. Uliasz, Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz do art. 506 1217, Warszawa 2007, s. 748. 32 W sprawie: Laker Airways, Inc. przeciwko FLS Aerospace LTD. [2000] 1 WRL 113, cyt. za: N. Alam, In- dependence and Impartiality in International Arbitration  an assessment, Transnational Dispute Manage- ment, Vol. I, May 2004; artykuB dostpny na: http://www.transnational-dispute-management.com (stan na: 26.8.2008 r.). 33 W sprawie: Re The Owners of the Steamship  Catalina and Others and The Owners of the Motor Vessel  Norma (1938) 61 LI.L. Rep.360, cyt. za: N. Alam, op. cit. 34 W sprawie: Commonwealth Coatings Corp. przeciwko Continental Casualty Co., 393 U.S. 145 (1968), cyt. za: N. Alam, op. cit. 35 W sprawie: Re The Owners of the Steamship  Catalina and Others and The Owners of the Motor Vessel  Norma (1938) 61 LI.L. Rep.360, cyt. za: N. Alam, op.cit. 36 M. Tomaszewski, op. cit., s. 247 i n. Autor wskazuje, |e gBówn rol w kwestii wyBczenia arbitra peBni wymóg jego bezstronno[ci. Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 21 Bilewska, Paczoska Commerce)37 przewiduje, |e jedynym wymogiem stawianym wobec arbitra jest jego nie- zale|no[38. W procesie interpretacji pojcia niezale|no[ci arbitra w [wietle Regulaminu ICC wymienia si: niezale|no[ finansow, zawodow, osobist czy spoBeczn, zarówno obecnie, jak i w przeszBo[ci. W polskiej doktrynie wyra|any jest czsto pogld o komplementarnym znaczeniu za- sady niezale|no[ci w stosunku do zasady bezstronno[ci. Twierdzi si, |e fakt, i| arbiter powinien by niezale|ny, oznacza, |e nie mo|e reprezentowa interesów strony, która go powoBaBa, ani wykonywa jej poleceD lub wskazówek39. Zaprezentowano tak|e stanowi- sko mówice, |e traktujc o niezale|no[ci osoby powoBywanej na arbitra, ustawodawca ma na uwadze brak uzale|nienia pod jakimkolwiek wzgldem arbitra od innych osób czy ukBadów40. Takie podej[cie do pojcia niezale|no[ci jest wic odmienne i zarazem bar- dziej liberalne ani|eli to przyjte w Regulaminie ICC. W midzynarodowej doktrynie podkre[la si natomiast, |e niezale|no[ jawi si jako sytuacja prawna lub faktyczna pod- legajca ocenie obiektywnej, podczas gdy bezstronno[ byBaby pewn dyspozycj umy- sBu, stanem psychologicznym  z natury swej subiektywnym. Oczywi[cie bezstronno[ jest istotn cech sdziego, ale skoro jej bezpo[rednie udowodnienie jest rzadko mo|li- we, przeto wymaga trzeba od arbitra co najmniej niezale|no[ci, która jest Batwiejsza do udowodnienia i zapewnia mu przynajmniej, co do zasady, swobod osdu41. W kontek[cie wymogu niezale|no[ci arbitrów pojawia si omawiany ju| w polskiej doktrynie42 problem arbitrów pochodzcych z wieloosobowych midzynarodowych kancelarii prawniczych. Dotyczy to sytuacji, gdy prawnik z takiej kancelarii jest arbitrem w postpowaniu z udziaBem strony, której w tym samym czasie kancelaria doradza, cho- cia|by w zupeBnie innej sprawie. Mo|e pojawi si wówczas problem jego ewentualnego interesu finansowego w wygraniu sprawy przez t stron. Warto podkre[li, |e ze wzgldu na rozmiar firmy prawniczej, w której pracuje arbiter, czsto na skal midzynarodow, oraz tak|e ze wzgldu na stopieD skomplikowania struktur holdingowych arbiter mo|e wrcz nie zdawa sobie sprawy z koneksji, jakie Bcz go ze stron postpowania. W Wytycznych IBA zostaBy wyliczone m.in. pewne stany faktyczne mogce spowo- dowa konflikt interesów w przypadku arbitrów pochodzcych z wieloosobowych kan- celarii prawnych. SpotkaBo si to z pozytywn ocen, gdy| przyczynia si z pewno[ci do wikszej pewno[ci prawa, korzystnej zarówno dla stron postpowania, jak i arbitrów43. 37 Regulamin ICC jest dostpny w jzyku polskim na stronie internetowej: http://www.iccwbo.org/ uploadedFiles/Court/Arbitration/other/rules_arb_pol.pdf (stan na: 26.8.2008 r.). 