Katarzyna Gajda
Zakład Postępowania Cywilnego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Alternatywne metody rozwiązywania
sporów w sprawach konsumenckich
(cz. I)
I. Uwagi wstępne
Klasyczny model procesu cywilnego w obliczu ciągłego wzrostu ilości sporów nie był
w stanie zapewnić konsumentom wymaganej przez Wspólnotę efektywnej ochrony
prawnej (effective legal protection) . Struktura procesu często okazywała się nieade-
1
kwatna dla rozwiązania sporów konsumenckich. Dlatego wraz z nowymi koncepcjami
procesu cywilnego pojawiła się konieczność promowania i rozwoju alternatywnych
pozasądowych form rozwiązywania sporów cywilnych, które łącznie z sądowymi pro-
cedurami zapewniłyby konsumentom odpowiedni dostęp do sprawiedliwości . Swoiste
2
cechy sporów konsumenckich, takie jak: dysproporcja pomiędzy niską wartością
przedmiotu sporu a wysokimi kosztami postępowań sądowych, faktyczna nierówność
1 Por. D. Curtin, Directives: The Effectiveness of Judicial Protection of Individual Rights, C.M.L. Rev.
1990, s. 726 i n.; M. Hoskins, Tilting the Balance: Supremacy and National Procedural Rules, E.L. Rev. 1996, s.
365 i n.; E. Szyszczak, Making Europe More Relevant To Its Citizens: Effective Judicial Process, E.L. Rev. 1996, s.
351 i n.; C.N. Kakouris, Do the Member States Possess Judicial Procedural Autonomy?, C.M.L. Rev. 1997, s.
1389 i n.; M. Ruffert, Rights and Remedies in European Community Law: A Comparative View, C.M.L. Rev.
1997, s. 307 i n.; G. Rodriguez Iglesias, Zu den Grenzen der verfahrensrechtlichen Autonomie der Mitgliedsta-
aten bei der Anwendung des Gemainschaftsrecht, Europeische Grundrechtzeitung 1997, s. 298 i n.; D. Curtin,
K. Mortelmans, Application and Enforcement of Community Law by the Member States: Actors in Search of a
Third Generation Script [w:] Institutional Dynamics of European Integration, vol. 2, Dor-
drecht Boston London 1994, s. 423 i n.
2 Por. L. Morawski, Proces sądowy a instytucje alternatywne (na przykładzie sporów cywilnych), PiP 1993,
z. 1, s. 14; A. Wach, Alternatywne formy rozwiązywania sporów sportowych, Warszawa 2005, s. 111 116; T.
Ereciński, O większą sprawność wymiaru sprawiedliwości, Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu
Warszawskiego 2001, Nr 4 5, s. 6; A
. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne. Arbitraż, Warszawa 2007,
s. 27 29.
stron (konsument jest zawsze stroną ekonomicznie słabszą ) w połączeniu z nieefek-
3
tywnością i przewlekłością postępowań sądowych, spowodowały, że to właśnie na grun-
cie konfliktów i sporów konsumenckich nastąpił szczególny sektorowy rozwój pozasą-
dowych alternatywnych metod rozwiązywania sporów.
Obszerność niniejszej tematyki spowodowała, że stanęłam przed koniecznością za-
kreślenia granic niniejszego artykułu. Z uwagi na fakt, że funkcjonowanie i wprowadze-
nie do naszego systemu prawnego alternatywnych metod rozwiązywania sporów kon-
sumenckich w głównej mierze opiera się na modelu  implementacji rozwiązań typu
ADR , przedmiotem niniejszego opracowania będą rozwiązania przyjęte w Unii Euro-
4
pejskiej i próba odpowiedzi na pytanie, jakie jest miejsce ADR w sprawach konsumenc-
kich w naszym systemie prawnym. Opracowanie zostało podzielone na trzy części. W
pierwszej omówiono historię alternatywnych metod rozwiązywania indywidualnych
sporów konsumenckich oraz dokonano analizy pojęcia alternatywnych metod rozwią-
zywania sporów ze szczególnym uwzględnieniem spraw konsumenckich. Podjęto także
próbę określenia alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich w
aspekcie pojęcia access to justice, zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości i konstytu-
cyjnego prawa do sądu. Omówiono zagadnienie umiejscowienia alternatywnych metod
rozwiązywania sporów w systemie postępowania cywilnego. W części drugiej omówiono
natomiast instytucję mediacji w sprawach konsumenckich, zaś w części trzeciej  zagad-
nienie sądu polubownego w sprawach konsumenckich.
II. Geneza alternatywnych metod rozwiązywania sporów
konsumenckich
Przyczyny, powstanie i rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów docze-
kały się już licznych opracowań w literaturze przedmiotu . Ponieważ celem niniejszego
5
3 Por. orz. z 19.1.1993 r., sprawa C-89/91 (ECR 1-139), gdzie ETS stwierdził:  (& ) derived from concern
to protect the consumer as the party to the contract who was considered to be economically weaker and less
experienced in the law then his contractor .
4 Por. A. Jakubiak-Mirończuk, Alternatywne a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych, Warszawa 2008, s.
22.
5 A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 27 30; L. Morawski, Proces sądowy..., s. 12 17; R. Morek, ADR w
sprawach gospodarczych, Warszawa 2004; A. Korybski, Alternatywne rozwiązywanie sporów w USA, Lublin
1993; A
. Błaszczak, Alternatywne formy rozwiązywania sporów  analiza zjawiska na tle prawa polskiego [w:]
Czterdziestolecie Kodeksu cywilnego. Zjazd Katedr Postępowania Cywilnego w Zakopanem (7 9.10.2005 r.),
Kraków 2006, s. 331 332; A. Mól, Pojęcie i znaczenie alternatywnych metod rozstrzygania sporów (ADR),
PPH 2001, Nr 12, s. 30; A. Wach, op. cit., s. 109 121; E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w
amerykańskim systemie prawnym  zastosowanie w Europie i Polsce, Warszawa 2007, s. 4 10.
artykułu jest krótka charakterystyka alternatywnych metod rozwiązywania sporów w
odniesieniu do wybranej materii, jaką są spory konsumenckie, analizę tę ograniczyłam
do odtworzenia historii jedynie w tym zakresie. Na wstępie niniejszych rozważań należy
zauważyć, że rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów można rozpatrywać
w trzech modelach:
 kulturowo uwarunkowanej preferencji ,
6
 ewolucji systemu prawa ,
7
 implementacji rozwiązań typu ADR z innych systemów prawnych .
8
Przedmiotem rozważań będzie model implementacji rozwiązań typu ADR z
uwzględnieniem rozwiązań i tendencji występujących w Unii Europejskiej. Wdrożenie
alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich do naszego systemu
prawnego następuje bowiem w głównej mierze w ramach harmonizacji naszego po-
rządku prawnego z prawem wspólnotowym. Konieczność rozwoju alternatywnych me-
tod rozwiązywania spraw jest sygnalizowana również przez doktrynę poszukującą no-
wego modelu postępowania cywilnego, odpowiadającego dynamicznym zmianom za-
chodzącym w życiu społecznym i gospodarczym. W naszym społeczeństwie niestety nie
funkcjonuje przekonanie, że dla załatwienia konkretnej sprawy sąd powinien być osta-
tecznością.
Jakkolwiek problematyka ochrony konsumenta została zauważona w obrębie Wspól-
not już w Traktacie rzymskim z 25.3.1957 r., w którym w części ogólnej stwierdzono, że
jednym z celów EWG jest przyczynianie się do wzmacniania ochrony interesów konsu-
mentów, to idea ta rozwinęła się i skonkretyzowała znacznie póz
niej. Ewolucja modelu
ochrony konsumenta w Unii Europejskiej prowadziła od ogólnej idei ochrony konsu-
menta do stwierdzenia, że sądowy wymiar sprawiedliwości w sprawach konsumenckich
powinien być wspomagany przez alternatywne w stosunku do drogi sądowej metody
rozwiązywania sporów. Wpływ na to miały następujące czynniki: zmiana podejścia do
umiejscowienia pojęcia  konsument na wspólnym rynku, powstanie nowych koncepcji
procesu cywilnego, wzrost ilości spraw w sądach powszechnych (a co za tym idzie prze-
ciążenie wymiaru sprawiedliwości), a także specyficzny charakter spraw o ochronę praw
konsumentów.
W początkowym okresie działalność Wspólnot polegała na określeniu alternatyw-
nych metod rozwiązywania sporów i zachęcaniu Państw Członkowskich do ich stoso-
wania. Wśród ważniejszych dokumentów dotyczących tej materii należy wymienić me-
6 Por. A. Jakubiak-Mirończuk, op. cit., s. 22.
7 Ibidem, s. 22 24.
8 Ibidem, s. 24 25.
morandum Komisji z 1985 r. , gdzie wskazano, że zagwarantowanie konsumentom w
9
obrębie Wspólnoty zbliżonych standardów realizacji ich praw powinno nastąpić m.in.
poprzez rozbudowę pozasądowych procedur rozwiązywania sporów konsumenckich.
