57548

Iran był monarchią, najpierw absolutną, potem konstytucyjną. Irak po dekolonizacji monarchia potem, parlamentaryzm.

Monarchia irańska Rezy Pahlawiego, mając do dyspozycji dochody z ropy, będzie się reformować. Planowane reformy w rolnictwie, gospodarcze i obyczajowe. W Iranie przeważają Szyici.

Biała rewolucja była prowadzona w latach 60-tych i 70-tych w poparciem Szacha. Reformy nie były przemyślane. Iran był wtedy sojusznikiem USA. Mimo dużej akceptacji dla reform w społeczeństwie, ale mimo to powstaje opór. Tajna policji Szacha likwiduje przeciwników. Pozostają liderzy religijnie, imamowie. Krytyka dotyczyła westernizacji. Głównym przywódcą duchowieństwa był ajatollah Chomeini, zagorzały przeciwnik Szacha. W 1964 roku Chomeini zostaje zmuszony do wyjazdu do Iraku, bo nie można było go zlikwidować fizycznie. Potem rusza do Francji, skąd krytykuje Pahlawiego. W Iranie rozbudowuje się tajna policja i armia. W 1975 roku powstaje Partia Ocalenia Iranu. Po kryzysie naftowym zaczynają się problemy z napływem petrodolarów. Prowadzi to do pogorszenia się sytuacji w gospodarce i społeczeństwie. Oczekiwania społeczne są bardzo duże, krytyka płynie od mułłów i ajatollahów. Chomeini ogłosił nieważność istnienia reżimu Pahlaviego. Młodzi wychodzą na ulicę domagając się zmian. Od 1978 roku formalnie trwa wojna domowa. Trwają demonstracje opozycji, studentów, które władza próbuje tłumić siłą. Trwa też paraliż władzy, który był związany z chorobą Szacha, nowotwór, co było tajemnicą państwową. Następca był jeszcze zbyt młody. Premier nie był w stanie odpowiednio reagować. Prowadzi to wszystko o dużego niezadowolenia. 16 stycznia 1979 roku szach opuszcza kraj z rodziną i swoim otoczeniem, co jest zaskoczeniem dla wszystkich. Wyjechał do Egiptu. Zmieniła się też polityka USA, bo prezydentem został Jimmi Carter, który ogłosił, że nie będzie popierał dyktatorów. Ambasador USA Sullivan twierdził, że szach jest skompromitowany i powinien odejść. Szach umiera w lipcu 1980 roku. Po tym przybywa do kraju Chomeini i rozpoczyna się drugi etap wojny domowej. Rząd próbuje reagować, ale brakuje mu zaplecza. Dochodzi do rozgrywek ugrupowań w armii. Powietrzne na Chomeinim, lądowe za premierem. Wygrywa Chomeini, który ustanawia monarchię teokratyczną. Sprawa ambasady w Teheranie.

Spory graniczne Iranu z Irakiem. Iran podyktował warunki rozliczenia wpływów w Zatoce w 1975 roku. Odbyło się to ze wsparciem USA. Dla Iraku był to układ bardzo niekorzystny. Korzystając z osłabienia Iranu podczas rewolucji, Irak chciał zmienić układ. Saddam Husajn rozbudował armię, co miało wzmocnić jego władzę i kontrolować mniejszości.

Irak wypowiada układ. W1980 roku rozpoczyna się wojna iracko-irańska. Wszystkie kraje arabskie udzielają wsparcia Irakowi, bojąc się rozlania radykalnej rewolucji islamskiej. Po stronie Iranu nikt się nie opowiedział.

Iran na wojnę nie był przygotowany, bo armia była rozbita wewnętrznymi sporami. Irak odnosi sukcesy i zajmuje południowy Iran. Chomeini negocjuje z Amerykanami. Iran-Contras- Amerykanie potajemnie dostarczają broń do Iranu. Odbywało się to przy pomocy Izraela.

Iran próbuje rozpocząć kontrofensywę. Były próby odbycia rozmów pokojowych, ale bez skutku. Po odbudowie armii, profesjonalnej, na wiosnę 1982 roku rozpoczyna się skuteczna ofensywa. Wyparto oddziały irackie z Iranu. Jesienią zablokowano iracki port Basrę. Irak zadłuża się u krajów sąsiednich, by móc prowadzić dalej wojnę. W końcu 1982 roku wytworzyła się równowaga, Iran nawet trochę wszedł na terytorium Iraku. Irak rozpoczyna ataki rakietowe, Iran odpowiada na tym samym. Bombardowano miasta i infrastrukturę naftową. Od jesieni 1983 przewaga strategiczna Iranu. W 1985 roku zniszczono elektrownie atomową w Buszerze. Odpowiedzią Iranu było atakowanie konwojów naftowych z innych krajów, głównie z Kuwejtu i Arabii Saudyjskiej. Druga faza wojny zaczyna się w 1986 roku. Duże sukcesy ofensywy Iranu. Irak odpowiada użyciem broni chemicznej. Wspierany przez Francję i USA Husajn odbudowuje armię. 1986 rok to ciężkie walki na przedpolach Basry. Ofensywa Iranu załamuje się i nie jest w stanie zdobyć Basry. W maju, obawiając się klęski i rozpadu Iraku, przystępują do akcji USA. Amerykanie kierują tam 6. Flotę. Eskortują konwoje płynące do Iraku. Polityka ta trwa przez cały 1987 rok. Irak przystępuje do ofensywy w rejonie Basry, początek 1988, bez sukcesu, ale jest to zaskoczenie. Odrzucono Iran od Basry i ponownie wkroczono na teren Iranu. Iran decyduje się na zawieszenie broni i rozpoczęcie rokowań pod egidą ONZ. Wstrzymano