VII. Rozstrzyganie sporów na arenie międzynarodowej
1.Wstęp
2.Sposoby rozstrzygania sporów
3.Arbitraż  rodzaje i postępowanie w międzynarodowym arbitrażu handlowym
4.Postępowanie przed sadem arbitrażowym
5.Najważniejsze akty prawne związane z międzynarodowym arbitrażem handlowym
W kontaktach z partnerami zagranicznymi zdarza się, że stosunki nie układają się należycie.
Często dochodzi do spraw spornych (powstałych nie zawsze z winy kontrahenta), które przeszkadzają
w zrealizowaniu kontraktu. W stosunkach handlowych podstawą sporu mogą być:
Ò! nieporozumienia co do interpretacji spisanych w kontrakcie warunków prawnych,
Ò! nieporozumienia co do interpretacji postanowieÅ„ umowy,
Ò! nie ustosunkowanie siÄ™ jednej ze stron do reklamacji,
Ò! nie przestrzegania postanowieÅ„ umowy,
Ò! nie respektowanie kar umownych naÅ‚ożonych przez sÄ…dy powszechne, itd.
Nasuwają się pytania, jak takie sytuacje rozwiązywać, do czego się odnosić (akty prawne, umowy
międzynarodowe), jakie prawo przyjąć za właściwe i wiele innych technicznych (jak taki proces
przeprowadzić) mogących pomóc w rozwiązaniu konfliktu.
Przy rozwiązywaniu jakichkolwiek sporów będziemy mieli do czynienia z trzema grupami spraw.
Po pierwsze staniemy przed problemem wyboru, jakie przepisy z uwagi na ich  moc należy
zastosować. W handlu zagranicznym przyjęte jest, iż spór rozstrzyga się wg praw (w kolejności
stosowania):
a) normy prawa bezwzględnie obowiązującego  ogólne normy prawne, powszechnie
stosowane w danym kraju tj. kodeks celny, prawo handlowe, kpc (kodeks postępowania
cywilnego) i inne.
b) postanowienia umowy
c) zwyczaj handlowy
d) normy prawa dyspozytywnego czyli względnie obowiązującego
Kolejna bardzo istotna kwestia to ustalenie prawa właściwego dla rozpatrywania ewentualnych
sporów. Istnieją tu trzy możliwości:
a) umieszcza się w umowie klauzulę tzw. kl. prorogacyjną czyli klauzulę zawierającą określenie
kraju, wg którego spory lub spór będą rozstrzygane (prorogacja - umowa, w której strony
poddają istniejący między nimi spór pod rozstrzygnięcie innego sądu niż ten, który byłby
miejscowo właściwy). Strony stosują prawo kraju trzeciego w związku z tym, że stosowania
prawa kraju jednego z kontrahentów stawia drugiego w gorszej sytuacji. Np. Polska często
stosuje w międzynarodowych stosunkach handlowych prawo szwajcarskie.
b) druga możliwość to jest zastosowanie prawa kolizyjnego - jest to prawo, które wskazuje
system prawny właściwy dla rozstrzygnięcia danej sprawy. W Polsce głównym z
ródłem
prawa kolizyjnego jest ustawa z 1965 roku o  Prawie prywatnym międzynarodowym .
Krajowe prawo kolizyjne nie obowiązuje wtedy, gdy dany kraj ma umowę międzynarodową
dotyczącą prawa kolizyjnego (umowy handlowe międzypaństwowe) i dany spór dotyczy
1
stron tej umowy. Wynika to z nadrzędności prawa międzynarodowego nad prawem
krajowym.
c) trzecia grupa spraw to sprawy dotyczące sposobu rozstrzygania sporów. Sposoby te mogą
być określone w klauzuli np. arbitrażowej zawartej w kontrakcie, która określa formy regulacji
sporu albo w aneksie do umowy lub poprzez oświadczenie woli stron w formie pisemnej.
Sposoby rozstrzygania sporów
Ogólnie rzecz biorąc możemy wyróżnić trzy rodzaje sposobów rozstrzygania sporów:
Po pierwsze spór można rozwiązać  układowo w drodze bezpośredniego porozumienia
osiągniętego pomiędzy partnerami kontraktu. Jest to taka sytuacja, w której strony starają się w
sposób najmniej konfliktowy załatwić tę sporną sprawę. Podpisują np. ugodę, w której ustalają
ewentualne należności, procenty lub inne formy zadośćuczynienia. Jest to najtańsza forma
rozstrzygania sporów.