Kolejno w Rezolucji Rady z 1989 r. podkreślono, że z uwagi na konieczność zagwa-
10
rantowania efektywnej ochrony zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych interesów
konsumentów ci powinni mieć możliwość rozwiązywania sporów o małej wartości nie
tylko na drodze sądowej, ale również w ramach pozasądowych metod. Wśród prioryte-
tów ochrony konsumentów ujętych w pierwszym trzyletnim planie działania Komisji
(lata 1990 1993 ) wskazano na konieczność uproszczenia i ułatwienia dochodzenia
11
roszczeń konsumenckich. W drugim trzyletnim planie działania Komisji (lata
1993 1995) na gruncie problematyki dostępu do sprawiedliwości zauważono, że ko-
nieczne jest podjęcie środków zaradczych wobec braku środków prawnych alternatyw-
nych w stosunku do drogi sądowej (w szczególności w odniesieniu do sporów o skutku
transgranicznym).
Szczególnie istotnym aktem dla rozwoju alternatywnych metod rozwiązywania
sporów konsumenckich jest Zielona Księga z 1993 r., dotycząca dostępu konsumentów
do wymiaru sprawiedliwości i rozwiązywania sporów konsumenckich . W oparciu o
12
analizę możliwości realizacji roszczeń konsumenckich w poszczególnych krajach
członkowskich w dokumencie tym usystematyzowano i przedstawiono możliwe spo-
soby rozwiązania problemów związanych z dostępem konsumentów do sprawiedli-
wości (access to justice) . Co znamienne, przedmiotem analizy w ramach omówienia
13
zagadnienia dostępu konsumentów do sprawiedliwości były nie tylko procedury sądo-
we, ale również metody alternatywne wobec drogi sądowej, istniejące w poszczególnych
Państwach Członkowskich. Wprowadzono pojęcie pozasądowego rozwiązywania spo-
rów konsumenckich (out-of-court procedures). Metody pozasądowego rozwiązywania
sporów konsumenckich obejmowały nie tylko koncyliację i mediację, ale również arbi-
traż. W ocenie autorów Zielonej Księgi rozwiązywanie sporów konsumenckich mogło
mieć wobec drogi sądowej bądz
charakter alternatywny (arbitraż), bądz
uzupełniający
9 Communication from the Commission on consumer redress, transmitted to the Council in the form of
a Memorandum on 4 January 1985 (COM (84) 692 final).
10 Council Resolution of 9 November 1989 on future priorities for relaunching consumer protection po-
licy, OJ C 294, 22.11.1989, s. 1 3.
11 Action Plan (COM (90) 98 final).
12 Green Paper, Access of consumers to justice and the settlement of consumer disputes in the Single
Market (presented by the Commission) Brussels, 16.11.1993 (COM(93) 576 final).
13 Green Paper, Access of consumers to justice& , s. 5.
(mediacja i/lub koncyliacja).
Trzeci plan działania z 1996 r. oraz komunikat Komisji promowały pozasą-
14 15
dowe procedury rozwiązywania sporów przy zaakcentowaniu ich dobrowolnego cha-
rakteru . Zauważono, że w celu zapewnienia odpowiedniej jakości alternatywnych
16
metod rozwiązywania sporów konieczne jest opracowanie podstawowych zasad w tym
zakresie.
Kolejno, w Zielonej Księdze z 2002 r. zdefiniowano alternatywne metody roz-
17
wiązywania sporów jako:  pozasądowe procedury rozwiązywania sporów konsu-
menckich prowadzone przez neutralną trzecią stronę z wyłączeniem arbitrażu .
18
Wprowadzono akronim ADR (Alternative Dispute Resolution), który oznacza alterna-
tywne wobec drogi sądowej metody rozwiązywania sporów. Zaakcentowano, że dla
prawidłowości funkcjonowania alternatywnych metod konieczne jest zagwarantowanie
minimalnych standardów jakości (m.in. poprzez uzależnienie zastosowania ADR od
zgody stron, zastosowanie zasady poufności, zapewnienie efektywności oraz okre-
19
ślenie statusu i zasad odpowiedzialności strony trzeciej uczestniczącej w procedurze ).
20
W ramach dyskusji zapoczątkowanej Zieloną Księgą powstał projekt dyrektywy, doty-
czący niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych .
21
14 Action Plan on consumers access to justice and the settlement of consumer disputes in the internal
Market, 14.2.1996 (COM(96) 13 final).
15 Communication from the Commission on the out-of-court settlement of consumer disputes
(COM(98) 198 final) and Commission Recommendation on the principles applicable to the bodies responsible
for out-of-
-court settlement of consumer disputes.
16 Por. E. A
ętowska, Europejskie prawo umów konsumenckich, Warszawa 2004, s. 374 376.
17 Green Paper on alternative dispute resolution in civil and commercial law (presented by the Commis-
sion) Brussels, 19.4.2002 (COM(02) 196 final).
18 Por. ibidem. Uzasadniając pogląd o wyłączeniu arbitrażu z alternatywnych metod rozwiązywania
sporów, wskazano, że arbitraż jest bliższy quasi-sądowym procedurom niż procedurom opartym na ADR.
19 Ibidem, s. 27 32.
20 Ibidem, s. 32 34.
21 Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on the certain aspects of me-
diation in civil and commercial matters (COM(04) 718 final, 2004/0251 (COD). Szczegółowe omówienie
projektu tej dyrektywy: K. Gajda, Alternatywne metody rozwiązywania sporów  projekt dyrektywy Parla-
mentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych,
Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego 2006, vol. IV, s. 73 93.
Plan działania 2002 2006 jako główne zadania polityki konsumenckiej określił:
22
zapewnienie wysokich wspólnotowych standardów ochrony konsumenta we Wspólno-
cie, efektywne wyegzekwowanie zasad ochrony konsumenta oraz odpowiednie zaanga-
żowanie organizacji konsumenckich. W obrębie tych celów szczególny nacisk, zdaniem
Komisji, powinien być położony na promowanie pozasądowych metod rozwiązywania
sporów. Również plan działania 2007 2013 akcentuje szczególne znaczenie alterna-
23
tywnych metod rozwiązywania sporów.
Ostatnie lata przyniosły wzrost zainteresowania Unii Europejskiej alternatywnymi
metodami rozwiązywania sporów. Wśród ważniejszych inicjatyw legislacyjnych Unii
Europejskiej w tym zakresie należy wymienić złożenie przez Komisję 18.1.2002 r. wnio-
sku dotyczącego dyrektywy w sprawie pomocy sądowej. Dyrektywa Rady 2003/8/WE z
27.1.2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach trans-
granicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do
pomocy prawnej w sporach o tym charakterze przewiduje, że w przypadku spełnie-
24
nia określonych warunków możliwość skorzystania z pomocy prawnej powinna obej-
mować również procedury pozasądowe. Zgodnie z art. 10 tej dyrektywy pomoc prawna
rozciąga się także na postępowania pozasądowe w warunkach określonych w niniejszej
dyrektywie, jeśli prawo wymaga od stron ich wykorzystania lub gdy sąd nakaże stronom
sporu taki tryb postępowania. Unormowanie to wprowadza zasadę równości przyzna-
wania pomocy prawnej zarówno w odniesieniu do tradycyjnego procesu cywilnego, jak i
pozasądowych form postępowania. Reguła ta jest ograniczona tylko do przypadków, w
których skorzystanie z takiej metody jest wymagane przez prawo lub nakazane przez
sąd. Celem niniejszej regulacji jest zagwarantowanie osobom niezamożnym dostępu nie
tylko do sądowych procedur dochodzenia roszczeń, ale również dostępu do alternatyw-
nych metod rozwiązywania sporów. Dyrektywa Rady 2003/8/WE z 27.1.2003 r. ma
charakter minimalny, co oznacza, że Państwa Członkowskie mogą wprowadzać regula-
cje dalej idące (przykładowo takie, które umożliwią skorzystanie z pomocy prawnej
także przy innych metodach ADR niż określone przez dyrektywę lub nie tylko w odnie-
sieniu do spraw o skutku transgranicznym). Zaznaczyć należy, że jakkolwiek dyrektywa
ta ma mieć zastosowanie odnośnie do wszelkich rodzajów sporów, to ma szczególne
znaczenie w odniesieniu do spraw o ochronę praw konsumentów.
W odniesieniu do sporów konsumenckich dotyczących handlu elektronicznego rola
22 Council Resolution of 2 December 2002 on Community Consumer Policy Strategy 2002 2006,
Dz.Urz. C Nr 11 z 17.1.2003 r., s. 1 2.
23 Communication from the Commission to the Council the European Parliament and the European Parlia-
ment and the European Economic and Social Committee EU Consumer Policy Strategy 2007 2013 (COM(07) 99
final).
24 Dz.Urz. L Nr 026 z 31.1.2003 r., s. 41 47.
alternatywnych metod rozwiązywania sporów została podkreślona w dyrektywie
2000/31/WE z 8.6.2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa
informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrzne-
go (dalej jako: dyrektywa o handlu elektronicznym) oraz we wspólnej deklaracji
25
Rady i Komisji, sporządzonej przy przyjęciu rozporządzenia w sprawie uznawania i
wykonywania orzeczeń sądowych. W szczególności zgodnie z art. 17 ust. 1 niniejszej
dyrektywy Państwa Członkowskie mają zagwarantować, żeby w przypadku sporu (mię-
dzy usługodawcą świadczącym usługi społeczeństwa informacyjnego i usługobiorcą)
ustawodawstwo nie stanowiło przeszkody w stosowaniu pozasądowej drogi rozstrzyga-
nia sporów, dostępnej na mocy prawa krajowego, łącznie z wykorzystaniem stosownych
środków elektronicznych. Ponadto w odniesieniu do sporów konsumenckich Państwa
Członkowskie mają zachęcać organy właściwe dla pozasądowego rozstrzygania sporów
do działania w sposób zapewniający stosowne gwarancje proceduralne dla zaintereso-
wanych stron (czyli do stosowania określonych standardów jakościowych omówionych
poniżej).
