54194

5.1. Sądy centralne

Sąd królewski Do 1S78 r tujwyższym sędzią tatar dli szlachty był monarcha Sad królewski w dalszym cegu, podobnie jak w poprzednim okresie, występował w fumur sadu nadwornego (in rura). komnarskrgo, lwU aqmowego-Z sądu nadwornego wykształciły się w XVI w. sądy i-oorski. rdacyjny i rcfcicndarski Sad kornuanki zestal znacznie ograniczony, od 150l r. można było go powoływać tylko w spuach granicznych, pomicdzy królewszezrznamj a dobrami prywatnymi lub duchownymi. Z kol* ad sejmowy oągk rozszerzał swe uprawnienia

Sąd sejmowy. Urzeka) w nim i przewodni!zyl mu król. Działał zawsze i tylko w czasie obiad sejmu, w lej jego fazie, gdy uhn poselska dyskutowab nad projektami uchwał. Asesorami w tyra sądzie byli początkowo wyłącznie senatorowie. od koitci XVI w. także wybrani przez izbę poselską posłowie, o ostatni liyli jednak zawsze w mniejszości. Od 157B ł do sądu sejmowego należało w pierwszej i ostalrat-j instancji rozstrzyganie sporów między stanami, sprawy o zdradę kraju, sprawy w których osiadłemu szlachcicowi groziła kara Śmierci, utrata czci lub konfiskata rrajatku. sprawy przestępstw- popełnionych przez urzędników Od XVII w. dodatkowo doszły do kompetencji tego sadu sprawy

0    kr/.ywofK/ysięsiwu t fałszowanie monety oraz Lew. nosa ancrgrnta. tj. ptzy-Isulki mc pczewklzanr w dotąd cftowiążującym prawie, a tym samym nie prze kazanc wyraźnie kompetencjom innych sądów. Sąd sejmowy zaczął też kasować wyroki innych sadów jeżeli w loku procesu dopuszczono się nlcprawktiowoCd

1    wieflUB także nawet wlcdy, gdy sąd ten uznał wyrok innego sądu za meryrn tycznie niesłuszny. Dzięki tak szerokim kompetencjom sąd sejmowy stal skr de tido sądem najwyższym

Sąd asesorski Sad ten pud konter XVI w* usamodzielnił się I oddzielił ■ł sadu nadwornego. Odbywał -wę sesje pod przewodnictwem kanclerza Aseso rami liyli urzędnicy kanccbra królewskiej - referendarze, sekretarz*, pisarze oraz czterech senatorów przez kanclerza wskazanych Do jegp kompetencji należały przede wszystkim sprawy apelaiypie od sądów miast królewskich i uprawnienia dawnego sądu korrasarskiego w zakresie rozgraniczenia królew-.•oreyzn, od dóbr prywatnych. Ograniczenie praw polfcycznych miasozaiiawa spowodowało, Ze mreszczinie me pełndi lunkcji asesorów w tyra najwyższym w- ich sprawach sądzie. Tyra memnie] sąd ten był ukrcśbny zawsze jako bardzo fachowy (większość asesorów stanowili wy kszbkcnt urzędnicy kanoeitttf królewskiej) i nieprzekupny

Sąd relacyjny. Zasedał w mm raobrioe, podobr.ic jak w xgituwym. król i sadził sprawy apcbcyjnr olachty z lenn- pnii&icgnkurisftdzfcicao (Xll64li sąd ten rozstrzygał też spray ponsedzy uniami, a prawosławnymi o dobra cerkiewne, a od 16761 także apcbtje od wyroków sądów btdaąiidi pawosfcwnyrii.

Sąd referendarski. rojawd.dę-w fatacłi 80 tych X%’l w jako sad apelacyjny dla chłopów /. iW* królewskich SaiMł w nim jednoosobowo icierendarr (urzędnik kaocelanl kłÓfcwskJej) Językiem urzędowym tego sądu. w odróżnieniu <xt wszymłdch innych państwowych i szlacheckich, gdzie obowiązywała b. Ina był język polłki. Prąd sadem trm nie sto*wano 2asad lonnati/mu procesowego, przedłużającego i utmdnająrcgu proces. Terminy przed rtrn były nwae zawte. niezwykle rzadko stosowano odroczenia. Sąd ten ęgmkwuwal swe wyroki We poprzez starostów, lec/, przez własne organy - koausarzy wysyłanych w ten-n

Sąd marszałkowski Sądzi zawszr w rezydencji króla, a jego włx<cv wo$ć miejnriwi ognrnit zona byb ik) najbłlZSZei okolicy dworu Do zadań marszałka Wielkiego, prA-w. droczącego renu sądowi należało nhapitonie porządku i I x-/|im /róstwa na dworne tnaOAttZJtn i w nujNlżwej okolicy dworu Od początków XVI w . sądził w rum mareoifck wielki doburająi. Mibte asesorów-. Do kompetencji sadów roaT.szzłkimddch należały sprawy karne o naruszenie porząrłcu nu dworze jonującego. np pojrthnkt. a od XVII w. także sprawy cywtfnr, np spory wynBcająrr z gier hazardowych, uty najmu lokali w «<Acy.

Sądy konfederacie.Rozwinęły**.-wXVIIw.jakosadynarbwycza-ac fimgujące w okresie konfederacji, gdyż zgodnie z teoria tej Instytucji stanu nadzwyczajnego. w okroić trwania konfederat Jl /auie-oeniu ułegdo fungowaole sądów zwykłych. Sadami konfcderackimi funkcjonuncymi tylko w okresie bezkrólewia były sądy kapturowe

Działały one jrtlynie w sprawach nic nrrpc*cych zwjciki l O naruszcr* porządku pubhcziKgo. Saldami byk dełegao srfachry wyliram na sejmiku kapturowym. Stronę karcdaiy|n<>formalnż pez\gi*>wywaly sądom kapturowym sądy nemskic.