Spór może być rozwiązany poprzez orzeczenie sądu powszechnego (państwowego) w kraju
określonym w umowie. Z taką sytuacją kontrahenci mają do czynienia wtedy, gdy nie przewidzą
sytuacji o ewentualnej sytuacji konfliktowej i nie będzie zawarte odpowiednia klauzula dotycząca
rozstrzygania sporów w umowie. Pominiecie jej w kontrakcie stawia strony wobec konieczności
wszczęcia normalnego postępowania sądowego, z reguły przed sądem państwowym w państwie
siedziby kontrahenta. Zazwyczaj wiąże się z tym wiele trudności.
Trzeci rodzaj rozstrzygania sporów to rozwiązywanie poprzez orzeczenia sądów
arbitrażowych. Ten sposób ze względu na swą szybkość i nieduże koszty jest preferowany przy
obrocie w handlu zagranicznym. Rozstrzyganie sporu drogą arbitrażu warunkuje zawarcie
odpowiedniej klauzuli w umowie kontraktowej między partnerami, która mówi, że w razie zaistnienia
jakiejś spornej sytuacji sprawa poddana będzie pod rozstrzygnięcie określonego w umowie sądu 
sądu arbitrażowego.
Najbardziej popularną formą rozstrzygania sporów na arenie światowej stał się w ostatnich
latach międzynarodowy arbitraż handlowy (international commercial arbitration). W praktyce i szeroko
dostępnej literaturze utarło się nazywanie międzynarodowego arbitrażu handlowego sądownictwem
polubownym. Dlatego w dalszej części opracowania te zwroty traktowane są jako synonimy.
Sądownictwo polubowne uznawane jest za sąd niepaństwowy, który powołany jest za zgodą
stron do rozstrzygnięcia ich sporu wyrokiem. Wyrok ten będzie miał moc prawną równą z wyrokiem
sądu państwowego i będzie respektowany przez strony bez możliwości odwołania się do wyższej
instancji.
Międzynarodowy arbitraż handlowy można scharakteryzować w trzech słowach  szybkie, tanie
i ostateczne rozstrzyganie sporów pomiędzy kupcami. Ta bardzo popularna we współczesnym
świecie forma rozwiązywania konfliktów ma wiele zalet, które ułatwiają życie kontrahentom.
Sądownictwo polubowne jest dużo prostsze od rozstrzygania sporów przed sądem państwowym.
Prowadzenie procesu przed sądem państwowym z punktu widzenia kontrahenta związane jest z
wieloma trudnościami i ryzykiem. Dla przykładu wymienić można kilka najistotniejszych:
2
" konieczność prowadzenia procesu wg nieznanej procedury i w obcym języku oraz
konieczność tłumaczenia wszystkich przedkładanych w procesie dokumentów, w praktyce
oznacza to oddanie się w ręce zagranicznego adwokata, który nie zawsze jest
zainteresowanym szybkim zakończeniem procesu.
" wieloinstancyjność, czasochłonność, wysokie koszty i formalistyka postępowania przed
sądem, a więc często przeciągania postępowania przez przeciwnika procesowego w każdej
instancji.
" nie zawsze dobra orientacja sędziów państwowych w problematyce handlu
międzynarodowego, a nierzadko skłonność do faworyzowania stron procesowych
pochodzących z własnych krajów.
" naturalna skłonność sędziów państwowych do rozumowania w systemie prawnym
własnego kraju co nie zawsze odpowiada potrzebom międzynarodowego obrotu handlowego.
" poważny koszt prowadzenia procesu przed zagranicznym sądem państwowym.
" na ogół ograniczona możliwość przymusowego wykonania wyroku sądu państwowego
poza państwem jego wydania, zobowiązań międzypaństwowych w tym przedmiocie jest
bardzo niewiele.
Są to oczywiście nie wszystkie trudności jakie mogą napotkać kontrahenci dając spór do
rozstrzygnięcia przed sadem państwowym.