38 Art. 11 Regulaminu ICC. Warto jednak zaznaczy, |e zakres pojcia niezale|no[ci w [wietle tego regu- laminu wskazuje, |e obejmuje ono równie| zakres pojcia bezstronno[ci, poniewa| zgodnie z § 1 art. 11 Regu- laminu ICC: Wniosek o wyBczenie arbitra, czy to z powodu rzekomego braku niezale|no[ci, czy te| z innego powodu, wnoszony jest do Sekretariatu w formie pisemnego o[wiadczenia wskazujcego fakty i okoliczno[ci, na których wniosek jest oparty. 39 T. EreciDski [w:] J. Ciszewski, T. EreciDski (red.), op. cit., s. 401. 40 K. Piasecki, Komentarz do artykuBów 1096 1217 KPC oraz aktów prawnych UE regulujcych midzy- narodowe postpowanie cywilne, Warszawa 2007, t. III, s. 278. 41 P. Fauchard, E. Gaillard, B. Goldman, Traité de l arbitrage commercial international, Paris 1996, s. 582, cyt. za: M. Tomaszewski, op. cit., s. 248. 42 B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, op. cit., s. 15 i n. 43 Ibidem, s. 25. 22 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra Wytyczne IBA jako zródBo oceny bezstronno[ci i niezale|no[ci arbitra Wytyczne dotyczce konfliktu interesu w arbitra|u midzynarodowym sporzdzone w ramach International Bar Association (Guidelines on Conflict of Interest In International Arbitration)44 stanowi efekt dwuletniej pracy dziewitnastu ekspertów arbitra|u mi- dzynarodowego pochodzcych z czternastu krajów, wspartej szerokimi oraz intensywny- mi konsultacjami oraz debat z najwikszymi o[rodkami midzynarodowego arbitra|u. ZostaBy one opublikowane w maju 2004 r. Dokument ten skBada si z dwóch cz[ci: cz[ci I opatrzonej tytuBem  Ogólne standardy bezstronno[ci, niezale|no[ci oraz ujawniania oraz cz[ci II opatrzonej tytuBem  Praktyczne zastosowanie ogólnych standardów . W cz[ci I Wytycznych IBA posBu|ono si pojciem zarówno niezale|no[ci, jak i bez- stronno[ci arbitra. Pomimo |e w trakcie prac podniesiono, i| kryterium niezale|no[ci arbitra powinno by brane pod uwag na pierwszym miejscu, autorzy Wytycznych IBA ostatecznie wzorowali si na ustawie modelowej UNCITRAL, w zwizku z czym przesBan- ka bezstronno[ci zostaBa wymieniona jako pierwsza. Wytyczne IBA nawizuj do ustawy modelowej UNCITRAL równie| poprzez przyjcie obiektywnego kryterium przy oce- nianiu niezale|no[ci oraz bezstronno[ci arbitra. Oba kryteria powinny by bowiem we- ryfikowane z punktu widzenia rozsdnej osoby trzeciej pod ktem tego, czy w konkret- nym przypadku nie zachodzi prawdopodobieDstwo, |e na arbitra zostaB wywarty wpByw innych czynników ni| meritum sprawy przedstawione przez strony sporu45. Najistotniejsz cz[ci tego dokumentu  z prakseologicznego punktu widzenia  jest jej cz[ II zatytuBowana  Praktyczne zastosowanie ogólnych standardów wskazanych w cz[ci I. Autorzy Wytycznych IBA, opierajc si na do[wiadczeniu midzynarodowych oraz krajowych sdów arbitra|owych funkcjonujcych w ró|nych jurysdykcjach, ocenili sytuacje, w jakich mog zaistnie wtpliwo[ci co do zachowania bezstronno[ci oraz nie- zale|no[ci przez arbitrów, dzielc je na trzy kategorie  listy: czerwon, pomaraDczo- w oraz zielon46. Lista czerwona zawiera sytuacje, w których zachodz oczywiste wtpliwo[ci co do zachowania bezstronno[ci oraz niezale|no[ci przez arbitra, poniewa| zarysowuje si wy- razny konflikt interesów. PrzykBadem takiej sytuacji mo|e by okoliczno[, gdy arbiter dziaBa aktualnie w imieniu kancelarii, która jest peBnomocnikiem jednej ze stron. Lista czerwona jest ponadto podzielona na dwie cz[ci. Cz[ pierwsza odnosi si do przypad- ków, w których strony nie maj prawa udzieli zgody na sprawowanie funkcji przez da- 44 Wytyczne IBA dostpne na: www.ibanet.org/legal practice/Arbitration.cfm (stan na: 26.8.2008 r.). 45 Takie zaBo|enie wynika ze standardu 2c Wytycznych IBA, w oryginale:  Doubts are justifiable if a reason- able and informed party would reach the conclusion that there was a likelihood that the arbitrator was influence by factors other than the merits of the case as presented by the parties in reaching his or her conclusion . 