Działalność Wspólnoty Europejskiej nie ograniczyła się jednak wyłącznie do zachę-
cania Państw Członkowskich do wprowadzania alternatywnych metod rozwiązywania
sporów konsumenckich. W celu zapewniania odpowiedniej jakości alternatywnych
metod rozwiązywania sporów w sprawach konsumenckich kolejno w dwóch aktach
prawnych (Zaleceniach Komisji z 30.3.1998 r. co do zasad mających zastosowanie do
organów odpowiedzialnych za pozasądowe rozstrzyganie sporów konsumenckich
26
oraz w Zaleceniach Komisji z 4.4.2001 r. w sprawie zasad dotyczących organów pozasą-
dowych uczestniczących w polubownym rozstrzyganiu sporów konsumenckich )
27
opracowano podstawowe zasady w tym zakresie.
Zalecenie Komisji z 30.3.1998 r. co do zasad mających zastosowanie do organów
odpowiedzialnych za pozasądowe rozstrzyganie sporów konsumenckich ma zastosowa-
nie do procedur, według których osoby trzecie rozwiązują spór oraz przekazują rozwią-
zanie stronom sporu. Zaznaczyć należy, że zakres podmiotowy rekomendacji obejmuje
również sądy polubowne rozstrzygające spory konsumenckie. Komisja sformułowała w
zaleceniu siedem podstawowych zasad: zasadę niezależności, przejrzystości, kontradyk-
toryjności, skuteczności, legalności, wolności i prawo do reprezentacji, które mają ujed-
nolicić reguły funkcjonujące w poszczególnych Państwach Członkowskich i zapewnić
25 Dz.Urz. L Nr 178 z 17.7.2000 r., s. 339 414.
26 Commission Recommendation of 30 March 1998 on the principles applicable to the bodies responsi-
ble for out-of-court settlement of consumer disputes (Dz.Urz. L Nr 115 z 17.4.1998 r., s. 31).
27 Commission Recommendation of 4 April 2001 on the principles for out-of-court bodies involved in
the consensual resolution of consumer disputes (Dz.Urz. L Nr 109 z 19.4.2001 r., s. 56).
konsumentom dostęp do alternatywnych metod rozwiązywania sporów na odpowied-
nim poziomie. Uzupełnieniem zalecenia jest jednolity europejski formularz skargi
konsumenckiej, stanowiący załącznik do niniejszej rekomendacji. Formularz zawiera
ujednolicony schemat przewidujący najczęściej występujące przypadki skarg konsu-
menckich.
Zalecenie Komisji z 4.4.2001 r. w sprawie zasad dotyczących organów pozasądowych
uczestniczących w polubownym rozstrzyganiu sporów konsumenckich odnosi się do
procedur, w których strona trzecia jedynie pomaga stronom w zawarciu porozumienia,
przy czym nie zajmuje formalnego stanowiska w sprawie ewentualnego rozwiązania
sporu na korzyść którejś ze stron. Zalecenie to określa cztery zasady: bezstronność,
przejrzystość, skuteczność i sprawiedliwość.
Unia Europejska podjęła również inicjatywy mające zapewnić skuteczność funkcjono-
wania alternatywnych metod rozwiązywania sporów w odniesieniu do sporów konsu-
menckich. W szczególności utworzono dwie europejskie sieci organów krajowych, których
celem jest ułatwienie konsumentom dostępu do pozasądowych procedur służących roz-
wiązywaniu sporów o skutku transgranicznym w przypadku, gdy sprzedawca ma siedzibę
w innym Państwie Członkowskim: Europejską Sieć Pozasądową  EEJ-Net , a w za-
28
kresie usług finansowych uzupełniającą Sieć Pozasądowego Rozstrzygania Sporów
 FIN-Net .
29
Niezależnie od powyższych działań prawych Unia wspomaga rozwój alternatywnych
metod rozwiązywania sporów finansowych, w szczególności rozwiązywania sporów
konsumenckich on-line .
30
Analiza aktywności legislacyjnej Unii Europejskiej w zakresie alternatywnych metod
rozwiązywania sporów konsumenckich pozwala na stwierdzenie, że spory konsumenc-
28 Por. Commission working document on the creation of a European extra  judicial network (EEJ-Net)
 SEC (2000) 405. Zob. strona internetowa:
http://europa.eu.int/comm/consumers/policy/developments/acce_just06_en.pdf.
Zaznaczyć należy, że Europejska Sieć Pozasądowa  ECC-Net w ramach punktów kontaktowych zapew-
nia pomoc i konsultacje konsumentom w poszczególnych Państwach Członkowskich oraz w Norwegii i Islan-
dii. Lista punktów konsultacyjnych jest dostępna na stronie:
http://europa.eu.int/comm/consumers/redress/out_of_court/eej_net/acce_just14_en.htm. Każdy z punktów
kontaktowych został uznany przez Państwa Członkowskie za spełniający wymogi obu zaleceń opisanych
powyżej.
29 Sieć pozasądowego rozstrzygania sporów konsumenckich łączy organy krajowe właściwe do pozasą-
dowego rozstrzygania sporów, które spełniają wymogi określone w Zaleceniach Komisji z 30.3.1998 r. co do
zasad mających zastosowanie do organów odpowiedzialnych za pozasądowe rozstrzyganie sporów konsu-
menckich.
30 W ten sposób Unia Europejska uczestniczyła finansowo we wprowadzaniu w życie projektu ECODIR
(Electronic Consumer Dispute Resolution Platform).
kie są obszarem, w którym następuje gwałtowny rozwój alternatywnych metod roz-
wiązywania sporów.
Znamienne jest, że początkowo kształtowały się one w ramach europejskiego prawa
konsumenckiego, dopiero zaś od czasu Traktatu amsterdamskiego i Zielonej Księgi z
2002 r. w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i
handlowych stają się częścią europejskiego prawa procesowego cywilnego.
III. Pojęcie ADR w sprawach konsumenckich
Pojęcie alternatywnych metod rozwiązywania sporów może być rozumiane w róż-
norodny sposób . Najczęściej termin jest używany w znaczeniu wszelkich alternatyw-
31
nych w stosunku do postępowania sądowego form rozwiązywania sporów . Niewąt-
32
pliwie pojęcie ADR jest pojęciem dynamicznym i zróżnicowanym pod względem geo-
graficznym. Ewoluuje i przekształca się, dostosowując się do ciągłych zmian w życiu
społeczno-gospodarczym. Brak jest ciągle zgody co do tego, jakie metody wchodzą w
skład alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Wydaje się, że praktycznie niemoż-
liwe jest skonstruowanie na obecnym etapie rozwoju uniwersalnej definicji alternatyw-
nych metod rozwiązywania sporów. Dlatego istotę alternatywnych metod rozwiązywa-
nia sporów konsumenckich najlepiej oddaje teoria kontinuum ADR , zgodnie z którą
33
mianem alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich w najszerszym
znaczeniu można określić całe spektrum środków zmierzających do rozwiązania lub
rozstrzygnięcia sporu (czy konfliktu), od negocjacji toczących się pomiędzy przedsię-
biorcą a konsumentem, poprzez korzystanie z różnego rodzaju technik i postępowań
ADR z udziałem podmiotów trzecich, aż do rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu
przed sądem. Powyższe obrazuje rysunek poniżej.
y
ródło: An analysis and evaluation of alternative means of consumer redress other than redress through
ordinary judicial proceedings, final report,
http://ec.europa.eu/consumers/redress/reports_studies/comparative_report_en.pdf, s. 23.
31 Por. A
. Błaszczak, op. cit., s. 338 340; A. Wach, op. cit., s. 122 125.
32 Por. A. Mól, op. cit., s. 30; R. Morek, ADR w sprawach gospodarczych& , s. 1 i n.; A. Wach, op. cit., s.
124; L. Morawski, Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2003, s.
229; P.G. Mayer, J. Schmidt, Gesetzlich geregelte Alternativen innerhalb und au�erhalb des Zivilproce�es in
�sterreich, Zeitschrift f�r vergleichende Rechtwissenschaft 1987, vol. 13, s. 7.
33 I. Ramsay, Small Claims Courts in Canada: A Socio-Legal Appraisal [w:] C.J. Whelan, Small claims
courts. A comparative study, Clarendon Press, Oxford 1990, s. 38, wskazał, że:  consumer redress mechanisms
form a spectrum which ranges from two-party consumer merchant negotiation through various third-party
intermediaries to full-scale adjudication .
Dla ustalenia zakresu pojęciowego terminu alternatywnych metod rozwiązywania
sporów w obrębie sporów konsumenckich szczególne znaczenie ma Zielona Księga w
sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlo-
wych. Wychodząc z założenia, że rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów
stanowi jeden z koniecznych elementów zagwarantowania odpowiedniego dostępu do
sprawiedliwości, a także kierując się założeniami planu działania z Wiednia z 1998 r. oraz
konkluzjami Rady Europejskiej z Tampere z 1999 r. , Rada Ministrów Sprawiedliwości
34
i Spraw Wewnętrznych wezwała Komisję Europejską do przedstawienia Zielonej Księgi w
sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlo-
wych. Opracowany w wyniku tego dokument z 2002 r. opisywał istniejącą sytuację i
35
stanowił podstawę do podjęcia konkretnych środków w celu rozwoju alternatywnych
metod rozwiązywania sporów. Zielona Księga zawierała definicję pojęcia alternatywnych
metod rozwiązywania sporów określonych jako:  pozasądowe procedury rozwiązywa-
nia sporów prowadzone przez neutralną trzecią stronę z wyłączeniem arbitrażu .
