83983

bezosobowy charakter podejmowania decyzji oraz kalkiiacja zysków i strat Proces racjonalizacji najogólniej polegał na zastąpieniu racjonalności etycznej racjonalnością instrumentalna.

W społeczeństwie kapitalistycznym zwiększa się wpływ wymiany rynkowej; miernikiem jej zaawansowania stała się komercjalizacja, którym to mianem określa się wkraczanie praw rynku do wielu sfer życia jednostek. Komercjalizacji nie oparły się tak tradycyjne instytucje, jak rodzina czy kościół; w miarę upływu czasu zaczęła ona tworzyć swój własny świat obejm ijący zwłaszcza konsumpcję, rozrywki, sferę kJtury masowej i mediów.

Kwintesencją modernizacji stał się wzrost uniwersalizmu wartości. Uniwersalistyczne, czyli obiektywne i powszechnie akceptowane kryteria ocen wypierają kryteria partykularystyczne, które cechuje zawężenie perspektywy poznawczej, kierowanie się odczuciem i wartościami nie poddającymi się weryfikacji na podstawie faktów.

Teoretyczne analizy społeczeństwa kapitalistycznego

Socjologiczne analizy społeczeństwa kapitalistycznego wydobywają jego różne aspekty. Nurtowi diagnostycznemu prezentującemu kapitalizm od strony prawidłowości obiektywnych, towarzyszy nurt krytyczny, który koncentruje się na przejawach dezorganizacji i źródłach napięć Do nurtu diagnostycznego należy zaliczyć teoretyczna refleksje nad zasadami organizacji, stabilności i ładu. Najpełniejsze uogólnienie znalazła ona w teoriach funkcjonalnych. Najbardziej usystematyzowana próba całościowego ujęcia tych kwestii jest teoria Parsonsa. W świetle tego ujęcia ,w nowoczesnym systemie kapitalistycznym o strategiach życiowych decydują normy poznawcze, inaczej niż w systemach , które opierają się na dominacji norm afektywnych. Jest to świat, w którym pozycja społeczna stanowi raczej reziitat zabiegów, co w specyficznym języku tej teorii oznacza, ze jest efektem zasady samodzielnego osiągania pozycji. Krytyczny nurt jest mocniej osadzony w analizie rzeczywistych procesów i zjawisk. A oto konkretne przejawy zakłóceń i nieprawidłowości, które punktują reprezentanci tego podejścia.

• Kapitalizm, aby istnieć, musi się stale rozwijać. Jednak perspektywy akumulacji kapitału nie są najlepsze, na co wskazywał Joseph Schumpeter, jeden z pierwszych autorów zwracających uwagę na malejące zainteresowanie mieszkańców krajów kapitalistycznych praca zawodową i inwestowaniem dla zysków. Świadczyły o tym niepokojące oznaki zmniejszania się motywacji do wytężonej pracy. Schumpeter przypisywał to głównie wzrostowi dążeń do nieproduktywnej konsumpcji.

• Druga połowa XX w. stała się w najbogatszych krajach świata epoką bezprecedensowego wzrostu zamożności, pozwalającego zrealizować marzenia o życiu w luksusie, co nie było by złe. gdyby nie odciągało ludzi od obowiązków i zadań. Wyrazicielem tych obaw stał się Daniel Bell. formułiiąc tezę o narastających sprzecznościach kapitalizmu wynikających z trudności pogodzenia odmiennych logik systemu społeczno - politycznego, techniczno -ekonomicznego i władzy. Podstawowym elementem tej tezy jest stwierdzenie, że tradycyjny system wartości popadł w nierozwiązywalną sprzeczność z dążeniem do zaspokajania bieżących przyjemności. Ponieważ dokonuje się to kosztem rezygnacji z myślenia perspektywicznego, musi prowadzić do rozluźnienia obyczajów i osłabienia orientacji na sukces. Kapitalizm osiągnął więc swój krytyczny punkt po którego przekroczeniu mechanizmy kreowania potrzeb konsumpcyjnych będących siłą napędową tego systemu prowadząc do jego erozji.

• Kolejnym negatywnym zjawiskiem są postawy roszczeniowe sprowadzające się do nadużywania wolności. William Donahue określa je mianem mani praw. co polega na żądaniu nieograniczonych przywilejów dla siebie bez przyjmowania zobowiązań. Mania praw podkopuje dobro publiczne, jej konsekwencją jest relatywizm moralny.

Wspólną cechą tych teorii było zwrócenie uwagi na fakt że systemowe sprzeczności kapitalizmu są charakterystyczną cechą społeczeństw, w których większość żyjących w nich ludzi zamiast dawnych trosk materialnych gnębią troski duchowe. Chodzi o społeczeństwa, w których na pierwszy plan coraz częściej wysuwają się potrzeby samorealizacji i samopotwierdzenia. Procesy te ilustrują działanie prawa malejącej, krańcowej użyteczności dochodów. Oczekiwania co do wzrostu gospodarczego i podniesienia konsumpcji utrwaliły się w świadomości jednostek. Zaczęły być traktowane jak przysługujące im prawo, co z jednej strony przyniosło eskalację żądań zagrażających efektywności systemu, z drugiej zaś - pokazało, jak dużą cenę płaci jednostka za sukcesy gospodarki rynkowej.