��Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... A R T Y K U � Y CzB
owiek i Z
rodowisko 32 (1-2) 2008, s. 5-18 Marzena Suchocka ZDOLNOZ
CI REGENERACYJNE DRZEW I ICH ODPORNOZ

NA USZKODZENIA W Z
RODOWISKU MIEJSKIM ABSTRAKT Uszkodzenia mechaniczne drzew miejskich nie s
rzadko[
ci
. Mog
one dotyczy
systemu korzeniowego, pnia lub korony. Uszkodzenia zwi
zane z ruchem koB
owym, oberwane gaB

zie lub nasypanie wierzchniej warstwy terenu mo|
e obni|
y
warto[

drzewa. Granica pomi
dzy zniszczeniem a uszkodzeniem drzewa, pomi
dzy szkod
caB
kowit
i cz
[
ciow
jest cz
sto niejednoznaczna, a stwierdzenie i ocena szkody wi
|
e si
na og�B
z decyzj
o pozostawieniu lub usuni
ciu drzewa. W tym kontek[
cie niezwykle wa|
na jest analiza czynnik�w wpB
ywaj
cych na mo|
liwo[
ci regeneracyjne uszkodzonego drzewa. Problemy zwi
zane z uszkodzeniami mechanicznymi drzew Reakcje drzew na uszkodzenia s
niejednakowe i w zale|
no[
ci od wie- lu czynnik�w (np. zakresu i czasu trwania uszkodzeD
) mog
to by
reakcje natychmiastowe, powoduj
ce nieoczekiwan
[
mier
drzewa po jednym lub kilku latach, lub reakcje powolne (zamieranie przez kilkana[
cie, kilkadzie- si
t lat, prowadz
ce do caB
kowitego uschni
cia drzewa). Ostatni wariant jest najbardziej powszechny i jednocze[
nie najtrudniejszy do udowodnienia w aspekcie relacji przyczynowo-skutkowych (Coder, 1996). 5 Marzena Suchocka Drzewa reaguj
na zmiany [
rodowiska we wB
a[
ciwy dla siebie spos�b. W pewnych granicach, kt�re uzale|
nione s
od warunk�w siedliskowych, s
to normalne reakcje przystosowawcze (BiaB
obok, 1989). Odchylenia od normalnego wygl
du lub normalnych przejaw�w |
ycia mog
by
okre[
lone jako objawy chorobowe lub uszkodzenia. Uwidaczniaj
si
one w stopnio- wych zmianach ksztaB
tu i barwy igieB
b
dz
li[
ci, zwi
zanych z niewidocz- nymi, ale mierzalnymi zmianami przemiany materii. W zaawansowanych stadiach chorobowych mog
obumiera
poszczeg�lne cz
[
ci drzew (gaB

zie, konary, korzenie, pieD
) lub caB
e drzewa. Opis symptom�w i diagnoza choroby mog
by
szczeg�lnie trudne, po- niewa|
procesy chorobowe s
dB
ugotrwaB
e, przy czym najr�|
niejsze czynniki mog
oddziaB
ywa
w spos�b zB
o|
ony r�wnocze[
nie lub jeden po drugim. Mo|
liwo[

reagowania na wpB
ywy rozmaitych czynnik�w r�|
nymi, zewn
trz- nie widocznymi objawami, jest u drzew z natury ograniczona. Oznacza to, |
e np. w przypadku p�z
nych stadi�w chorobowych oraz w wypadku drzew martwych wiele symptom�w rozpatrywanych oddzielnie ma charakter niespe- cyficzny. W zwi
zku z tym dla diagnozy niezwykle istotne jest obserwowanie wczesnych stadi�w, kt�re cz
sto s
bardziej zr�|
nicowane i specyficzne. Balder (1997) wymienia nast
puj
ce mo|
liwe uszkodzenia i anomalie dotycz
ce drzew: �� li[
cie: zmiana koloru li[
ci (wszystkich, cz
[
ci), objawy zamierania, nekrozy, zgnilizny, zrzucanie li[
ci, zmiana formy, deformacje, naro[
la tkankowe, uszkodzenia mechaniczne (uszkodzenia kB
uj
ce, szkody zwi
zane z |
erowaniem); �� uszkodzenia p
d�w: skr�cenie dB
ugo[
ci przyrost�w, uszkodzenia me- chaniczne; �� uszkodzenia pnia: uszkodzenia B
yka, zniszczenie drewna, choroby powoduj
ce wi
dni
cie; �� uszkodzenie korzeni: uszkodzenia kory, mechaniczne uszkodzenia w zasi
gu systemu korzeniowego, obumarcie. Prawie ka|
de uszkodzenie z wymienionych grup mo|
e by
powodo- wane przez r�|
ne czynniki, czasami dziaB
aj
ce razem. Aby rozw�j drzewa przebiegaB
prawidB
owo, drzewo powinno rosn