Stwierdzenie, że arbitraż nie stanowi alternatywnego mechanizmu rozwiązywania sporów
sądowych, jest poglądem kontrowersyjnym i znacznie ogranicza zakres pojęcia technik
ADR w prawie wspólnotowym . W dokumencie tym nie wyszczególniono i nie zdefi-
36
niowano znanych form ADR . W doktrynie wskazuje się, że powyższe może prowadzić
37
34 Konkluzje Prezydencji ze szczytu Rady Europejskiej w Tampere, 15 16.10.1999 r.
35 Green Paper on alternative dispute resolution in civil and commercial law (presented by the Commis-
sion), Brussels, 19.4.2002 (COM(02) 196 final).
36 Pogląd, że sądownictwa polubownego nie należy kwalifikować jako alternatywnej metody rozwiązy-
wania sporów, wyrażają: J. Rajski, Regulamin ADR Międzynarodowej Izby Handlowej z 2001 r., PPH 2001, Nr
11, s. 38 i n.; T. Szurski, Międzynarodowy arbitraż handlowy (sądownictwo polubowne w międzynarodowych
stosunkach handlowych), R. Pr. 2003, Nr 2, s. 87 88. Pogląd przeciwny wyrażają m.in. A
. Błaszczak, op. cit., s.
345; A. Wach, op. cit., s. 136 139; K. Weitz, Sądownictwo polubowne a sądy państwowe, PS 2007, Nr 3, s. 15;
J.R. Allison, Pięć technik polubownego rozstrzygania sporów [w:] Negocjacje i rozwiązywanie konfliktów,
HBR, Gliwice 2005, s. 165 166; T.B. Carver, A.A. Vondra, Rozstrzyganie sporów poza sądem. Kiedy się to
opłaca [w:] Negocjacje i rozwiązywanie konfliktów, HBR, Gliwice 2005, s. 214 216; T. Strome, International
Commercial Arbitration in Belgium, Deventer 1989, s. 25; G. Cornu, Les modes alternatifs de rŁglement de
confits, PrŁsentation gŁnŁrale, RIDC 1997, Nr 2, s. 314; K. Piasecki, Organizacja wymiaru sprawiedliwości,
Warszawa 1995, s. 258; M. Safjan [w:] Przyszłość polskiego wymiaru sprawiedliwości, M. Zieliński, M. Zubik
(red.), Warszawa 2002, s. 114.
37 Przykładowo można wskazać, że doktryna wyróżnia następujące formy ADR:  mediację, koncyliację,
negocjaje, arbitaż, mini-trial, neutral fact-finding, med-arb, summary jury trial, dispute review boards (A
.
Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 30 32);  arbitraż, l amiable composition, koncyliację, Michigan mediation,
mediację, early neutral evaluation, med-arb, private judging, last-offer arbitation, confidential listner, arbitra-
tion under high-low contract, medaola, mini-trial, court-supervised mini trial (A. Wach, op. cit., s. 141 142);
postępowanie arbitrażowe, mediacja, rent-a-judge, summary jury trial (STJ), mini-trial (J.R. Allison, op. cit., s.
171 179); mediację, koncyliację, fact-finding, Early Neutral Evaluation, summary jury trial, med-arb, ab-med,
do chaosu terminologicznego, w szczególności wobec faktu, że pojęcie to jest używane
zamiennie z pojęciem mediacji . Taka sytuacja rodzi niebezpieczeństwo, że techniki
38
ADR będą utożsamiane z pojęciem mediacji z wyłączeniem innych alternatywnych me-
tod rozwiązywania sporów.
W ramach alternatywnych metod rozwiązywania sporów autorzy Zielonej Księgi
wyróżnili następujące techniki i postępowania ADR:
1) tzw. niewłaściwe alternatywne metody rozwiązywania sporów występujące w
kontekście procedur sądowych (ADRs in the context of judicial proceedings), w
skład których wchodzą:
procedury, w których sam sąd stosuje alternatywne techniki rozstrzygania sporu (np.
poprzez dążenie sędziego do polubownego zakończenia postępowania na każdym
jego etapie i nakłanianie stron do zawarcia ugody),
procedury, w których sąd powierza rozwiązanie sporu stronie trzeciej (np. poprzez
skierowanie sprawy przez strony do postępowania mediacyjnego);
2) tzw. tradycyjne, umowne alternatywne metody rozwiązywania sporów (conven-
tional ADRs)  procedury używane przez strony sporu,
procedury, gdzie strona trzecia lub strony sporu są odpowiedzialne za procedurę:
- ADR, gdzie podjęta decyzja jest wiążąca dla jednej ze stron,
- ADR, w ramach których strona trzecia sama znajduje rozwiązanie i reko-
menduje je stronom, a strony mogą się do niego zastosować lub nie ,
39
procedury, według których strona trzecia pomaga stronom sporu w zawarciu poro-
zumienia, jednak bez możliwości zajmowania formalnego stanowiska w sprawie
ewentualnego rozwiązania sporu na korzyść którejś ze stron .
40
Na gruncie poglądów polskiej doktryny należy wyróżnić podział sposobów rozwią-
zywania konfliktów dokonany przez L. Morawskiego w oparciu o kryteria: stopnia sfor-
malizowania procedur, liczby i statusu osób zaangażowanych w dojście do porozumienia
(strony, osoby trzecie), a także ewentualnych uprawnień władczych osób trzecich. Wy-
różnił on:
1) tryb kontraktowy,
2) tryb mediacyjno-koncyliacyjny,
Dispute Revie w Bords, Mediation and last offer arbitration, ombudsman, ODR (R. Morek, ADR  Alternatyw-
ne metody rozwiązywania sporów w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004).
38 Por. A. Wach, op. cit., s. 122.
39 Obu rodzajów ADR dotyczą Zalecenia Komisji z 30.3.1998 r. co do zasad stosowanych do organów
odpowiedzialnych za pozasądowe rozstrzyganie sporów konsumenckich.
40 Powyższego rodzaju ADR dotyczy Zalecenie Komisji z 4.4.2001 r. w sprawie zasad dotyczących orga-
nów pozasądowych uczestniczących w polubownym rozstrzyganiu sporów konsumenckich.
3) tryb arbitrażowy,
4) tryb adjudykacyjny .
41
Poza wskazaniem na możliwe sposoby rozwiązania konfliktów podstawowe znaczenie
dla określenia pojęcia alternatywnych metod rozwiązywania sporu ma zdefiniowanie
pojęć  spór i konflikt. L. Morawski definiuje spór jako sytuację, w której jedna ze stron
występuje z twierdzeniem, żądaniem, roszczeniem czy skargą, zaś druga strona to kwe-
stionuje . Konflikt zaś stanowi jedynie etap sporu, jest to proces interakcji, u którego
42
podstaw leżą sprzeczne interesy stron i w trakcie którego dochodzi do manifestacji
sprzeczności . Wydaje się jednak, że w praktyce bardzo trudno jest w sposób precyzyj-
43
ny oddzielić pojęcie sporu od pojęcia konfliktu i odpowiedzieć na pytanie, kiedy konflikt
staje się sporem.
Wśród wypowiedzi przedstawicieli polskiej literatury znamienna jest kolejna wypo-
wiedz
L. Morawskiego , który wskazał na możliwe podziały technik ADR: po pierw-
44
sze, ADR mogą być ujęte jako formy postępowania sądowego, które są alternatywne w
stosunku do tradycyjnego postępowania sądowego (w takim ujęciu alternatywną metodą
rozwiązywania sporów konsumenckich byłoby np. postępowanie uproszczone), po
drugie, alternatywne metody rozwiązywania sporów to te formy postępowania sądowe-
go, które nie mają charakteru postępowania adjudykacyjnego (tzw. alternatywy we-
wnętrzne, np. postępowanie mediacyjne, postępowanie pojednawcze, obowiązek sę-
dziego dążenia do ugody), po trzecie, są to wszelkie formy pozasądowe funkcjonujące
poza wymiarem sprawiedliwości (tzw. alternatywy zewnętrzne).
Wziąwszy pod uwagę przytoczone poglądy, wydaje się, że alternatywnymi metodami
rozwiązywania sporów konsumenckich będą wszystkie techniki i postępowania mające
na celu rozwiązanie lub rozstrzygnięcie sporu lub konfliktu przez same strony lub z
udziałem podmiotu trzeciego, występujące tak poza postępowaniem cywilnym, jak i w
jego kontekście.
IV. Access to justice a alternatywne metody rozwiązywania
sporów konsumenckich
41 Podział przyjęty za: L. Morawski, Proces sądowy..., s. 12; tenże, Główne problemy..., s. 192. Tak rów-
nież: A. Jakubiak-Mirończuk, op. cit., s. 20 21; A. Korybski, op. cit., s. 34 37.
42 L. Morawski, Proces sądowy& , s. 12.
43 A. Jakubiak-Mirończuk, op. cit., s. 13.
44 L. Morawski, Proces sądowy..., s. 21; tenże, Główne problemy..., s. 228. Podział ten przyjmuje również:
A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 24 25; A. Wach, op. cit., s. 122 125.