Jakie natomiast przesłanki przemawiają za tym, aby oddać rozstrzygnąć spór drogą polubowną przed
sądem arbitrażowym. Oto kilka z nich:
a)  sądownictwo polubowne rozwinęło się w nadziei włączenie do rozstrzygania sporów znawców
życia gospodarczego, a w szczególności ekspertów z zakresu handlu międzynarodowego;
b) środowiska handlowe dążą do uzyskania przez strony sporu wpływu na skład sądu  umożliwia
to arbitraż, ponieważ sama strony decydują o tym, kto zostanie powołany przez nie do pełnienia
roli arbitra w sprawie;
c) strony mają nie tylko wpływ na skład sądu arbitrażowego, ale i na jego procedury  w
większości systemów prawnych zezwala się stronom na określenie trybu postępowania przed
sądem arbitrażowym;
d) od sądownictwa arbitrażowego można oczekiwać szybszego i mniej sformalizowanego niż w
sądownictwie państwowym rozstrzygania sporów;
e) do arbitrażu świat gospodarczy przyciągany jest także dzięki kameralności postępowania,
ponieważ procesy arbitrażowe odbywają się bez publiczności, postępowanie pozbawione jest
formalizacji i prowadzone w atmosferze z reguły bardziej bezpośredniej niż w sądzie
państwowym oraz w języku lub językach uzgodnionych przez strony;
f) koszty postępowanie w arbitrażu są na ogół niższe, głównie dzięki krótszemu cyklowi
procesowemu;
g) arbitraż orzeka biorąc pod uwagę wolę stron wyrażoną w umowie, a także zwyczaje handlowe,
co przyczynia się do zasadności stosowania;
h) system konwencji międzynarodowych zapewnia przymusowe wykonanie orzeczeń sądów
arbitrażowych w ponad 140 krajach.
3
Widać wyraz
nie dlaczego arbitraż międzynarodowy jest tak popularny. Kontrahentom zależy na
szybkim, tanim i jednoinstancyjnym załatwieniu sprawy. W zależności od tego jak bardzo kontrahenci
chcą sami decydować o przebiegu całego procesu, mają możliwość wyboru rodzaju arbitrażu.
Generalnie rzecz biorąc międzynarodowy arbitraż handlowy może przyjmować formy:
1. arbitraż ad hoc
2. arbitraż instytucjonalny
3. arbitraż administrowany
W przypadku arbitrażu ad hoc strony poddają spór tworzonemu dorywczo - ad hoc - sądowi
polubownemu, do rozpoznania jednej, konkretnej sprawy. Jego misja kończy się wraz z wydaniem
wyroku. Strony mają swobodę wybory arbitrów oraz mogą określić tryb postępowania sądu. Jednak w
praktyce ustalanie takich zasad jest trudne. Można więc powołać się na opracowane przez instytucje
międzynarodowe regulaminy arbitraży ad hoc.
W drugim przypadku strony poddają spór do rozstrzygnięcia stałej instytucji arbitrażowej.
Może to być instytucja, dla której prowadzenie sądu jest tylko jedną z pełnionych funkcji (np. izby
gospodarcze, izby przemysłowo-handlowe). Instytucja taka poza tym, że dysponuje osobami
posiadajÄ…cymi kwalifikacje do wykonywania funkcji arbitra, zapewnia ponadto infrastrukturÄ™
administracyjną. Każdy taki sąd ma ustanowiony przez siebie regulamin do którego strony muszą się
dostosować.
Trzecim rodzajem jest arbitraż administrowany, który łączy w sobie cechy dwóch powyższych
form. Polega na tym, że stałe sądy arbitrażowe lub inne instytucje, proponują stronom pomoc
administracyjną i usługi w zakresie obsługi sekretarskiej. Innymi słowy, użyczają swojego zaplecza
techniczno-organizacyjnego dla sÄ…du tworzonego ad hoc.
Sąd arbitrażowy
Sąd arbitrażowy jest instytucją prawną, autoryzowaną i nadzorowaną przez państwo. Orzeczenia
sądów arbitrażowych są zgłaszane do sądów powszechnych, gdzie zatwierdza się ich zgodność z
obowiązującym prawem państwowym, rejestruje i nadaje  tytuł wykonawczy (klauzulę wykonalności).
