56846

JĘCZMIEŃ. Hordcum, rodzaj z rodziny wiediiinowatych (lr<nv), podrod/iny Jęczmień towatych; obejmuje Jednoroczne lub wieloletnie rośliny zielne (wg rożnych autorow od 18 do 30 gatunków.). Jest on zapewne najstarsza ranna uprawna, znany już w okresie ncottu, uprawiany główne jako zboże chlebowe w starożytnym Egipcie, Mezopotamii, Grecji, Jest obecnie rozpowszechniony jako roślina jara i ozima na wszystkich kontynentach. Źdźbło wysokosd 60-100 cm; liście lancetowate, dość szerokie. Owocem Jest wydłużony ziarniak, zrośnięty z plewkami, z wyjątkiem form jęczmienia nagwgo (orkisz). Rozróżnia się Jęczmienie dwurzędowe (2 boczne kioski płonne, ś rockowy płodny) oraz jęczmienie wśekxzędowe (wszystkie 3 ktaski płodne), wsrod Jęczmieni wtclorzędowych wydziela się m.ln. formy 6 rzędowe oraz 'I rzędowe.

Ziarno jęczmienia ze względu na brak białek glutenowych nie nadaje się na mąkę do wyrobu Chleba. Używane przede wszystkim na kasze, Jako surowiec browarniany do wyrobu piwa oraz na paszę. Wyhodowano dużą liczbę odmian umożliwiających uprawę w trudnych warunkach dalekiej północy (okras wegetacyjny ok. S5 dni), jak I spełniających wymagania przemysłowe. Niektóre qatunkJ jęczmienia są uprawiane jako trawy ozdobne. Inne spotykane jako chwasty przydrożne.

W Polsce udział Jęczmienia ozimego w uprawie Jest nieduży ze względu na łatwe wymarzanie; ziarno (zawiera ok. 14% wody, ok. 11% białka, ok. 65% skrobi, 2-4% tłuszczu, ok. 2.5% związków miner.) używane na paszę, do produkcji słodu piwowarskiego i gorzeiniczego, także do celów konsumpcyjnych (kasze, mąka).

OWIES, Avena, rodzaj z rodziny wiedilinowatydi (traw); obejmuje od 7 do 30 gatunków samopylnyoh roślin jednorocznych lub wieloletnich, pochodzenia azjatyckiego. Owies został stosunkowo późno wprowadzony do uprawy, około 2 tyś. lat temu. Początkowo był chwastem w pszenicy I Jęczmieniu. Kwiatostan — wiecha o kioskach dwu lub kilku kwiatowych, otulonych wid kin* plewon*; ziarno nic wymłaca się z plcwck (z wyjątkiem form nagich), choć nic jest z nimi zrośnięte. Dzięki niewielkim wymaganiom rieplnym, uprawa owsa sęga do koła podbiegunowego, częsta także uprawiany Jest w górach na znacznych wysokościach.Ziarno o wysokiej zawartość tłuszczu (4 6,5%) i białka w stosunku do innych zbóż, jest użytkowane głównie na paszę, w mniejszym stopniu (ok. 5% świat, zbiorów) do wyrobu płatków i kasz owsianych; jako paszę wykorzystuje się także zielonkę, słomę I plewy.

Największe znaczenie gospodarcze ma owies zwyczajny, Avena saOva, jednoroczna roślina jara, wysokości 60 150 cm. Owies ma duże wymagania pokarmowe i wilgotnościowe, odznacza się znaczną zdolnością przyswajania trudno dostępnych składników gleby. Zbiory w sierpniu, średni pkxi ziarna około 2,51 z ha.

RYŻ, ryż siewny, Oryia sativa. roślina zbożowa z rodziny wcchlirsowatych (traw), z reguły samopylna. pochodz.»ca z pd. wsch. Azji, w uprawie jednoroczna; ryż wytwarza klka źdźbeł, wysokości 60-150 cm; kwiatostan — ro/gałę/ona wiecha mająca na każdym odgałęzieniu klka Jednokwiatowych kiosków; ziarniaki zrośnięte z plewkami, zawierają około 78% skrobi, 7% białka, 1% tłuszczu, witamin z kompleksu B, sok miner. Ryż jest znany w uprawie od ponad 5 tys. lat; rozpowszechniony na obszarach tropikalnych I subtropikalnych Azji, Afryki, w pd. i pd. /ach. Europie.