Zjawisko alternatywnych metod rozwiązywania sporów nie zostało do chwili obecnej
zdefiniowane w traktatach założycielskich . Tym samym aktualne jest spojrzenie na
45
zagadnienie alternatywnych metod rozwiązywania sporów przez pryzmat pojęcia access
to justice. Zasadniczym problemem, jaki wymaga rozwiązania, jest określenie pojęcia
access to justice funkcjonującego w prawie wspólnotowym. Analiza tego zagadnienia jest
problemem wielowątkowym. Na gruncie obowiązującej Konstytucji RP mogłoby się
wydawać, że termin access to justice należy utożsamiać z pojęciem prawa do sądu w
znaczeniu prawa do sądowego wymiaru sprawiedliwości . Jednak takie ujęcie tego
46
zagadnienia, jakkolwiek zgodne z naszą Konstytucją, w praktyce znacznie ograniczyłoby
prawa konsumentów. W ramach acquis communautaire promowane jest szerokie ro-
zumienie pojęcia access to justice, w skład którego wchodzą wszelkiego rodzaju środki,
działania i procedury mające doprowadzić do rzeczywistej realizacji materialnych
praw konsumentów . Taka interpretacja jest zgodna zarówno z orzecznictwem ETS,
47
dotyczącym podstawowych zasad i wartości porządku prawnego UE, jak i z aktami pra-
wa wspólnotowego odnoszącymi się do konsumentów. Szerokie ujęcie tego terminu
umożliwia konsumentom, według swojego wyboru, na osiągnięcie sprawiedliwości
materialnej, proceduralnej czy naprawczej. Oznacza to, że w każdej sprawie konsument,
który nie zdecyduje się na dochodzenie swoich roszczeń przed sądem, może zrealizować
swoje prawa materialne w ramach alternatywnych metod rozwiązywania sporów. W
mojej ocenie należy przyjąć szerokie rozumienie tego terminu, gdyż tylko takie ujęcie
pozwoli na kompleksowe spojrzenie na problem dostępu konsumentów do sprawiedli-
wości nie tylko w kontekście sądowych postępowań, ale również alternatywnych poza-
sądowych procedur rozwiązywania sporów konsumenckich, a także dostępności porad
prawnych oraz pomocy prawnej.
Równocześnie zaznaczyć należy, że w obrębie Unii w celu zapewnienia odpowied-
niego dostępu do sprawiedliwości oraz efektywności prawa wspólnotowego orzecznic-
two ETS wprowadziło pojęcie prawa do skutecznego środka prawnego (the right to
valid remedy) . Prawo to stanowi jedną z ogólnych zasad prawa wspólnotowego, a
48
tym samym część prawa pierwotnego, i wiąże bezpośrednio Państwa Członkowskie.
Wydaje się, że prawo do skutecznego środka prawnego także powinno być rozumiane
45 Prawo do skutecznego środka prawnego i do sprawiedliwego procesu sądowego zostało jak dotąd je-
dynie proklamowane w art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z grudnia 2000 r.
46 Por. W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 1998, s. 378.
47 E. A
ętowska, Europejskie prawo..., s. 376.
48 Por. sprawa C 222/84, Johnston [1986], ECR 1651; sprawa C 222/86, Heylens [1987], ECR 4097; spra-
wa C-97/91, Borelli, Rec. 1992, s. I-6313 i połączone sprawy C-6/90 i C-9/90 [1990], ECR 1991, s. 5357.
szeroko jako obejmujące nie tylko możliwość dochodzenia przez konsumentów swoich
praw przed sądami państwowymi sprawującymi wymiar sprawiedliwości, ale również
skorzystania z innych procedur mających doprowadzić do rozstrzygnięcia bądz
rozwią-
zania sporu. Powyższe potwierdza fakt, że w ramach acquis communautaire promowane
jest szerokie rozumienie pojęcia access to justice, w skład którego wchodzą wszelkiego
rodzaju środki, działania i procedury mające doprowadzić do realizacji praw mate-
rialnych .
49
Konkludując, należy przyjąć, że alternatywne metody rozwiązywania sporów kon-
sumenckich wchodzą w skład pojęcia access to justice, zaś prawo do skutecznego środka
prawnego, jakie przysługuje każdemu konsumentowi, obejmuje nie tylko prawo do
rozstrzygnięcia sporu na drodze postępowania przed sądem państwowym, ale również
rozwiązania lub rozstrzygnięcia w ramach pozasądowych metod rozwiązywania sporów.
Omawianym zasadom dotyczącym realizacji materialnych praw konsumenckich
wprowadzonym przez orzecznictwo ETS towarzyszy w zakresie europejskiego postępo-
wania cywilnego wzrastająca aktywność legislacyjna Unii. Jednym z kluczowych celów
polityki UE dotyczącej ustanowienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedli-
wości jest współpraca sądowa w sprawach cywilnych. Realizacji tej współpracy służą
środki określone w art. 65 w zw. z art. 61 i 67 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Eu-
ropejską (TWE) , które mają m.in. zmierzać do usuwania przeszkód w należytym
50
biegu procedur cywilnych, wspierając w razie potrzeby zgodność norm procedury cy-
wilnej mających zastosowanie w Państwach Członkowskich. Z uwagi na to, że wylicze-
nie zawarte w art. 65 TWE nie ma charakteru enumeratywnego, nie budzi wątpliwości
fakt, że w ramach współpracy środki te mogą zostać podjęte również w celu zapewnienia
skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (access to justice) oraz rozwoju alter-
natywnych metod rozwiązywania sporów . Realizacja przez Unię kompetencji w tym
51
zakresie jest możliwa tylko wówczas, jeśli podjęte środki z zakresu współpracy sądowej
w sprawach cywilnych służą do zapewnienia należytego funkcjonowania rynku we-
wnętrznego , a sprawy, których dotyczą, mają skutki transgraniczne . Dzięki roz-
52 53
49 E. A
ętowska, Europejskie prawo..., s. 376.
50 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską  tekst skonsolidowany (OJ C-325, 24.12.2002 r.).
51 Expressis verbis możliwość stosowania tych środków w ramach współpracy sądowej w sprawach cy-
wilnych w celu zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (access to justice) oraz rozwoju
alternatywnych metod rozwiązywania sporów przewidywał przyjęty przez głowy państw i rządów podczas
brukselskiego szczytu Rady Europejskiej (17 18.6.2004 r.) i podpisany w Rzymie 29.10.2004 r. art. III-269
Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy (OJ C-310, 16.12.2004 r.). Traktat ten nie został nigdy
ratyfikowany.
52 Przesłanka ta była ujęta jako fakultatywna w art. III-269 Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Eu-
ropy.
wojowi współpracy sądowej w sprawach cywilnych od czasu ratyfikowania traktatu
amsterdamskiego Wspólnota zaczęła w coraz większym stopniu wpływać na krajowe
54
procedury cywilne w sytuacjach wystąpienia skutku transgranicznego, zaś system sta-
nowiący europejskie prawo procesowe zaczął się gwałtownie rozwijać .
55
Wobec powyższego nie budzi wątpliwości fakt, że Unia Europejska w wyniku
uwspólnotowienia współpracy sądowej w sprawach cywilnych przez Traktat amster-
damski w chwili obecnej może stanowić europejskie prawo postępowania cywilnego
również w zakresie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w granicach określo-
nych przez art. 65 TWE w odniesieniu do szczególnej kategorii spraw, jakimi są sprawy
o ochronę praw konsumentów. Jak wskazuje K. Weitz:  istnienie jednolitych regulacji
europejskich w dziedzinie prawa postępowania cywilnego, ograniczonych jednak do
spraw mających skutki transgraniczne, prowadzi do zróżnicowania regulacji proceso-
wych , a w szczególności może prowadzić do dwutorowości regulacji procesowych w
zależności od tego, czy w danej sprawie będzie występować skutek transgraniczny, czy
też nie . Problem ten został zauważony w obrębie Unii Europejskiej, gdzie toczą się
56
prace nad całościową koncepcją zmiany podejścia do prawa konsumenckiego . Nadto
57
dalsze zróżnicowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów następuje na po-
ziomie poszczególnych Państw Członkowskich. Oznacza to, że wielotorowość może
mieć również miejsce w ramach alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsu-
menckich i stanowić jeden z elementów hamujących ich rozwój.
53 Poglądu tego nie podziela do końca Komisja, ponieważ początkowo w swoich projektach, m.in. doty-
czącym mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, wyraziła pogląd, że dyrektywa ta powinna mieć zasto-
sowanie nie tylko do spraw o skutku transgranicznym, ale także spraw bez elementu zagranicznego.
54 W doktrynie podkreśla się, że przeniesienie przez Traktat amsterdamski współpracy sądowej w spra-
wach cywilnych z III do I Filaru stworzyło podstawy do europeizacji postępowania cywilnego, co skutkuje
wzmożoną aktywnością legislacyjną Unii w tym zakresie  tak: K. Kańska, Ochrona konsumentów w Unii
Europejskiej a harmonizacja prawa postępowania cywilnego Państw Członkowskich [w:] Reformowanie Unii
Europejskiej. Wybrane problemy prawne okresu przemian, pod. red. E. Piontka, Warszawa 2005, s. 155; K.
Weitz, Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych w
świetle prawa wspólnotowego, KPP 2004, z. 1, s. 216; tenże, Europejskie prawo procesowe cywilne  stan
obecny i perspektywy dalszego rozwoju, PS 2007, Nr 2, s. 5 29.