we wB
a[
ciwym dla siebie siedlisku, a energia wytworzona w procesie fotosyntezy powinna by
zu|
yta na procesy wzrostu a nie obrony. Jednak w warunkach miejskich uszko- dzenia mechaniczne s
powszechne. Drzewa w obliczu powtarzaj
cych si
stresowych sytuacji, takich jak uszkodzenia mechaniczne, zasolenie, susza miejska, ubicie powierzchni gleby i wiele innych, musz
stosowa
 strategie obrony zamiast koniecznej  strategii wzrostu (Szczepanowska, 2001). 6 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... Witalno[

peB
na Granica naturalnej tolerancji Strategia Witalnon[

wzrostu dostateczna Strategia Witalno[

obrony niedostateczna Strategia prze|
ycia Z
mier
Granica tolerancji obni|
ana przez stresy Rys. 1. Odporno[

drzew poddanych powtarzaj
cym si
czynnikom streso- gennym (modyf. Siewniak, 1990) Uszkodzenia mechaniczne uwzgl
dniane s
zazwyczaj w trakcie oceniania kondycji drzew, jednak istniej
metody, kt�re przeznaczone s
do ich oceny bezpo[
rednio. Zazwyczaj powstanie system�w waloryzacji uszkodzeD
mechanicznych wi
zaB
o si
z konieczno[
ci
monitorowania wpB
ywu uszkodzeD
na terenach budowlanych lub w wypadku miejsc, gdzie drzewa s
nara|
one na utrat
lub uszkodzenie tkanek i organ�w (np. drzewa przyuliczne). Ocena uszkodzeD
mechanicznych jest r�wnie|
istotna w kontek[
cie zagro|
eD
, kt�re mog
powodowa
uszkodzone drzewa. Uszkodzenia (szkody cz
[
ciowe) cz
sto towarzysz
pracom budowla- nym, co za tym idzie najcz
[
ciej uwzgl
dnianie s
w metodach dotycz
cych zarz
dzania drzewostanem na terenach budowlanych. Niezale|
nie od tego w niekt�rych metodach oceny kondycji drzew jest r�wnie|
uwzgl
dniany czynnik uszkodzeD
mechanicznych (jak np. formularz oceny kondycji CITY GREEN, programu sB
u|

cego do wyceny korzy[
ci z drzew). W formularzu tym obci
cie systemu korzeniowego traktowane jest jako znacz
ce po- gorszenie kondycji drzewa i odzwierciedla si
to w przyznaniu punkt�w ujemnych (przykB
ad punktacji przy ocenie systemu korzeniowego i gaB

zi drzewa: brak uszkodzeD
 10 pkt., rozlegB
a cz
[

systemu korzeniowego obci
ta  10 pkt., konary u nasady pnia zdrowe  10 pkt., rejon nasady gaB

zi uszkodzenia  15 pkt.). Przy ocenie uszkodzeD
systemu korzeniowego ogromne znaczenie maj
sytuacje po[
rednio uszkadzaj
ce korzenie, np. sytuacja, kiedy korzenie nie s
obci
te, ale odkryte na powierzchni przesychaj
i obumieraj
. Przy ocenie nale|
y r�wnie|
bra
pod uwag
fakt, |
e korzenie drzew w miastach rosn
przewa|
nie niesymetrycznie w stosunku do rzutu korony w zwi
zku z barierami rozwoju, kt�re napotykaj
w warunkach miejskich (Coder, 1996; Szczepanowska, 2001). 7 Marzena Suchocka Ka|
da metoda w inny spos�b ujmuje ocen
uszkodzeD
mechanicznych drzew. Zestawienie uwzgl
dnianych czynnik�w i sposob�w oceny podane jest w dalszej cz
[
ci artykuB
u. W zakresie uszkodzeD
mechanicznych przeanalizowane zostaB
o 8 metod, z czego 7 metod oceny uszkodzeD
mechanicznych do tego celu stworzonych oraz jedna z metod oceny kondycji, uwzgl
dniaj
ca czynnik uszkodzeD
mechanicznych. W tabeli 1 znajduje si
ich charakterystyka por�wnawcza. Tabela 1. Zestawienie wybranych metod oceny uszkodzeD
mechanicznych drzew Cechy Analizowane metody 1 2 3 4 5 6 7 drzewa Elementy caB
o[