46 PrzykBady konkretnych sytuacji uwzgldnionych w Wytycznych IBA mo|na znalez równie| w arty- kule M. Tomaszewskiego, op. cit., s. 247 i n. Warto podkre[li, |e wszystkie wymienione w Wytycznych IBA sytuacje zdarzyBy si rzeczywi[cie w trakcie postpowaD arbitra|owych. Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 23 Bilewska, Paczoska nego  podejrzanego arbitra47, natomiast cz[ druga odnosi si do sytuacji, w których strony, majc [wiadomo[ okoliczno[ci powodujcych uzasadnione wtpliwo[ci co do bezstronno[ci oraz niezale|no[ci arbitra, uprawnione s udzieli zgody na sprawowanie przez niego funkcji arbitra w danym postpowaniu. Lista pomaraDczowa zawiera dwadzie[cia trzy przykBady sytuacji, w których arbiter ma obowizek ujawnienia danych okoliczno[ci, poniewa| strony miaByby prawo powzi uzasadnione wtpliwo[ci co do zachowania przez arbitra bezstronno[ci oraz niezale|no- [ci w dotyczcym ich postpowaniu, gdyby arbiter ich nie ujawniB z wBasnej woli. Przy- kBadem takiej sytuacji mo|e by okoliczno[, gdy arbiter lub kancelaria, w której uczest- niczy, reprezentuj regularnie jedn ze stron (lub spóBk z jej grupy kapitaBowej), ale nie s zaanga|owani w przedmiotowy spór. Wreszcie lista zielona zawiera przykBady sytuacji, w których pomimo stwierdzonego zwizku arbitra ze stron postpowania z obiektywnego punktu widzenia brak jest uza- sadnionych wtpliwo[ci co do zachowania przez arbitra bezstronno[ci oraz niezale|no- [ci. Podnosi si nawet, |e okoliczno[ci te nie powinny by ujawniane stronom, poniewa| nie sBu|y to budowaniu zaufania stron w stosunku do arbitra48. PrzykBadem takiej sytu- acji mo|e by okoliczno[, gdy czBonek bliskiej rodziny arbitra jest prawnikiem w kance- larii reprezentujcej jedn ze stron, chocia| sam nie uczestniczy w danej sprawie, bdz te| okoliczno[, gdy arbiter jest autorem publikacji (takiej jak opinia prawna, artykuB czy mo- nografia prawnicza) prezentujcej okre[lony pogld prawny lub te| udzieliB publicznego wykBadu w przedmiocie kwestii poruszonej w tym postpowaniu arbitra|owym, z zastrze- |eniem, |e publikacja ta nie jest oparta o spraw bdc przedmiotem postpowania. Nale|y podkre[li, |e Wytyczne IBA nie predestynuj do zastpienia obowizujcych przepisów w poszczególnych porzdkach prawnych49. Stanowi one jednak cenn wska- zówk, jak nale|y podchodzi do delikatnego i niezwykle doniosBego problemu konflik- tu interesów w arbitra|u midzynarodowym, i pod tym wzgldem nale|y je oceni pozy- tywnie. W doktrynie pojawiaj si jednak równie| krytyczne uwagi w stosunku do tego dokumentu50. Zwraca si uwag, |e Wytyczne IBA stworzyBy otwarte pole do nadu|y, 47 Ta cz[ listy czerwonej zawiera jedynie cztery przykBady sytuacji, w których zwizek arbitra z jedn ze stron jest tak silny, |e obiektywnie uniemo|liwia zachowanie przez arbitra bezstronno[ci czy niezale|no- [ci. Podkre[la si, |e stanowi to uciele[nienie zasady, |e nikt nie mo|e by sdzi we wBasnej sprawie. Te czte- ry sytuacje to: 1) identyczno[ strony i arbitra bdz te| arbiter jest peBnomocnikiem strony w postpowaniu, w którym ma on peBni funkcj arbitra; 2) arbiter jest czBonkiem zarzdu bdz rady nadzorczej strony postpowania albo ma inny faktyczny wpByw na dziaBanie strony postpowania; 3) arbiter posiada nadzwyczajny interes finansowy w stosunku do jednej ze stron postpowania bdz do jego przedmiotu; 4) arbiter regularnie doradza stronie bdz jej spóBce zale|nej, a arbiter lub jego kancelaria czerpie nadzwy- czajne zyski z tytuBu udzielonej pomocy prawnej. 48 B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, op. cit., s. 15 i n. 49 Punkt 6 Wprowadzenia do Wytycznych IBA mówi wyraznie, |e:  Niniejsze Wytyczne nie stanowi przepisów prawa i nie s nadrzdne wobec jakiegokolwiek wBa[ciwego prawa krajowego lub regulaminu ar- bitra|owego wybranego przez strony . 