55 Por. K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne  stan obecny..., s. 10.
56 Ibidem, s. 28.
57 Zob. Zielona Księga w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta
(2007/C 61/01), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:061:0001:01:PL:HTML.
V. Alternatywne metody rozwiązywania sporów
konsumenckich a wymiar sprawiedliwości
Określenie relacji i powiązań alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsu-
menckich w odniesieniu do postępowania cywilnego wymaga rozważenia miejsca alter-
natywnych metod rozwiązywania sporów w naszym systemie prawnym w kontekście
konstytucyjnej zasady wymiaru sprawiedliwości. W naszym systemie prawnym brak jest
legalnej definicji pojęcia alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Przepis art. 10
ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i
równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, zaś zgodnie z ust. 2
władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypo-
spolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. W Rozdziale
VIII Konstytucji RP, zatytułowanym  Sądy i Trybunały , przepis art. 173 stanowi:  Sądy
i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz . Zgodnie z zapisem art.
175 Konstytucji RP:  wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd
Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe . Z powyższych
unormowań wywodzi się zasadę sądowego wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą
sprawowanie wymiaru sprawiedliwości zostało zastrzeżone do wyłącznej kompetencji
sądów . W dalszej kolejności doprecyzowanie tej zasady wymaga zdefiniowania pojęć
58
 wymiar sprawiedliwości i  sąd na gruncie obowiązującej Konstytucji.
W doktrynie zasadniczo definiuje się pojęcie wymiaru sprawiedliwości w ujęciach
podmiotowym, przedmiotowym oraz podmiotowo-przedmiotowym . Jedynie przyj-
59
mując koncepcję przedmiotową, można by uznać, że arbitraż w sprawach konsumenc-
kich przynależy do pojęcia wymiaru sprawiedliwości. Pogląd ten jest odrzucany przez
przeważającą część doktryny, słusznie podkreślającą, że na gruncie obowiązującej Kon-
stytucji RP możliwe jest jedynie podmiotowe lub podmiotowo-przedmiotowe rozumie-
nie pojęcia  wymiar sprawiedliwości . A
. Błaszczak w odniesieniu do sądownictwa po-
58 Zasada ta miała również zastosowanie na gruncie konstytucji PRL. Por. R. Więckowski, Dopuszczalność
drogi sądowej w sprawach cywilnych, Kraków 1991, s. 11; S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, War-
szawa 1975, s. 46 53; tenże, Konstytucyjna zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości w PRL, PiP 1964, z. 11; Z.
Resich, Postępowanie cywilne, Warszawa 1979, s. 114; tenże, Pojęcie wymiaru sprawiedliwości w świetle ostat-
niej nowelizacji Konstytucji PRL, NP 1977, Nr 3, s. 305 i n. Obecnie T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Ko-
mentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002, s.
15 16.
59 Szczegółowe omówienie tej tematyki: S. Włodyka, Organizacja sądownictwa, Kraków 1959, s. 7 12; K.
Lubiński, Pojęcie i zakres wymiaru sprawiedliwości, SP 1987, z. 4, s. 3 i n.; T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski,
op. cit., s. 15; M. Zubik, Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w świetle Konstytucji i orzecznictwa Trybu-
nału Konstytucyjnego, PS 2005, Nr 3, s. 7 8; A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 48 51; K. Weitz, Sądownictwo
polubowne..., s. 9 10.
lubownego wskazuje, że  nawet jeśliby przyjąć szerokie rozumienie wymiaru sprawie-
dliwości, w którym nacisk byłby położony na aspekt przedmiotowy (...), to i tak sąd
polubowny nie byłby w stanie zapewnić poszanowania wszystkich konstytucyjnych
zasad wymiaru sprawiedliwości . Zaznaczyć należy, że zagadnienie to ma znaczenie
tylko w odniesieniu do arbitrażu. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w znaczeniu
przedmiotowym obejmuje bowiem rozstrzyganie sporów, a w obrębie alternatywnych
metod rozwiązywania sporów konsumenckich jedynie sądy polubowne mają kompe-
tencję do rozstrzygania sporów konsumenckich, zaś pozostałe podmioty  z woli stron 
mogą w różnym zakresie, w zależności od techniki ADR, pomagać stronom w rozwiąza-
niu sporu, nie mają zaś kompetencji władczych . Spór ten nie ma praktycznego zna-
60
czenia w odniesieniu do omawianego zagadnienia z uwagi na brzmienie art. 175 Kon-
stytucji RP. W świetle bowiem tego przepisu nie może się ostać twierdzenie, że podmiot
rozwiązujący lub rozstrzygający spór konsumencki w ramach alternatywnych metod
rozwiązywania sporów jest organem sądowym bądz
pozasądowym sprawującym wymiar
sprawiedliwości niezależnie od tego, która alternatywna metoda rozwiązywania sporu
konsumenckiego będzie przedmiotem analizy. Równocześnie należy podkreślić, że wy-
miar sprawiedliwości mogą sprawować tylko sądy jako konstytucyjne organy władzy
państwowej. Oznacza to, że sądy państwowe nie mogą w żadnym razie delegować swo-
ich kompetencji na inne podmioty .
61
Podsumowując, również przy koncepcji podmiotowej pojęcia  wymiar sprawiedli-
wości oraz przy podejściu mieszanym nie jest możliwe uznanie, że sądem jest każdy
organ rozstrzygający lub rozwiązujący spory konsumenckie w ramach alternatywnych
metod rozwiązywania sporów .
62
W Konstytucji RP prawo do sądu zostało expressis verbis wyrażone w art. 45 ust. 1,
zgodnie z którym  każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd .
Przepis ten, zamieszczony w rozdziale poświęconym wolnościom i prawom osobistym
człowieka i obywatela, jest z
ródłem prawa podmiotowego przysługującego jednostce.
Prawo to ma charakter samoistny. Nie jest ono jedynie instrumentem umożliwiającym
wykonywanie innych praw i wolności konstytucyjnych, lecz ma byt samoistny i podlega
ochronie niezależnie od naruszenia innych praw podmiotowych .
63
60 Por. A. Jakubiak-Mirończuk, op. cit., s. 88 95.
61 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op. cit., s. 15 16; T. Ereciński, K. Weitz, Efektywność ochrony
prawnej udzielanej przez sądy w Polsce, PS 2005, Nr 10, s. 4.
62 Por. tak w odniesieniu do instytucji sądu polubownego: A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 51; K. We-
itz, Sądownictwo polubowne..., s. 11.
63 Por. A. Wróbel, Glosa do trzech wyroków Trybunału Konstytucyjnego, PS 2000, Nr 1, s. 208.
Trybunał Konstytucyjny wskazuje trzy zasadnicze elementy składające się na prawo
do sądu: 1) prawo dostępu do sądu (w znaczeniu wszczęcia procedury sądowej); 2)
prawo do ukształtowania procedury sądowej w sposób respektujący zasady sprawie-
dliwości proceduralnej; 3) prawo do wyroku sądowego, tj. do uzyskania wiążącego
rozstrzygnięcia sprawy przez sąd . Niezbędnym warunkiem realizacji prawa do sądu
64
jest możliwość dochodzenia sprawy przed sądem jako organem władzy publicznej
sprawującym wymiar sprawiedliwości . Równocześnie powstaje pytanie, czy możli-
65
wość skorzystania przez konsumentów z alternatywnych metod rozwiązywania sporów
jest także realizacją przez nich prawa do sądu.
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się, że prawo do sądu można
realizować w różnych formach, nie istnieje bowiem jeden idealny model postępowania
sądowego, który musiałby być powielany we wszystkich kategoriach spraw rozpozna-
wanych przez organy wymiaru sprawiedliwości. Nakaz jednolitego kształtowania gwa-
rancji sprawiedliwości proceduralnej nie wynika również z art. 45 Konstytucji RP. Gwa-
rancje konstytucyjne zakazują jedynie zamykania drogi do sądu, przy czym w odniesie-
niu do praw i wolności zakaz ów ma charakter bezwzględny (art. 77 ust. 2 Konstytucji
RP), oraz wymagają respektowania podstawowych, uniwersalnych elementów postępo-
wania, od których zależy możliwość wydania sprawiedliwego rozstrzygnięcia . Kon-
66
kludując, można przyjąć, że w ramach konstytucyjnego prawa do sądu mieści się je-
dynie możliwość skorzystania przez konsumentów z niektórych szeroko rozumia-
nych alternatywnych metod rozwiązywania sporów w kontekście postępowania cy-
wilnego (np. postępowania pojednawczego). Prawo to nie obejmuje jednak tzw. trady-
cyjnych alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich.
Pozostaje jeszcze zagadnienie określenia relacji pomiędzy możliwością skorzystania
przez konsumenta z alternatywnych metod rozwiązywania sporów a prawem do sądu.
Rozstrzyganie sporów jest jedną z podstawowych funkcji wymiaru sprawiedliwości,
jednakże poza sferą wymiaru sprawiedliwości funkcjonuje część porządku prawnego,
która przykładowo z woli stron może nie być objęta w danej sprawie wymiarem spra-
wiedliwości. Jak wynika z powyższych rozważań, zasada sądowego wymiaru sprawie-
dliwości nie stoi na przeszkodzie rozwiązywania przez konsumentów sporów w ramach
64 Por. wyroki TK z: 9.1.2006 r., SK 55/04, OTK-A 2006, Nr 1, poz. 1; 28.2.2006 r., P 13/05, OTK-A 2006,
Nr 2, poz. 20; 7.3.2006 r., SK 11/05, OTK-A 2006, Nr 3, poz. 27; 14.3.2006 r., SK 4/05, OTK-A 2006, Nr 3, poz.