drzewa �%* �% drzewa pieD
�% �% �% �% �% �% korona �% �% �% system korzeniowy �% �% �% �% �% �%  koB
nierz korzeniowy (60 cm gruntu �% od pnia i 1,2 m w g�r
) nabiegi korzeniowe �% baza pnia pod koron
�% �% konary �% �% �% �% kora �% �% �% drewno �% pieD
 zB
amanie, skr
cenie, p
kni
cie, �% wygi
cie Element czynniki deformuj
ce ksztaB
t systemu �% siedliska korzeniowego zdj
cie wierzchniej warstwy gleby (do �% �% 30 cm) nasypanie warstwy gleby �% �% ubicie/zeskorupienie gleby �% �% dost
pno[

wody �% magazynowanie w zasi
gu systemu korzeniowego/zanieczyszczenia �% �% budowlane 8 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... Cechy Analizowane metody 1 2 3 4 5 6 7 drzewa Co si
% powierzchni/% obwodu uszkodze- �% �% �% �% ocenia? nia w stosunku do obwodu pnia % uszkodzenia korony �% �% �% �% % uszkodzenia korzeni �% �% % uszkodzenia caB
ego drzewa �% hierarchia uszkodzeD
z zaznaczeniem �% �% �% �% �% najistotniejszego skr�cenie wieku drzewa �% nawarstwianie si
czynnik�w �% szybko[

reakcji drzewa �% �% �% (natychmiastowa/z op�z
nieniem) dB
ugo[

trwania uszkodzenia �% �% mo|
liwo[

usuni
cia szkody przez �% ci
cia piel
gnacyjne Okres obserwacji/monitoring (pojawienie si
�% �% �% �% posuszu po uszkodzeniu) Pomiar w punktach  liczba stopni �% �% (skala w procentach/wsp�B
czynnik �% �% �% �% oceny) dozwolona liczba (martwych konar�w, �% �% ran) nieprzekraczalne krytyczne progi (powierzchnia uszkodzeD
, odlegB
o[

�% wykop�w) bezpo[
rednia wycena monetarna �% klasy uszkodzeD
zgodnie z wag
�% uszkodzeD
Metoda ogl
dziny fachowe �% �% �% �% �% �% �% obserwacja symptom�w (VTA) �% �% pomiar za pomoc
prostego sprz
tu �% Oceniane metody: 1. Metoda Kocha (1997) 2. Construction Damage Assessment (1996) 3. Best Managment Practices (1995) 4. VSSG (1987) 5. Bernatzky (1987) 6. Damage Evaluation (ISA, 2007) 7. CITY GREEN (2000) 9 Marzena Suchocka Jak wynika z tabeli uszkodzenia mechaniczne oceniane s
w r�|
ny spos�b i przy uwzgl
dnieniu r�|
nych czynnik�w. STREFY STRUKTURALNE Grube gaB

zie, drobne gaB

zki Podstawa konar�w strukturalnych Baza pnia pod |
yj
c
koron
GB
�wny pieD
KoB
nierz korzeniowy Powierzchnia "talerza" korzeniowego Rys. 2 Wa|
niejsze strefy lokalizacji uszkodzeD
z wyszczeg�lnieniem miejsc podlegaj
cych ocenie (Coder K.D. 1996) Cz
[