Dopiero wówczas jest możliwe wyegzekwowanie od opornych kontrahentów orzeczenia sądu
arbitrażowego.
Arbitraż może być (ze względu na przedmiot sprawy):
- powszechny  tzn. taki, gdy wypowiada siÄ™ w sprawach spornych wynikajÄ…cych ze
stosunku prawnego między stronami lub orzeka o istnieniu prawa podmiotowego
między stronami
- kwalifikujący  zadaniem jego jest orzekanie o jakości dostarczanych towarów.
Może to być robione nie tylko na arenie międzynarodowej, ale także w ramach
danego kraju.
Ważniejszy jest charakter podmiotowy sądu arbitrażowego. Podział ten został już podany
powyżej, na sądy stałe (tzw. instytucjonalne) i doraz
ne (tzw. ad hoc).
4
Co do charakteru prawnego nie ma istotnej różnicy pomiędzy tymi dwoma formami
sądownictwa polubownego. Istotne są natomiast różnice praktyczne.
Sąd arbitrażowy formowany ad hoc dla rozstrzygnięcia jednego tylko, konkretnie już
zaistniałego sporu nie dysponuje aparatem administracyjnym i biurowym, nie ma do dyspozycji lokalu
ani też specjalnie dostosowanego do działania tego sądu regulaminu. Toteż rozpoznawanie sporu
przez arbitraż ad hoc jest z reguły dłuższe i bardziej kosztowne. Z tego też powodu w
międzynarodowych stosunkach handlowych można zauważyć tendencje do korzystania raczej z
arbitrażu instytucjonalnego. Nie należy oczywiście od razu eliminować arbitrażu typu ad hoc. Oto kilka
cennych rad opisanych przez Tadeusza Szurskiego prezesa Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie
Gospodarczej w Warszawie:
 ...Uzgadniając w kontrakcie arbitraż  ad hoc , powołać się należy na regulamin arbitrażowy
UNCITRAL (wyjaśnienie w tekście poniżej). Wybór arbitrażu ad hoc, a nie stałej instytucji arbitrażowej,
ma swoje korzystne i mniej korzystne strony.
Umawiając się na sąd arbitrażowy ad hoc, bez jednoczesnego powołania regulaminu
UNCITRAL (lub innego), trzeba się liczyć z tym, że sąd arbitrażowy będzie musiał być powołany i
będzie prowadził postępowanie stosownie do przepisów ustanowione przez prawo państwa-miejsca
arbitrażu, a także że (jeśli kontrahenci nie umówią się inaczej) organem właściwym do mianowania
arbitrów będzie odpowiedni sąd tego państwa... .
... W związku z tym, że honoraria arbitrów nie są limitowane żadnymi taryfami i mogą być z arbitrami
negocjowane, strony mają możliwość powołania na arbitrów specjalistów o niezaprzeczalnej
światowej renomie. Wysokość honorariów żądanych przez tej klasy arbitrów może znacznie
przekraczać honoraria arbitrażowe wynikające z taryf opłat, jakie przewidują stałe instytucje
arbitrażowe. Stąd też w międzynarodowych stosunkach handlowych arbitraże ad hoc powoływane są
przede wszystkim w sprawach bardzo skomplikowanych i o wysokiej wartości przedmiotu sporu.
Kolejną niewątpliwie ujemną stroną arbitrażu ad hoc jest brak aparatu administracyjnego.
Organ administracyjny czuwałby nad terminowością i prawidłowością przebiegu całego postępowania
arbitrażowego, co przy braku dobrej woli choćby jednego arbitra znacznie wpływa na przeciąganie się
całego procesu arbitrażowego.
W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa nie mogą uniknąć wyrażenia zgody na arbitraż ad
hoc. Następuje to najczęściej na żądanie zagranicznego partnera, który przywiązuje do tego znaczącą
wagę obawiając się, że instytucjonalny sąd arbitrażowy nie może gwarantować pełnego obiektywizmu.
Dlatego  słabszy kontrahent nie ma innej możliwości tylko musi się zgodzić na warunki partnera
zagranicznego i przystać na arbitraż ad hoc.
