56443

O CHRONORIOLOGICZNE CZYNNIKI STRESU

Hebb: dlaczego w jednych okresach aktywność i efektywność działania człowieka zmienia się, zostaje zaburzona, a w innych nie?

Relacja człowiek - czas -^stosunek czasu psychologicznego (subiektywnego) do czasu fizycznego (obiektywnego).

Istotą czasu jest jego liniowość, ciągłość charakteryzowana przez ruch.

■ Rytmy biologiczne

Chrońobiologia - nauka zajmująca się analizą i opisem cyklicznych, powtarzających się zjawisk życiowych, (np. wahania dobowe temperatury ciała i zmiany aktywności życiowej)

Z punktu wiedzenia czasu trwania biorytmów wyróżnia się rytmy:

•    Ultradialne - krótsze niż 20 godzin

•    Cirkadiałne - okołodobowe, trwają od 20 do 28 godzin • Infradialne - trwające ponad 28 godzin Rytmy mogą być zdeterminowane:

■    Endogennie - uwarunkowane oscylacjami biologicznymi wewnątrz organizmu (np. aktywność komórek nerwowych) i odzwierciedlające naturalną częstotliwość spontanicznie działających biooscylatorów

■    Egzogennie - uwarunkowane zmiennością zjawisk zewnętrznych nieujawniających się w warunkach stałych środowiska

■ Rytm okołodobowy

Np. rytm dobowy temperatury ciała - max. w godzinach popołudniowych, min. w godzinach nocnych

♦Synchronizatory (wyznaczniki czasu) to czynniki biofizyczne, które mają charakter cykliczny, jest to biologiczny system służący do doprowadzania dwóch lub więcej zjawisk procesów do stanu względnej zgodności czasowej.

Z badań wynika, że rytmy okołodobowe są endogenne (eksperymenty w jaskiniach dowiodły, że to nie tylko światło reguluje rytm okołodobowy, komórki człowieka przeniesione poza oiganizm również istnieje 24-godzinny rytm podziałów).

Rytm okołodobowy nie jest idealnie dostosowany do rytmów astronomicznych. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku człowieka rolę synchronizatorów pełnią także czynniki socjalne, cywilizacyjne czy psychologiczne (synchronizatory socjalne). Jest to wyraz adaptacji do otoczenia.

Stwierdza się także ismienie rytmów „wtórnych”. To doprowadziło do hipotezy o istnieniu „nadrzędnego zegara" i kilku „zegarów podrzędnych”. Obecnie uważa się, że taki „nadrzędny zegar” - rozrusznik rytmów okołodobowych może znajdować siew OUN. Wg. Kraweckiego ów zegar znajduje się w jednym z jąder nerowowych podwzgórza - jądrze nadskizyżowaniowym. w jądrze tym znajdują się tzw. neurony odliczające. Drugą część rozrusznika stanowi neuron zbiorczy - dyskryminator. Dyskryminator „informuje” organizm o zmianie rytmu, (jest to jednak hipoteza, która wymaga weryfikacji)

Obecnie przyjmuje się jednak, że synchronizacja jest wypadkową aktywności wielu struktur i kilku układów neuroprzekaźnikowych i neuroregulacyjnych.