DSC00649

Liczba gatunków (rodzajów, rodzin) rojnic, gdy więcej ich powstaje ni* wymiera Nie zmienia się, kiedy powstaje ich tyle. ile wymiera, maleje ras. gdy więcej taksonów wymiera, niż powstaje.

TKILOBITA GRAPTOUTHINA ORTHrDA ROGOSA TABULATA BACTR1T01DEA CLYMEMDA GONIA 111 llM ANARCESTIOA	€		SI 0		c	p	r	j	K	Tra	Dziś
					- -
SntOniOMEMDA SPIRIFEMDA CERATmDA PROLECAJOTTOA
UNtil/LUlA RHYNCHONELUDA TEREBRATUUDA
GASTROPODA
BIVALV1A NALTILOIDEA ćeunoidea ECHPiOJDEA PERISCHOECHINOroEA
PHYLLOCE RATOM AMMONITOM LYTOCERATOM
BELEMNITIDA SCLERACTLN1A EUECHINOIDEA

Fig. 86. Zasięgi stratygraficzne wybranych gromad, podgromad i rzędów bezkręgowców.

Jeżeli w stosunkowo krótkim okresie czasu o wiele więcej gatunków wymarło niż powstało, mówi się o zjawisku masowego wymierania. Wymierań takich było prawie trzydzieści, ale największych zanotowano pięć (tzw. wielka piątka - „Big Five" autorów amerykańskich). Wystąpiły one pod koniec ordowiku, w późnym dewonie, pod koniec permu, pod koniec

triasu, oraz na pograniczu kredy i trzeciorzędu (fig. 85). nich było wymieranie u schyłku permu - ubyło wówczas około 60% ntejtai i aż 95% gatunków.

Przeciwstawnymi do wymierań okresami dziejów bezkręgowców, okresami gdy o wiele więcej taksonów powstawało niż wymierało, były epoki wielkich radiacji. Najważniejsze z nich to radiacja (eksplozja) kambryjsk*. radiacja ordowicka oraz radiacja mezozoiczno-kenozoićzna (Fig. 851 '*■ ordowiku pojawiły się: Stromatoporoidea, Rugosa, Tabulata, Strophorr.enida. Spiriferida, Khynchonellida, Cacnogastropoda, cztery pod gromady małży, osiem rzędów łodzikowaiych, Bactritoidea, Crinoidea, Echinoićca. Graptoloidea i Eurypterida. Szczególnie szybki przyrost liczby gatunków nastąpił wtedy w obrębie Tabulata, Articulata (Brachiopoda), Nautiloidea i w obrębie Graptolithina.

Podczas radiacji mczozoiczno-kenozoicznej liczba gatunków zwiększyła się przede wszystkim w wyniku silnego dodatniego „przyrostu naturalnego” gatunków w obrębie ślimaków z grupy Cacnogastropoda, małży z podgromady Heterodonta, jeżowców należących do Euecninoidea, raków i krabów oraz koralowców Scłeractinia. W mezozoiku liczne były również amonitowate (Phyłłoceratida, Ammonitida, Lytoceratida) i Belemnitida.

Analizując zasięgi czasowe wvższych taksonów bezkręgowców (rzędy, podgromady, gromady), można wśród nich wyróżnić pięć grup (fig. 86). Grupę pierwszą stanowią te taksony (np. Trilobita. Graptolithina. Rugosa. Goniatitida), które występowały jedynie w paleozoiku. Do drugiej grupy należą takie taksony (np. Spiriferida czy Prolecanitida), które istniały zarówno w paleozoiku jak i w mezozoiku. Trzecią grupę stanowią taksony długotrwale (np. Terebratulida, Gastropoda. Crinoidea) obecne od paleozoiku do dziś. Grupa czwarta obejmuje taksony (np. Ammonitida) występujące wyłącznie w mezozoiku. 1 wreszcie grupę piątą reprezentują te taksony (np. Scłeractinia. Euechinodea), których zasięg obejmuje mezozoik i kenozoik.

Zróżnicowanie, czyli liczebność gatunków (i też rodzajów oraz rodzin), należących do różnych gromad bezkręgowców w trakcie fanerozoiku