metod oceny uwzgl
dnia szczeg�B
owo stopniowy spadek war- to[
ci drzewa na podstawie wielko[
ci uszkodzeD
mechanicznych. W ka|
- dej z tych metod wskazany jest pr�g graniczny, kt�rego przekroczenie powoduje zalecenia usuni
cia drzewa (szkoda caB
kowita). W metodach tych wskazany jest procentowy rozmiar uszkodzeD
/utraty (pnia, korony, systemu korzeniowego), kt�rych wyst
pienie powoduje obumarcie drzewa na skutek uszkodzeD
w kr�tkim okresie. W tabeli 2 pokazane zostaB
o zestawienie prog�w krytycznych szk�d caB
kowitych, zaczerpni
te z wybranych metod. 10 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... Tabela 2. Warto[
ci krytyczne dB
ugo[
ci poprzecznej uszkodzenia pnia (%) w stosunku do obwodu pnia drzewa wg wybranych metod Procentowe uszkodzenie obwodu pnia z oznaczeniem progu szkody Nazwa caB
kowitej metody 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 VSSG ISA Bernatzky CDA * * Pr�g, w kt�rym uszkodzenie drzewa uznawane jest za uszkodzenie prowadz
ce do [
mierci drzewa, jest tu obni|
ony ze wzgl
du na to, |
e drzewa o uszkodzeniu pnia powy|
ej 30% obwodu uznawane s
za drzewa zagra|
aj
ce. Tabela 3. Warto[
ci krytyczne uszkodzenia procentowego korony w sto- sunku do caB
o[
ci korony wg wybranych metod Procent uszkodzonych gaB

zi w stosunku do caB
o[
ci korony drzewa Nazwa uznawany za uszkodzenie powoduj
ce [
mier
drzewa metody 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 VSSG Koch ISA Bernatzky Tabela 4. Warto[
ci krytyczne procentowego uszkodzenia powierzchni systemu korzeniowego Procent uszkodzenia systemu korzeniowego uznawany za Nazwa uszkodzenie powoduj
ce [
mier
drzewa metody 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 VSSG Koch ISA Procentowa wielko[

uszkodzenia, przy kt�rym drzewo uznawa- ne jest za bezwarto[
ciowe Umiarkowane szanse na prze|
ycie drzewa  w metodzie zalecane jest usuni
cie 11 Marzena Suchocka Jak wynika z zestawieD
(tab. 2, 3, 4), progi krytyczne stopnia uszko- dzenia korony, pnia i powierzchni systemu korzeniowego, powoduj
ce obumarcie drzewa, s
w analizowanych metodach podobne. Z bli|
szej analizy metod wynika, |
e spadek warto[
ci drzewa i jego szans prze|
ycia nast
puje nieproporcjonalnie do wzrostu wielko[
ci uszkodzenia. Spadek warto[
ci w miar
powi
kszania si
zasi
gu uszkodzenia zwi
ksza si
nie- proporcjonalnie, a|
do osi
gni
cia progu krytycznego, np. uszkodzenie 20% korony to spadek 20% warto[
ci drzewa, natomiast uszkodzenie 40% korony to spadek 70% warto[
ci drzewa. Nale|
y jednak pami
ta
, |
e ka|
de drzewo inaczej reaguje na uszkodzenia w zale|
no[
ci od gatunku, wieku, stanu zdrowotnego i lokalizacji (Koch, 1997). Fazy rozwojowe drzewa a jego odporno[

na uszkodzenia O ile fazy wzrostu (czyli powi
kszanie si
organ�w wegetatywnych) s
dobrze poznane, o tyle wyodr
bnienie faz rozwojowych jest znacznie bardziej problematycznym zjawiskiem. Zazwyczaj wyodr
bniane s
w |
yciu drzewa trzy kolejne okresy: mB
odociany, dojrzaB
o[
ci i starzenia si
(Bartosiewicz i Siewniak, 1976; Balder, 1997; Szczepanowska, 2001). Koch (1997) wyodr
bnia jeszcze dodatkowo w przypadku drzew nowo sadzonych okres adaptacji si
drzewa, kiedy potrzebuje ono szczeg�lnej piel
gnacji. Okres mB
odociany rozpoczyna si
od wykieB
kowania nasienia i trwa do uzyskania zdolno[
ci owocowania (tab. 5). Drzewa odznaczaj
si
wte- dy szybkim wzrostem. Kulminacja przyrostu przypada na koniec okresu mB
odocianego. W tym okresie drzewa lepiej znosz
ocienienie i zanieczysz- czenie powietrza, s
jednak wra|
liwe na przymrozki i susze. Natomiast w koD
cu okresu mB
odocianego zdolno[

korzenienia oraz gojenia ran jest najwi
ksza, a co za tym idzie, najwi
ksza jest odporno[