Spotykany w górach, np. w Himalajach do wys. 7000 m n.p.m.; zajmuje drugie miejsce (po pszenicy) w światowe) uprawie zbóż. Ziarno konsumpcyjne traci w procesie przemiału większość białka, tłuszczów, soli miner. I witamin. Spożywane w postaci kaszy, ryżu preparowanego (dętego), płatków i mąki. Służy także do wyrobu napojów alkoholowych (arak. sake); ze skrobi ryżowe) wyrabia sic m.in. puder kosmetyczny, krochmal; słoma służy jako pasza, do wyplatania mat. do wyrobu papieru (zwłaszcza wysokogatunkowych bibułek papierosowych).

Ryż ma duże wymagania wilgotnościowe l cieplne; około 90% światowe) produkcji ryżu pochodzi z obszarów monsunowych, siew nasion lub sadzenie rozsady na polach zalewanych wodą, osuszanych przed zbiorem. Piony od 1 do powyżej 81 z ha.

KUKURYDZA Zna mays. jednoroczna roślina zbozowa z rodziny wiechknowatych (traw), podrndzlny prosowatych, pochodząca 7 Meksyku. W stanie dzikim nie znana. Źdźbło wysokości 0,5-2,5 m (niekiedy do 5 m); roś na jrdnopłenna, rozrizWnoplelowa, wis tropy Ina; kwiatostany męskłr — wiechy, osadzone na wierzchołkach źdźbeł, żeńskie — kolby, w pochwach dolnych liśb; ziarniaki barwy białe), żółte), czerwonej, brunatne] lub clemnofloletowe]. Kukurydza uprawiana Jest od ponad 5 rys. lat. Po odkryciu Ameryki sprowadzona do Europy. Obecnie posporta w klimacie ciepłym na całym świetle. Wyparta kilka ważnych uprzednio zbóż, np. sorgo czy proso. Zastosowanie kukurydzy Jest bardzo różnorodne jest cenną roślina pastewną (ziarno, zełonka, kiszonka) I konsumpcyjna; namo spożywane w całośd (po ugotowaniu), w postaci mąki, kaszy i in. oraz przerabiane na krochmal, spirytus, olej, cukier, plotki kukurydziane

Młode kołby I niedojrzałe nasiona pewnych odmian używane są Jako warzywo. Zielone pędy służą jako pasza, zaś sucha słoma może być użyta do produkcji papieru. Stosowana też w lecznictwie.

Obecnie szeroko uprawiana zwłaszcza w Ameryce Pn. I Pd., pd. Europie, federacji Kos. I Azji. Skład chemiczny ztama waha się zależnie od odmiany botanicznej. Ziarno zawiera ok. 14% wody, 60-66% skrobi, 11,3-14,3% białka, ok. 4,6% tłuszczu, wszystkie podstawowe witaminy, związki fosforu i wapnia.. Największe znaczenie gospodarcze mają odmiany botaniczne: kukurydza twarda (kukurydza zwykła), o ziarnie gładkim szklistym; Jako roślinę pastewną uprawia się kukurydzę koński ząb, o ziarnie spłaszczonym, z wgłęb cniem na wierzchołku, dającą bardzo dużą 4ość zielonej masy; kukurydza cukrowa.o ziarne pomarszczonym, wewnątrz szklistym, uprawiana jako warzywo (do wyrobu konserw, mrożonek); kukurydza pękająca, (2 formy: kukurydza ryżowa i kukurydza perłowa). Plon ziarna 4-8 t z ha; z mieszańców przy uprawie na kiszonkę uzyskuje się 10-18 t z ha. Współczesna hodowla kukurydzy jest oparta na zjawisku heterozji. Kukurydza jest rośliną krótlu«QO dnia, ciepłolubną, wrażliwą na wiosenne i jesienne przymrozki. Wysokie wymagania klimatyczne ograniczają dobór mieszańców kukurydzy przydatnych do uprawy w Polsce; możliwa jest jedynie uprawa odmian o wczesnym okresie dojrzewania.

HETEROZJA zjawisko zwiększonej w porównaniu z formami lodzdełsbnil żywotno*! I bujnośo, wyst(jHj)ą:c u mieszańców między triami wsobnym (toiaizcnc wsobne, hodowli w (ickjewflcmiwie}; u loslin np. zwiększenie wysokości nwlny, bc/tiy I roziriarow owoców, kp, przyspieszenie rozwoju (wczesnłejsae zakwitanie), zwiększenie odpoinośd na chsrcłzz *p.