29; 8.5.2006 r., SK 32/05, OTK-A 2006, Nr 5, poz. 54; 10.7.2007 r., K 37/04, OTK-A 2006, Nr 7, poz. 79;
24.7.2006 r., SK 8/06, OTK-A 2006, Nr 7, poz. 84; 1.9.2006 r., SK 14/05, OTK-A 2006, Nr 8, poz. 97; 12.9.2006
r., SK 21/05, OTK-A 2006, Nr 8, poz. 103; 4.12.2006 r., P 35/05, OTK-A 2006, Nr 11, poz. 167.
65 Por. A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 54.
66 Por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26.1.2005 r., P 10/04, OTK-A 2005, Nr 1, poz.
7.
korzystania z alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Potwierdzenie powyższej
tezy znajdujemy w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Odejście w określonych
normatywnie sytuacjach od typowego czy klasycznego modelu ochrony sądowej nie
może być jednak per se traktowane jako przejaw naruszenia konstytucyjnych gwarancji
prawa do sądu. Takie stanowisko wyraził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28.7.2004
r. W ocenie Trybunału sprawiedliwość proceduralna nie może być oceniana w
67
kategoriach abstrakcyjnych niezależnie od kategorii spraw, które są przedmiotem
rozpoznania sądowego, i konfiguracji podmiotowych. Po pierwsze, możliwe jest takie
ukształtowanie procedur sądowych, że alternatywne metody rozwiązywania sporów
będą niejako wchodzić w skład prawa do sądu. W postępowaniu cywilnym funkcjonują
już tzw. niewłaściwe alternatywne metody rozwiązywania sporów, które umożliwiają
pominięcie merytorycznego rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym (np. zawar-
cie ugody sądowej, postępowanie pojednawcze). Wszystkie te metody, jakkolwiek o
zróżnicowanym charakterze, to jednak stanowią najszerzej rozumiane tzw. niewłaściwe
alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich w kontekście postępowań
sądowych. Niewłaściwość tych metod polega na tym, że nie tworzą one uzupełniającej
alternatywy wspomagającej funkcjonowanie sądowego wymiaru sprawiedliwości, a
funkcjonują w jego ramach. We wszystkich tych metodach (pomimo zróżnicowania
przedmiotowego i podmiotowego) wspólnym elementem jest dobrowolność poddania
się określonej metodzie rozstrzygnięcia konfliktu przez strony, której konsekwencją jest
dopuszczalność rezygnacji z zastosowania typowych reguł proceduralnych. Po drugie, w
oparciu o zasadę swobody umów strony sporu konsumenckiego mogą ustalić inny spo-
sób rozwiązania sporu konsumenckiego, np. korzystając z mediacji. Autonomia stron w
sporach konsumenckich w kształtowaniu metody rozstrzygnięcia przyszłych lub już
istniejących konfliktów nie jest oczywiście absolutna, bowiem w odniesieniu do konsu-
mentów ustawodawca ma obowiązek wprowadzenia odpowiednich mechanizmów
ochronnych, które nawet w tego typu szczególnych sytuacjach pozwalają na zachowanie
niezbędnego minimum kontroli nad czynnościami stron, a w konsekwencji na uniknię-
cie rażącego naruszenia reguł sprawiedliwości proceduralnej. W szczególności w obrocie
konsumenckim istnieje typ formalnych ograniczeń wolności umów, którego celem jest
przywrócenie równowagi kontraktowej ze względu na nierównorzędną de facto pozycję
stron umowy. Tego rodzaju rozwiązania są typowe dla obrotu konsumenckiego ze
względu na faktycznie słabszą sytuację konsumenta w porównaniu z profesjonalistą (o
czym świadczą regulacje zawarte w art. 385 i n. KC, odnoszące się do problematyki
wzorców umownych oraz klauzul abuzywnych) .
68
67 P 2/04 (OTK-A 2004, Nr 7, poz. 72).
68 Zagadnienie zakresu ingerencji ustawodawcy w jakość alternatywnych metod rozwiązywania sporu
jest zagadnieniem spornym. Z jednej strony bowiem jakość usług świadczonych przez podmioty świadczące
usługi w ramach ADR w sporach konsumenckich jest zagwarantowana w ramach prawa wspólnotowego przez
Dochodzenie roszczeń konsumenckich na drodze sądowej jest częstą formą realizacji
indywidualnych praw konsumentów, co stanowi konsekwencję wcześniejszego poglądu
doktryny, wyrażającego się w przekonaniu, że to sądy są najwłaściwszymi organami do
rozpatrywania sporów o roszczenia konsumenckie . Wzrost znaczenia alternatywnych
69
metod rodzi pytanie, czy skorzystanie przez konsumentów z alternatywnych metod
rozwiązywania sporów jest równoznaczne z rezygnacją z prawa do sądu, określonego w
art. 45 Konstytucji RP. W doktrynie słusznie przyjmuje się w odniesieniu do sądownic-
twa polubownego, że:  oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie
stanowi rezygnacji z prawa do sądu, gdyż ta okoliczność w żaden sposób nie wyklu-
cza kontroli sądu polubownego przez sąd powszechny . Zagadnienie rezygnacji z
70
prawa do sądu poprzez skorzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania sporów w
sprawach konsumenckich jest zagadnieniem znacznie bardziej złożonym. W założeniu
funkcjonowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w znaczeniu tradycyj-
nym w Unii Europejskiej ma mieć bowiem charakter uzupełniający i wspierający wy-
miar sprawiedliwości, a nie zastępujący go. Wprowadzenie możliwości zrzeczenia się
przez konsumenta prawa do sądu byłoby sprzeczne z tym celem. Należy również pa-
miętać, że z uwagi na faktyczną nierówność stron w obrocie konsumenckim ograniczo-
na jest zasada swobody umów. Nie budzi wątpliwości fakt, że wprowadzenie klauzuli, na
mocy której konsument poprzez skorzystanie z alternatywnej metody rozwiązywania
sporu rezygnowałby z prawa do sądu, stanowiłoby niedozwolone wykorzystanie jego
słabszej pozycji, a klauzula taka byłaby klauzulą abuzywną. Podsumowując, należy za-
uważyć, że dostępność systemu alternatywnego rozwiązywania sporów nie zwalnia pań-
stwa z obowiązku zapewnienia konsumentom prawa do sądu. Od zagadnienia zrzecze-
nia się prawa do sądu poprzez skorzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania
sporów należy odróżnić czasowe wyłącznie możliwości dochodzenia roszczeń przez
konsumentów na drodze sądowej. Nie budzi wątpliwości okoliczność, że w obowiązują-
cym stanie prawnym taka możliwość jest dopuszczalna. Również w umowach w obrocie
konsumenckim mogą być zamieszczane klauzule ograniczające dopuszczalność drogi
sądowej poprzez konieczność skorzystania z przedsądowych alternatywnych metod
Zalecenie Komisji z 30.3.1998 r. co do zasad mających zastosowanie do organów odpowiedzialnych za poza-
sądowe rozstrzyganie sporów konsumenckich oraz Zalecenie Komisji z 4.4.2001 r. w sprawie zasad dotyczą-
cych organów pozasądowych uczestniczących w polubownym rozstrzyganiu sporów konsumenckich oraz
Kodeks Mediatora, które formują jedynie rekomendowane zasady postępowania. Równocześnie jednak należy
zauważyć, że w obrocie konsumenckim autonomia woli stron jest ograniczona również przez indywidualną i
konkretną kontrolę wzorców umownych.
69 F. Zedler, Prawa konsumenta w sądowym postępowaniu cywilnym, SP 1979, z. 3, s. 35 36; K. Piasecki,
Procesowo cywilne aspekty ochrony prawnej konsumenta (konstrukcje, instytucje, problemy), SP 1979, z. 3, s.
16 17.
70 A
. Błaszczak, M. Ludwik, op. cit., s. 54.
rozwiązywania sporów (np. klauzula wprowadzająca obligatoryjne postępowanie me-
diacyjne przed wystąpieniem na drogę sądową). Problem dopuszczalności takich klauzul
w obrocie konsumenckim związany jest z niebezpieczeństwem przedawnienia się rosz-
czenia .