50 L. Trakman, op. cit., s. 999 i n.; artykuB dostpny na: http://www.austlii.edu.au/au/journals/UNSWLRS/ 2007/25.html (stan na: 26.8.2008 r.). 24 Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 Bezstronno[ oraz niezale|no[ arbitra które mog by wykorzystane przez strony w celu przedBu|enia postpowania, a nawet jego uniewa|nienia wówczas, gdyby byBo to dla nich korzystne. Zawarte w Wytycznych IBA listy wymieniajce przykBadowe katalogi sytuacji, w których mo|e doj[ do konflik- tu interesów, stanowi niewtpliwie sfer interpretacji dla stron, a przede wszystkich ich prawników, którzy bd si doszukiwa analogii sytuacji wystpujcych w danym po- stpowaniu do tych wymienionych na wspomnianych listach51. Ponadto w dokumencie tym zostaBy ujawnione istotne fragmenty postpowaD arbitra|owych, w trakcie których pojawiB si problem konfliktu interesów, co mo|e by postrzegane jako sprzeczne z zasa- d poufno[ci postpowania arbitra|owego. Niewtpliwie jednak opracowanie Wytycz- nych IBA byBo konieczne ze wzgldu na wag problemu konfliktu interesów w arbitra|u midzynarodowym i pomimo pewnych usterek s one bardzo przydatne w praktyce nie tylko arbitra|u midzynarodowego, ale i krajowego52. Podsumowanie Ustalenie pojcia bezstronno[ci i niezale|no[ci arbitra ma kluczowe znaczenie dla prawidBowo[ci postpowania arbitra|owego. Tylko caBkowicie bezstronny i niezale|ny arbiter jest w stanie wBa[ciwie rozstrzygn dany spór. Przydatne dla ustalenia znaczenia obu poj s zarówno wskazówki wynikajce z interpretacji polskich przepisów proce- dury cywilnej (art. 48 49 KPC), jak i wskazania pochodzce z midzynarodowych do- kumentów, takich jak Wytyczne IBA, a tak|e z dorobku midzynarodowej doktryny do- tyczcej wykBadni obu tych zasad. Naruszenie zasady bezstronno[ci i niezale|no[ci arbitra orzekajcego w postpowa- niu mo|e spowodowa daleko idce konsekwencje53. W szczególno[ci, je|eli po wydaniu wyroku arbitra|owego oka|e si, |e osoba orzekajca w sprawie nie dochowaBa wskaza- nych wy|ej zasad, mo|e sta si to podstaw do uchylenia wyroku sdu polubownego (art. 1206 § 1 pkt 4 KPC) lub odmowy uznania wyroku zagranicznego sdu polubowne- go (art. 1215 § 2 pkt 4 KPC, art. V ust. 1 pkt d) Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeD arbitra|owych)54. 51 Por. L. Shore, E. Cabrol, A Comment on the IBA Guidelines on Conflicts of Interest: The Fragile Ba- lance between Principles and Illustrations, and the Mystery of the  Subjective Test , 15 The American Review of International Arbitration 2004, s. 599 606. 52 B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, op. cit., s. 15 i n. 53 Kwestia ta wymaga odrbnego opracowania przekraczajcego ramy niniejszego artykuBu, dlatego te| zostanie w nim jedynie wzmiankowana. 54 Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeD arbitra|owych, sporzdzona w No- wym Jorku 10.6.1958 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41). Kwartalnik ADR " Nr 1(5)/2009 25

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pojecie klauzuli arbitrazowej oraz zdatnosci arbitrazowej
ZUS S 72b Wniosek płatnika składek o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek
arbitraz
instrukcja bhp przy uzytkowaniu srodkow ochrony indywidualnej oraz obuwia i odziezy roboczej
DEGRADACJA ÅšRODOWISKA oraz zanieczyszczenia
Ujawnianie śladów linii papilarnych na płytach CD oraz jego wpływ
5 plus zycie obfite w Szczescie Humor Pomoc Nadzieje oraz Zdrowie 5plus
2 17 Timery oraz przetwarzanie w jałowym czasie aplikacji (2)
Język angielski dla opiekunek oraz przedszkolanek – ebook
Marian Machinek Rezygnacja z terapii uporczywej oraz tzw testament życia
Kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oraz sztuka ~30B

więcej podobnych podstron