Postępowanie przed sądem arbitrażowym
Postępowanie przed sądem arbitrażowym jest uzależnione od tego na jaki typ arbitrażu się
zdecydujemy. Będzie to wynikało z klauzuli arbitrażowej zawartej w kontrakcie. Nie ma specjalnej
formuły na treść klauzuli arbitrażowej. Natomiast powinno z niej jasno wynikać, jakie lub jakiego
5
rodzaju spory (albo wyraz
nie określone, że wszystkie) będą rozstrzygane i przez jaki sąd. Niejasności
w tych kwestiach mogą doprowadzić do nie ważności procesu arbitrażowego.
Jeżeli decydujemy się na arbitraż instytucjonalny to przykładowa klauzula może brzmieć:
 Wszelki spory i rozbieżności wynikające z niniejszego kontraktu lub w związku z nim będą
rozstrzygane przez ... (i tu pojawia się dokładna nazwa instytucji arbitrażowej) np. Sąd Arbitrażowy
przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.
Sąd arbitrażowy, do którego skierowaliśmy pozew, przekazuje go wraz z dokumentacją
uzasadniającą do pozwanego. W przypadku gdy pozwany nie uznaje roszczeń zawartych z pozwie,
powołany zostaje zespół orzekający, którego członków zgłaszają strony sporu w sposób zgodny z
regulaminem konkretnego sądu, który orzeka o zasadności pozwu. Regulaminy przewidują możliwość
wyboru arbitrów przez partnerów z list znajdujących się przy takich stałych instytucjach arbitrażowych.
Skład sądu arbitrażowego uzależniony jest od stopnia skomplikowania i skali konfliktu. Regulaminy
przewidują zazwyczaj zespół złożony z 3 osób tj. po 1 arbitrze powołanym przez strony i jeden arbiter
przewodniczący. Jeżeli natomiast spór dotyczy małych kwot, sprawę może rozstrzygnąć jeden arbiter.
Liczba arbitrów może sięgnąć nawet 7-miu, jeżeli chodzi np. o duże przedsięwzięcie inwestycyjne.
Zespół arbitrów jest zawsze nieparzysty, aby wyrok mógł zapaść. Członkowie zespołu wyznaczają
spośród siebie arbitra przewodniczącego, który będzie prowadził cały proces. Gdy strony nie mogą
dojść w tej sprawie do porozumienia, arbitra przewodniczącego wyznacza przewodniczący kolegium
arbitrów znajdujący się przy takim stałym sądzie arbitrażowym, do którego złożyliśmy pozew.
Arbitrami akredytowanymi przy stałych sądach arbitrażowych są z reguły osoby posiadające
odpowiednie kwalifikacje zawodowe, są to najczęściej pracownicy izb gospodarczych, handlowych.
Osoby, które przede wszystkim znają się na handlu zagranicznym, znają zwyczaje, uzanse handlowe i
prawo międzynarodowe. Arbitrem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności
prawnych oraz posiadająca pełnię praw publicznych i obywatelskich.
Arbiter przewodniczący ustala termin rozprawy, w której uczestniczą przedstawiciele stron i
czasami również towarzyszący im przedstawiciele krajowych producentów i importerów. Po złożeniu
wyjaśnień zespół arbitrów podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. Wydane orzeczenie jest
prawomocne i obowiązuje obie strony. Wyrok taki jest przekazywany stronom na piśmie w ciągu
miesiÄ…ca, wraz z pewnym uzasadnieniem orzeczenia.
Decydując się z kolei na arbitraż ad hoc, nie należy podejmować prób samodzielnego
ustalania zasad procedury arbitrażowej. Nie jest także bezpieczne poddawanie się wyłącznie
arbitrażowym regulacjom prawnym wynikającym z ustawy w kraju jego prowadzenia. Dlatego przy
arbitrażu ad hoc wskazane jest powołanie się na regulamin arbitrażowy UNCITRAL. Jeżeli chcemy by
z kontraktu wynikało, iż spór będzie rozstrzygany drogą arbitrażu ad hoc wystarczy wstawić do
kontraktu rekomendowaną przez sam regulamin klauzulę o następującej treści:
 Wszelki spory, rozbieżności i roszczenia wynikające z niniejszego kontraktu lub jego naruszenia,
zakończenia albo nieważności, będą rozstrzygane drogą arbitrażu stosownie do regulaminu
Arbitrażowego UNCITRAL .