71
Pod wpływem rozwiązań prawnych Unii Europejskiej coraz bardziej rozwija się ten-
dencja do zagwarantowania konsumentom silniejszej ochrony prawnej również w za-
kresie określonych standardów, jakie mają spełniać dostępne dla konsumentów środki
ochrony, w tym alternatywne metody rozwiązywania sporów. Tendencja ta znalazła
bezpośrednie umocowanie w art. 76 Konstytucji RP. Zgodnie bowiem z art. 76 Konsty-
tucji RP ochrona konsumentów stanowi obowiązek władz publicznych . Obowiązek
72
ten zakłada utworzenie przez ustawodawcę m.in. w ramach systemu ochrony konsu-
menta instrumentów proceduralnych służących dochodzeniu roszczeń konsumenckich
oraz instrumentów mających na celu zapewnienie pomocy i porady prawnej. Odnośnie
do zakresu tej ochrony Konstytucja RP odsyła do regulacji ustawowych. Powstaje jednak
pytanie o zakres tego obowiązku i zakres ochrony, jaki powinien zostać zapewniony na
gruncie wskazanego wzorca konstytucyjnego. Trybunał Konstytucyjny zajął się tym
zagadnieniem w wyroku z 21.4.2004 r. Mimo że we wcześniejszym orzecznictwie
73
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że przepis ten (art. 76) nie tworzy bezpośrednio
praw podmiotowych i roszczeń po stronie obywatela (wyr. z 12.1.2000 r., P 11/98, OTK
2000, Nr 1, poz. 3), to jednak w omawianym orzeczeniu podkreślono, że zobowiązuje on
władze publiczne do podejmowania działań w celu ochrony życia, zdrowia, prywatności
i bezpieczeństwa konsumentów oraz do ochrony przed nieuczciwymi praktykami ryn-
71 W obowiązującym stanie prawnym zastosowanie określonych technik ADR może spowodować prze-
rwę biegu przedawnienia, w szczególności zgodnie z art. 123 ż 1 KC bieg przedawnienia przerywa się: przez
wszczęcie mediacji, przez każdą czynność przedsięwziętą przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenia lub
ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia przed sądem polubownym. Orzecznictwo przyjmu-
je, że również zawezwanie do próby ugodowej na podstawie art. 184 i n. KPC przerywa bieg terminu przedaw-
nienia (por. uchw. SN z 28.6.2006 r., III CZP 42/06, OSNC 2007, Nr 4, poz. 54 z krytyczną glosą I. Krasek, J.
Pisulińskiego, PS 2007, Nr 7 8, s. 180 i n., którzy wskazują, że jakkolwiek wezwanie do próby ugodowej nie-
wątpliwie można zakwalifikować jako czynność  przedsięwziętą w celu dochodzenia roszczenia, [...], to nie jest
to czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu określonym w art. 123 KC ).
72 Por. M. Nawrocka, Konstytucyjne prawo obywatela do ochrony jego praw jako konsumenta  instru-
menty publicznoprawne [w:] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii
Europejskiej, pod red. C. Mika, Toruń 1999, s. 389 401; M. Jagielska, M. Jagielski, Możliwości interpretacyjne
art. 76 Konstytucji RP w świetle europejskiego prawa ochrony konsumentów [w:] Konstytucja Rzeczpospolitej
Polskiej z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, pod red. C. Mika, Toruń 1999, s. 407 426; E.
A
ętowska, Konstytucyjne a wspólnotowe uwarunkowania rozwoju prawa konsumenckiego [w:] Konstytucja
Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, pod red. C. Mika, Toruń 1999, s.
373 385; E. A
ętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2004, s. 63 73.
73 K 33/03, OTK-A 2004, Nr 4, poz. 31.
kowymi. Odesłanie do wyznaczenia zakresu ochrony w ustawach powinno być ocenia-
nie w kontekście, po pierwsze, adekwatnego (proporcjonalnego) środka prowadzącego
do zamierzonego ochronnego celu, po drugie zaś, realizacja ochrony wskazanej w art. 76
Konstytucji RP, stanowiąca obowiązek odpowiednich władz (organów państwa), nie
może abstrahować od zasad i wymagań prawa europejskiego. Z jednej strony oznacza to,
że na gruncie obowiązującej Konstytucji RP konsumentowi nie przysługuje prawo pod-
miotowe  dostępu do alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich.
Jednak z drugiej strony państwo ma obowiązek zapewnienia konsumentom możliwości
rozwiązania sporów poprzez skorzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania spo-
rów, których jakość powinna zapewnić konsumentom wysoki poziom ochrony .
74
Biorąc pod uwagę powyższe, należy przyjąć, że model ochrony konsumenta na grun-
cie obowiązującej Konstytucji RP obejmuje nie tylko możliwość dochodzenia przez
konsumentów roszczeń w postępowaniu cywilnym sądowym, ale również korzystania z
alternatywnych metod rozwiązywania sporów.
VI. Podsumowanie
Konsekwencją ujęcia alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich
jako ciągłości, zgodnie z teorią kontinuum ADR, jest ich różnorodność.
Z jednej strony postępowania i techniki ADR w sprawach konsumenckich rodzą ko-
nieczność uwzględnienia nowego podejścia do procesu cywilnego, który ma służyć nie
tylko realizacji norm prawa materialnego czy procesowego, ale również zakończeniu
sporu na drodze wzajemnych ustępstw i uzgodnień, z drugiej zaś strony rolą alterna-
tywnych metod jest przede wszystkim zapobieżenie procesowi.
Alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich w zależności od sytu-
acji stanowią w stosunku do klasycznego procesu cywilnego alternatywę wewnętrzną
albo zewnętrzną.
Wśród szeroko rozumianych alternatyw wewnętrznych należy wskazać na dążenie
sądu do zawarcia ugody i postępowania pojednawcze (art. 10, 104, 184 186 oraz 223
KPC), a także postępowania mediacyjne (por. art. 10, 981, art. 103 ż 2, art. 1041,
1831 18315, 2021, 2591, art. 355 ż 2, art. 394 ż 1 pkt 101, art. 777 ż 1 pkt 21 KPC).
Wśród alternatyw zewnętrznych w stosunku do postępowania cywilnego w spra-
wach konsumenckich należy przykładowo wymienić: postępowanie przed stałymi po-
lubownymi sądami konsumenckimi przy wojewódzkich inspekcjach handlowych ,
75
74 Por. M.A. Dauses, M. Strum, Prawne podstawy ochrony konsumenta na wewnętrznym rynku Unii
Europejskiej, KPP 1997, z. 1, s. 34 35.
75 Postępowanie to jest unormowane m.in. w: art. 3 pkt 4, art. 37 oraz art. 43 ustawy z 15.12.2000 r. o
Inspekcji Handlowej (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 25 ze zm.), rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z
25.9.2001 r. w sprawie określenia regulaminu organizacji i działania stałych polubownych sądów konsumenc-
Bankowy Arbitraż Konsumencki, Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich oraz
Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej , a także postępowania reklama-
76
cyjne .
77
Niektóre z alternatyw zewnętrznych w sprawach konsumenckich są klasyfikowane
jako postępowanie cywilne (np. postępowanie przed sądem polubownym), inne  jak
negocjacje  nie stanowią sformalizowanej procedury, a jedynie technikę, jaka ma do-
prowadzić strony do porozumienia. Podkreślić należy, że niektóre spośród tradycyjnie
rozumianych alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich są postę-
powaniami pozasądowymi, inne metody w ogóle nie mogą być klasyfikowane jako po-
stępowania.
Poza różnorodnością alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich
charakteryzują się elastycznością i zmiennością. Konsekwencją tego faktu jest nieade-
kwatność tradycyjnych instrumentów legislacyjnych, które są zbyt sztywne i sformali-
zowane. Jednocześnie w sprawach konsumenckich konieczne jest zapewnienie odpo-
wiednich standardów jakościowych, co powinno nastąpić w drodze soft law.
Rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów koresponduje z koncepcją
społeczeństwa aktywnego, wyedukowanego konsumenta świadomego swoich praw i
przedsiębiorcy skłonnego do ustępstw. Jest to cecha społeczeństw postindustrialnych, w
których rozstrzyganie sporów jest wypierane przez dojście przez same strony do poro-
zumienia w drodze dialogu opartego na negocjacjach . Niestety, polska kultura praw-
78
na ciągle pozostaje silnie zorientowana na sądowe rozstrzyganie sporów, a alternatywne
metody rozwiązywania sporów konsumenckich są rzadko stosowane.
BSTRACT
A
kich (Dz.U. Nr 113, poz. 1214), rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 2.8.2001 r. w sprawie list rzeczo-
znawców do spraw jakości produktów lub usług (Dz.U. Nr 85, poz. 931).
76 Postępowanie to jest uregulowane m.in. w art. 69 ustawy z 12.9.2002 r. o elektronicznych instrumen-
tach płatniczych (Dz.U. Nr 169, poz. 1385 ze zm.), rozporządzeniu Ministra Finansów z 24.9.2003 r. w sprawie
określenia sądów polubownych właściwych do rozpoznawania spraw związanych z wydawaniem i używaniem
elektronicznych instrumentów płatniczych (Dz.U. Nr 175, poz. 1703). Sądy te są zaś właściwe do rozpoznawa-
nia spraw związanych z wydawaniem i używaniem elektronicznych instrumentów płatniczych.
77 Obligatoryjne postępowanie reklamacyjne w sprawach konsumenckich jest obecnie uregulowane
m.in. w ustawie z 16.7.2004 r.  Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.), ustawie z
12.6.2003 r.  Prawo pocztowe (Dz.U. Nr 130, poz. 1188 ze zm.). Fakultatywne postępowanie reklamacyjne w
sprawach o ochronę praw konsumentów jest uregulowane m.in. w ustawie z 29.8.1997 r. o usługach tury-
stycznych (t. jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.).
78 Por. J. Jabłońska-Bonca, Prawnik jako negocjator  z problematyki retoryki interpersonalnej, SP 2001, z.
3 4.
Consumer law in the age of globalization confronts new challenges. The article discus-
ses a matter of alternative dispute resolution in consumer affairs. The paper highlights the
difficulties of framing borders of the concept of  consumers access to justice in Poland
and European Union and indicates the problem of the right of access to court. In the end
the author discuss the meaning of traditional alternative dispute resolution consumer
disputes in the context of the civil procedure. In author s opinion, the traditional civil
procedure becomes not adequate to resolve consumer disputes. The advantage of ADR is
that it offers more flexibility than going to court and better meet the needs of both consu-
mers and professionals. ADR is cheaper, quicker, more effective and more informal.