drzew na uszko- dzenia mechaniczne korony, pnia i korzeni. W okresie dojrzaB
o[
ci zmniejsza si
tempo wzrostu drzew oraz inten- sywno[

proces�w |
yciowych (|
ywotno[

) i zdolno[

przystosowawcza do zmieniaj
cych si
warunk�w otoczenia. Drzewa zaczynaj
owocowa
. W okresie starzenia si
przyrost i owocowanie ulegaj
stopniowo zwolnieniu, a|
do caB
kowitego zahamowania. Drzewa trac
zdolno[

przystosowywania si
do zmian w [
rodowisku. Rozpoczyna si
powolne obumieranie, z reguB
y pocz
wszy od drobnych gaB

zek (Szczepanowska, 2001; Bartosiewicz i Siewniak, 1976). 12 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... WpB
yw fazy rozwojowej, w kt�rej znajduje si
drzewo, na jego zdolno- [
ci regeneracyjne powinien zosta
uwzgl
dniony w ocenie wagi uszkodzeD
mechanicznych. Poza wskaz�wkami, takimi jak termin pocz
tku kwitnienia drzew lub pojawianie si
suchych gaB

zi, Brenatzky (1987) proponuje zwr�- ci
szczeg�ln
uwag
na drzewa o obwodzie pnia powy|
ej 1 m, w przypadku kt�rych mog
wyst
pi
problemy z gojeniem ran. Wielu autor�w podaje potencjaln
dB
ugo[

|
ycia drzew, jednak okres, kiedy osobniki tego samego gatunku zaczn
wykazywa
symptomy zamie- rania, mo|
e by
uzale|
niony od warunk�w [
rodowiska. Drzewa rosn
ce w trudnych warunkach miejskich zazwyczaj wcze[
niej wchodz
w stan dojrzaB
o[
ci, staro[
ci, a nast
pnie zamierania (Szczepanowska, 2001). Tabela 5. DB
ugo[

|
ycia drzew w miastach i w warunkach naturalnych, z uwzgl
dnieniem wieku rozpocz
cia kwitnienia (wg: Szczepanowska, 2001; Rokosz,1988; Balder i in., 1997; Bartosiewicz, Siewniak, 1976) DB
ugo[

|
ycia Najwy|
szy Wiek dojrzaB
y* Gatunek drzewa w miastach osi
galny wiek (w latach) (w latach) (w latach) Abies alba 60-70 X 300-800 Acer campestre 25 X 200 Acer negundo - X 80 Acer saccharinum 35-40 120 100-200 Acer platanoides 25-30 (45-50*) 60-80 450 (150-200) Acer pseudoplatanus 30-40 nie nadaje si
do 600 miasta Aesculus 35 60-80 150-200 hippocastanum Alnus glutinosa 20 X 100-300 Betula verrucosa 10-12 X 120 Carpinus betulus 2-30 60 150-250 Corylus avellana 8 X 80 Corylus colurna 10 50 90 -150 Crataegus monogyna 15 40-80 150 Fagus silvatica 40-50 X 600-930 (120-300) Fraxinus excelsior 30-40 X 250 Juglans regia - X 300-400 Larix decidua 10-20 X 500 Picea abies 30-40 X 400 Pinus astriata - X 4600 Pinus cembra 40 X 1200 Pinus nigra 10-20 X 500 13 Marzena Suchocka cd. DB
ugo[

|
ycia Najwy|
szy Wiek dojrzaB
y* Gatunek drzewa w miastach (w osi
galny wiek (w latach) latach) (w latach) Platanus acerifolia 50 60-100 300 Populus nigra - X 300 Populus nigra  Italica 25 (30-50) 60-100 300 Populus tremula - X 150 Pseudotsuga sp. 25 X 500 Quercus robur 60 80-180 500-1200 Quercus rubra 50 50-100 180-300 Robinia pseudoaccacia 20 (40) 60 200 (80-300) Salix alba 15 X 150 Tilia platyphyllos 25 X 700 Tilia cordata 40 50-100 500-1000 Wg: Balder i in., dane dodatkowe w wypadku rozbie|
no[
ci. X  brak danych * Wej[
cie w faz
wieku dojrzaB
ego w przypadku drzew rozwijaj
cych si
w warunkach normalnych lub zbli|
onych do normalnych pokrywa si
z okresem rozpocz
cia kwitnienia. Odporno[