6
To pomoże zaoszczędzić kontrahentom kłopotów związanych z ustalaniem sposoby wyboru arbitrów,
rozstrzygania sporu i procedury samego procesu, ponieważ wszystko to jest zawarte w prawie
modelowym.
Sprawa wykonalności wyroku sądu arbitrażowego jest w skali międzynarodowej regulowana
kilkoma aktami prawnymi. Do najważniejszych z nich zaliczamy: Konwencję Genewską z 1923 r.,
Konwencję Nowojorską z 1958 r. i tzw. prawo modelowe  UNCITRAL. Zapewniają one wykonalność
wyroków bez szczególnych warunków formalnych. W krajach, które nie podpisały konwencji, wyroki są
wykonywane gdy nie naruszają przepisów prawa miejscowego.
Strony występujące przed sądem arbitrażowym zazwyczaj dobrowolnie wykonują orzeczenie
sądu, ponieważ zależy im na dobrej opinii w stosunkach handlowych. W przypadku niewykonania
wyroku sądu fakt ten może być podany przez drugą stronę do wiadomości publicznej
zainteresowanym instytucjom w kraju i zagranicą. Przedsiębiorstwa z reguły przestrzegają zasad
konwencji i uznają wyroki wydawane przez sądy arbitrażowe dbając o dobre imię swojego
przedsiębiorstwa.
Główna instytucją zajmującą się arbitrażem w Polsce jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie
Gospodarczej w Warszawie. Sąd ten rozstrzyga zarówno spory międzynarodowe jak i spory
wynikające ze stosunków krajowych. Ponadto w Polsce funkcjonują inne sądy arbitrażowe
specjalistyczne, np.: Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy dla Żeglugi Morskiej i Śródlądowej w Gdyni,
Sąd Arbitrażowy Międzynarodowej Federacji Wełny w Gdyni, Sąd Arbitrażowy Izby Bawełny w Gdyni.
Najważniejsze akty prawne związane z międzynarodowym arbitrażem handlowym
Konwencja Nowojorska z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych
Konwencja nowojorska jest najważniejszym aktem prawnym w zakresie uznawania i wykonywania
obcych orzeczeń sądów arbitrażowych w skali światowej. Wychodzi ona poza granice wielkich
międzynarodowych bloków gospodarczych. Konwencja została podpisana 10 VI 1958 r. w Nowym
Jorku na Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych, w sprawie międzynarodowego arbitrażu.
Konwencja nowojorska odnosi się do uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych, które
wskutek sporów między osobami fizycznymi lub prawnymi zostały wydana na obszarze Państwa
innego niż to, w którym żąda się uznania i wykonania wyroku. Konwencja odnosi się również do takich
orzeczeń arbitrażowych, które w państwie, w którym żąda się ich uznania i wykonania, nie są
uważane za krajowe (Art. I).
W poczet państw umawiających się uznających Konwencję mogą wstąpić wszystkie państwa
Organizacji Narodów Zjednoczonych. Przewidziane zostały trzy formy związania się z Konwencją:
podpisanie (było to możliwe do 31 grudnia 1958 r.), przystąpienie i ratyfikowanie postanowień.
W momencie związania się z Konwencją, przestają mieć zastosowanie w stosunku do tych
państw:
- Protokół Genewski o klauzulach arbitrażowych z 1923 r.,
- Konwencja Genewska o wykonaniu obcych orzeczeń arbitrażowych z 1927 r..
7
Postanowienia Konwencji nowojorskiej nie naruszają ważności umów wielo lub dwustronnych
dotyczących uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych przez państwa umawiające się.
Każde z państw, które podpisało lub przystąpiło do Konwencji zobowiązuje się uznać
orzeczenia arbitrażowe i wykonać je zgodnie z regułami obowiązującymi na obszarze, na którym
dochodzi się praw z orzeczenia. Aby jednak uzyskać uznanie i wykonalność wyroku, strona która tego
żąda jest zobowiązana przedłożyć (Art. IV):
- należycie legalizowany oryginał orzeczenia lub należycie uwierzytelniony odpis
takiego dokumentu;
- oryginał lub uwierzytelnioną kopię umowy, na podstawie której dochodzi do
roszczenia.
