82915

7. GŁÓWNE ORGANY WŁADZY W POLSCE + ADMINISTRACJA I USTRÓJ RP PRZED REFORMAMI OŚWIECENIA.

Podział administracyjny:

-    podział terytorialno-administracyjny RP nieuporządkowany - RP po Unii Lubelskiej (1569) stanowiła imię realną, państwo złożone, w skład którego wchodziły Korona Królestwa Polskiego. Wielkie Księstwo Litewskie, Księstwo Inflant - kondominium - wspólna posiadłość Korony i Litwy, zarządzane na zmianę co rok przez ministrów koronnych i litewskich - wspóbie dla całego państwa były tylko 2 instytucje: monarcha i sejm.

•    podział RP na 6 prowincji:

a)    4 w Koronie: Wielkopolska. Małopolska, Mazowsze. Prusy Królewskie

b)    Litwa

c)    Inflanty

-    prowincje dzieliły się na województwa (1764 -> 21 w Koronie. 9 na Litwie).

-    ziemia - najważniejsza jednostka podziały w Koronie

-    powiaty - jednostki wprowadzone wyłącznie dla potrzeb sądownictwa szlacheckiego, szlacheckiego biegiem czasu nabrały odrębności podatkowej i administracyjnej, odrębna hierarchia urzędnicza (w jej skład nie wszedł starosta - okręg starościński był większy od powiatu).

-    nowocześniejszy podział terytorialno-administracyjny w Wielkim Księstwie Litewskim - województwa dzieliły się na powiaty - powiat litewski był okręgiem działania jednocześnie sądu ziemskiego, sejmiku i starosty.

•    samorząd miast i wsi na ogół bardzo ograniczony

-    w miastach występowały rady miejskie z burmistrzami na czele.

-    gromada - forma samorządu wiejskiego - wójt i przysiężni, ściśle podporządkowani właścicielowi wsi.

Ustrój Rzeczpospolitej Szlacheckiej

■    Od XV w. do XVIII. Polska pozostałą Rzeczpospolitą Szlachecką - najwyższa władza należy do szlachty jako reprezentanta narodu

■    Faktyczną władzę posiadała najbogatsza grupa stanu szlacheckiego magnateria - magnaci wykonywali władzę bezpośrednio jako senatorzy oraz pośrednio poprzez posłów na sejmach

■    Sejm Walny - od schyłku XV w. zwoływany był co 2 lata na 6 tygodni - składał się z „trzech stanów” sejmujących

■    Król:

a)    Zwoływał sejm i ustalał datę obrad

b)    Miał prawo mianowania urzędników i nadawania im ziemi

c)    Dysponował inicjatywą ustawodawczą

d)    Kierował polityka zagraniczną

■    Senat:

a)    Na początku XVI w. było 80-90 senatorów, a po Unii lubelskiej w 1569 r. 140

b)    Biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, kanclerze, marszałkowie, podskaibowie Korony i Litwy

c)    Senat obradował pod przewodnictwem króla • Sejm:

a)    Na początku XVI w. było 40-45 posłów, a po Unii lubelskiej 170

b)    Posłowie ziem wybrani na sejmikach ziemskich

c)    Uchwalał ustawy i podatki

d)    Nadawał szlachectwo

e)    Kontrolował skarb

f)    Zwoływał pospolite ruszenie

g)    Dysponował prawem łaski i amnestii

h)    Izba poselska obradowała pod przewodnictwem marszałka sejmu wybranego spośród posłów

■    Liberum veto - zasada pozwalająca na zerwanie obrad sejmu i uchylenie podjętych wcześniej uchwał na skutek protestu jednego posła -poraź pierwszy zastosowane 1652 - zniesione przez Konstytycję 3 maja 1791.

■    W 1572 r. umiera ostatni król z dynastii Jagiellonów Zygimuit August - bezkrólewie - wolna elekcja - Henryk Walezy jako I król elekcyjny Polski

■    Król zaprzysięgał tzw. Artykuły Henrykowskie - ustawa określająca podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej, ułożona w czasie bezkrólewia w. 1573 r. dla Henryka Walezego, zaprzysięgana przez wszystkich królów-elektów łącznie

z paktami konwentami

■    Pacia couventa - umowa szlachty z nowo obieranym królem, określająca gł. zobowiązania polityczne i finansowe elekta.

■    Król był podporządkowany prawu i w razie jego łamania można go było złożyć z tronu

■    Centralna władza monarchy była słaba - ustrój państwa polskiego był przestarzały i silnie zdecentralizowany

■    W 1764 r. po wyborze ostatniego króla Polski Stanisław a Augusta Poniatow skiego rozpoczęły się reformy ustrojowe

■    W 1788 r. rozpoczęły się obrady Sejmu Czterolehiiego (Sejm Wielki) - ważne reformy struktury społecznej i organizacyjnej państwa oraz uchwalono m in. Konstytucję 3 maja 1791

8. KONSTYTUCJA 3 MAJA.

-    miała wprowadzić system monarchii parlamentarnej, wzmocnić pozycję tronu i rządu

-    zacieśniono unię polsko-litewską, przy jednoczesnym zachowaniu federacyjnego charakteru Rzeczypospolitej.

-    zasada zwierzchności narodu

-    trójpodział władzy

-    dwuizbowy sejm: izba poselska (204 posłów), izba wyższa (Senat -> wojewodowie, kasztelanowie, biskupi)

-    król stał na czele władzy wykonawczej, jego akty miały być kontrasygnowane przez ministrów

-    zlikwidowano wolną elekcję.