gatunkowa i szanse rozwojowe drzew W analizowanych metodach oceny uszkodzeD
mechanicznych cz
sto podkre[
lany jest fakt, |
e reakcja drzewa uszkodzonego mechanicznie za- le|
y w du|
ym stopniu od zdolno[
ci regeneracyjnych gatunku (Brenatzky, 1987; VSSG, 1991; Koch, 1997; Bartosiewicz, Siewniak, 1976). Drzewa starzej
ce si
maj
mniejsze zdolno[
ci regeneracyjne (orzechy, d
by), nie goj
ran lub goj
je w sB
abym stopniu (Bernatzky, 1987). Zdolno[
ci przy- stosowawcze do innych czynnik�w, takich jak obni|
enie poziomu wody gruntowej, jest r�wnie|
r�|
ne. WedB
ug Bartoszewskiego i Siewniaka (1976) lepsze zdolno[
ci przystosowawcze w tym zakresie maj
drzewa li[
ciaste w por�wnaniu z drzewami iglastymi. Drzewa szybko rosn
ce (np. niekt�re gatunki klon�w, topole, wierzby) zu|
ywaj
wi
cej energii na wzrost ni|
na obron
w por�wnaniu z gatunkami wolno rosn
cymi. S
one zatem bardziej podatne ni|
drzewa dB
ugowieczne na inwazje szkodnik�w, procesy gnicia oraz utrat
stabilno[
ci (Szczepa- nowska, 2001). 14 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... Tabela 6. Wybrane biologiczne wB
a[
ciwo[
ci drzew pod k
tem ich zdol- no[
ci regeneracyjnych po uszkodzeniach mechanicznych (na podstawie: Bartosiewicz, Siewniak, 1976; Bernatzky, 1987) Dodatkowe informacje Zdolno[

gojenia Gatunek drzewa zdolno[

szybko[

wzrostu ran korzenienia si
w mB
odo[
ci 1 2 3 4 Abies alba 1/3 3 1 Acer campestre 3 4 2 Acer negundo 4 4 5 Acer saccharinum 5 3 4 Acer platanoides 4 4 4 Acer pseudoplatanus 4 4 5 Aesculus hippocastanum 5 3 3 Alnus glutinosa 4 5 4 Betula verrucosa 2 4 5 Carpinus betulus 2 5 2 Crataegus monogyna 5 3 2 Fagus silvatica 3 5 2 Fraxinus excelsior 4 4 4 Ginkgo biloba 3 3 1 Juglans regia 1 Larix decidua 1/4 4 5 Picea abies 1/2 1 2 Picea pungens 1/3 3 3 Pinus cembra 1 - - Pinus nigra 1 - - Pinus silvestris 1/3 3 3 Platanus acerifolia 5 4 3 Populus alba 5 3 5 Populus nigra 5 3 5 Populus nigra  Italica 5 3 5 Populus berolinensis 5 4 5 Populus simonii 4 3 5 Populus tremula 5 4 5 Pseudotsuga sp. 4 4 5 Quercus robur 5 (1 w fazie 3 3 starzenia) Quercus rubra 5 3 3 15 Marzena Suchocka cd. Dodatkowe informacje Zdolno[

gojenia Gatunek drzewa zdolno[

szybko[

wzrostu ran korzenienia si
w mB
odo[
ci Salix alba 4 4 5 Sorbus aucuparia 4 4 4 Tilia platyphyllos 4 5 2 Tilia euchlora 4 5 2 Tilia varsaviensis 3 5 3 Tilia cordata 4 5 2 Obja[
nienia znak�w: 1  bardzo niskie 2  niskie 3  [
rednie 4  wysokie 5  bardzo wysokie Poza fazami rozwojowymi drzewa i jego zdolno[
ciami regeneracyjny- mi w przypadku gaB

zi wa|
na jest r�wnie|
strefa korony, w kt�rej nast
piB
y uszkodzenia. W metodzie wyceny Kocha (1997) uszkodzenia konar�w podzielone s
na klasy ze wzgl
du na ich odwracalno[

i mo|
liwo[

rege- neracji drzewa. Drobne gaB

zie znajduj
ce si
na zewn
trz korony (tzw. pB
aszcz korony) nie s
oceniane ze wzgl
du na ich szybk
regeneracj
. GaB