Konwencja przewiduje również sytuacje, w których może nastąpić odmowa uznania i
wykonania wyroku sądu arbitrażowego. Jest to możliwe zgodnie z Art. V konwencji, gdy strona
udowodni, że:
a) umowa, która podpisali kontrahenci jest sprzeczna z prawem lub gdy stronom brak było
zdolności;
b) strona, przeciwko której orzeczenie jest skierowane nie została poinformowana o procedurze
arbitrażowej, o sposobie wyznaczania arbitrów i nie mogła się bronić;
c) orzeczenie arbitrażowe wykracza poza ramy kompromisu lub klauzuli arbitrażowej zawartej
w umowie;
d) skład sądu lub procedura nie były zgodne z umową stron;
e) orzeczenie arbitrażowe nie jest dla stron (jeszcze lub już) wiążące.
Odmówić uznania i wykonania orzeczenia może również właściwa władza w kraju, gdzie żąda
się uznania i wykonania orzeczenia, jeśli:
a) przedmiot sporu nie może być w danym kraju rozstrzygnięty drogą arbitrażu;
b) uznanie lub wykonanie sprzeciwiałoby się porządkowi publicznemu danego kraju.
Każde z państw podpisujących, ratyfikujących lub przystępujących do konwencji może w formie
oświadczenia określić rozciągłość obowiązywania Konwencji, czyli wskazać obszary objęte
konwencją. Każde państwo ma możliwość zabezpieczenia pewnych obszarów w gospodarce, które
uważa np. za strategiczne i nie chce by ewentualne sprawy sporne w tych dziedzinach były
rozstrzygane drogą arbitrażu. Oświadczenie takie będzie skuteczne z chwilą gdy Konwencja dla
danego kraju stanie się wiążąca. Gdy państwo jest już związane Konwencją, może dokonać takiego
wskazania obowiązywania konwencji poprzez skierowanie do Sekretarz Generalnego Narodów
Zjednoczonych odpowiedniego wniosku. Stanie się to skuteczne dla danego państwa z
dziewięćdziesiątym dniem po otrzymaniu takiego zawiadomienia przez Sekretarza.
Każde państwo związane Konwencją może ją wypowiedzieć (Art. XIII). Nie można oczywiście
wystąpić z Konwencji z dnia na dzień. Aby tego dokonać należy złożyć odpowiednie oświadczenia na
ręce Sekretarza Generalnego ONZ. Wypowiedzenia stanie się skuteczne po upływie roku od daty
otrzymania oświadczenia przez Sekretarza. Konwencja będzie miała w dalszym ciągu zastosowanie
do orzeczeń arbitrażowych dotyczących uznania i wykonania wyroku do tych spraw, których
postępowanie wszczęto, zanim wypowiedzenia stało się skuteczne.
8
Konwencja Europejska o międzynarodowym arbitrażu handlowym
Europejska Konwencja o międzynarodowym arbitrażu handlowym została podpisana przez państwa
zebrane pod zwierzchnictwem Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ dnia 21 kwietnia 1961 r. w
Genewie. Zawarte w konwencji postanowienia stanowią kompromis, jaki udało się wypracować
pomiędzy państwami Zachodniej i Wschodniej Europy. Konwencja stanowi pewne uzupełnienie do
postanowień konwencji nowojorskiej tworząc razem z nią pełen zarys systemu międzynarodowego
arbitrażu handlowego. Konwencja Europejska została opracowana w celu współdziałania w rozwoju
handlu europejskiego przez usuwanie niektórych trudności w działaniu międzynarodowego arbitrażu
handlowego w stosunkach między osobami fizycznymi i prawnymi różnych krajów europejskich. W
szczególności odnosi się ona do:
- umów arbitrażowych między osobami fizycznymi lub prawnymi, które w chwili podpisania
tych umów mieszkają lub mają swoją siedzibę w różnych umawiających się państwach;
- procesów i orzeczeń arbitrażowych opartych na wyżej wymienionych umowach.
W treści konwencji wiele miejsc zajmują postanowienia dotyczące organizacji samego procesu
arbitrażowego. Strony mogą w umowach o arbitraż zastrzec rozstrzyganie sporów stałej instytucji
arbitrażowej (Art.IV) i w takim wypadku rozpoznawanie sporów będzie następowało zgodnie z
regulaminem takiej instytucji. Mogą również przewidzieć poddawanie sporów do rozstrzygnięcia przez
arbitraż dla danej sprawy (arbitraż ad hoc). Wówczas strony mogą w szczególności:
- wyznaczyć arbitrów lub ustalić sposób ich wyznaczania na wypadek sporu;
- ustalić miejsce sądu arbitrażowego;
- określić reguły postępowania arbitrów.
Jeżeli strony ustaliły, że spory między nimi będą rozpatrywane przez arbitraż dla danej sprawy
(ad hoc), strona ma 30 dni od daty powiadomienia o przekazaniu sprawy do arbitrażu na wyznaczenie
arbitra. Jeżeli strona nie wskaże arbitra, druga strona zwraca się z żądaniem o wyznaczenie arbitra
do przewodniczącego właściwej izby handlowej. Gdy strony określiły arbitra lub arbitrów a nie ustaliły
procedury, to procedurę tę określają wyznaczeni arbitrzy. Jednak, gdy arbitrzy nie doszli do
porozumienia powód może się zwrócić do przewodniczącego właściwej izby handlowej o podjęcie
dalszych kroków. Jeżeli natomiast brak jest porozumienia co do miejsca arbitrażu, analogicznie
przewodniczący właściwej izby handlowej lub Komitetu Specjalnego wyznaczy miejsce arbitrażu.
Konwencja przewiduje również sposób postępowanie stron w przypadku wystąpienia z
zarzutem niewłaściwości arbitrażu lub niewłaściwości sądu państwowego. Ponadto konwencja
reguluje sprawy związane z uzasadnieniem orzeczenia oraz określa skład i charakter działania
Komitetu Specjalnego.
Prawo modelowe  UNCITRAL
Zgromadzenie Ogólne ONZ zaleca prawo modelowe jako wzór ustawodawstwa
arbitrażowego. Powstało ono 21 czerwca 1985 r. w wyniku pracy najwybitniejszych specjalistów z
9
zakresu międzynarodowego arbitrażu handlowego. Pracowali oni kilka lat i początkiem był tu
Regulamin arbitrażowy UNCITRAL przyjęty w 1976 r. i jednomyślnie zaaprobowany przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ. Prawo modelowe jest wyrazem tendencji zmierzających do ujednolicenia
prawa międzynarodowego w zakresie arbitrażu handlowego w skali uniwersalnej. Prawo modelowe
czyli inaczej Ustawa wzorcowa o międzynarodowym arbitrażu handlowym ma zastosowanie do
międzynarodowego arbitrażu, nie narusza ona umów dwu- lub wielostronnych obowiązujących w
danym państwie.
Jak już wcześniej wspomniano prawo modelowe jest aktem prawnym, na który powołują się
strony stosując arbitraż ad hoc. Ustawa opisuje sposoby powoływania arbitrów i procedury
postępowania arbitrażowego. Przewiduje między innymi, iż strony maja pełną swobodę w ustalaniu
liczby arbitrów. Prawo modelowe zostało przyjęte prze wiele państw. Jest ono szczególnie ważne tam,
gdzie ustawodawstwa arbitrażowe są przestarzałe, niedopracowane albo nie odpowiadają potrzebom
międzynarodowego procesu arbitrażowego.
Polska podpisała Konwencję Europejską 21.04.1961 r.. Natomiast do Konwencji Nowojorskiej nasz
kraj przystąpił w momencie jej tworzenia, podpisując 10.06.1958 r.
Bibliografia:
1. J. Błeszczyński  Arbitraż gospodarczy PUG 94
2. Z.L. Nanowski  Z problematyki międzynarodowego arbitrażu handlowego w Polsce PIHZ  84
3. A. Szymański  Koncylacja jako forma rozstrzygania sporów gospodarczych -  MP 2/97
4. A. Tynel  Postępowanie arbitrażowe PUG1/94
5. A. Tynel  Międzynarodowy arbitraż handlowy w krajach Europy Środkowej  Difin 99
6. Artykuł T. Szurskiego  Dziesięć przydatnych zaleceń  Rzeczpospolita z dn. 11XII97
7. Teksty Konwencji: nowojorskiej i europejskiej.
10