zie i konary w [
rodkowej strefie korony regeneruj
si
w zale|
no[
ci od zdolno[
ci regeneracyjnych gatunku drzewa, natomiast uszkodzenia du|
ych gaB

zi oraz gaB

zi u nasady pnia s
nieodwracalne i w kr�tszej lub dB
u|
szej perspektywie czasu powoduj
osB
abienie kondycji i mog
prowadzi
do [
mierci drzewa. Podsumowanie Uszkodzenia mechaniczne drzew miejskich wpB
ywaj
niekorzystnie na ich kondycj
. Mog
r�wnie|
wpB
ywa
na zachwianie statyki i przez to powodowa
zagro|
enie ludzi i mienia. Uszkodzenia mechaniczne nie mog
by
jednak rozpatrywane bez uwzgl
dnienia fazy rozwojowej drzewa oraz zdolno[
ci regeneracyjnych gatunku. Dopiero peB
na ocena daje mo|
liwo[

klasyfikacji uszkodzenia i podejmowania wB
a[
ciwych [
rodk�w zaradczych. Ocena uszkodzeD
mechanicznych w kontek[
cie zdolno[
ci regeneracyjnych 16 Zdolno[
ci regeneracyjne drzew i ich odporno[

na uszkodzenia... drzewa (gatunkowych i zwi
zanych z wiekiem drzewa) pozwala w pewnym stopniu na przewidywanie okresu |
ycia drzewa, oszacowanie zakresu i in- tensywno[
ci koniecznych zabieg�w oraz, je|
eli to konieczne, podejmowanie decyzji dotycz
cych usuni
cia drzewa lub jego pozostawienia. BIBLIOGRAFIA Bartosiewicz A., Siewniak M., 1976, Piel
gnowanie drzew ozdobnych. PWRiL, Warszawa Bernatzky A., 1978, Tree ecology and preservation. Elsevier, Amsterdam-Oxford- -New York BiaB
obok S., 1989, Nasze drzewa le[
ne: monografie popularno-naukowe, PAN, Instytut Dendrologii, T. 21 {
ycie drzew w ska|
onym [
rodowisku. Warszawa CITY GREEN calculating the value of nature, 2000, Appendix C; Worksheet for Evalu- ation Tree Condition, The American Forests Organization, Washington: 151-153 ISA. 2007, Damage Evaluation w http://www.treesafterthestorm.org/damage_evalu- ation.html Kim D. Coder, 1996, Construction Damage Assessments: Trees and Sites. University of Georgia Ed. Watson, Gary W., 1995, Neely Dan Trees & building sites International Society of Arboriculture, Savoy, Illinois Koch W., 1997, Aktualisierte Geholtzwerttaballen, 3 Auflage, Karlsrue Szczepanowska H.B., 2001, Drzewa w mie[
cie, Hortpress, Warszawa VSSG, 1991, Richtlinien zur Wertberechnung von B�umen, Vereinigung Schweize- rischer Stadtgartnereien und Gartenbaumarter. Bern Adres Autorki: mgr Marzena Suchocka Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa ul. Targowa 45, 03-728 Warszawa 17 Marzena Suchocka TREES REGENERATIVE CAPACITY AND THEIR TOLERATION OF MECHANICAL DAMAGE ON BUILT  UP AREAS Summary The mechanical damages of streets trees happen very often. They can relate to roots area, trunk or branches. Damages connected with vehicular traffic, torn branches or soil fills, cats, compaction can decrease the value of the tree and it s chance for long and health live. The border between destroying or devastation, between worthless tree and injured tree isn t clear and the assessment of the damage is often connected with the decision if the tree should be cure or should be cut. In this context extraordinarily important is careful analysis of the fac- tors which affects the possibilities of regeneration of the damaged tree. Apart from that the mechanical damages of the cites trees have unfa- vorable influence on their condition, can also cause loss of the stability of the tree and because of it the fall hazard and danger for people and their properties. The mechanical damages can t be analyzed apart from the development phase and ability of regeneration each species. The whole look on the tree gives opportunities to classify the damage and to chose the proper way of curing. The assessment of mechanical damages in the context of regeneration ability of the tree species and it s age allows, to a certain degree, predict the live time of the tree or to decide how to cure the tree. This knowledge can help also if the tree should be cut or has chance for long, save live. 18