80107

b) reformy okresu stanisławowskiego:

W okresie rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego idea reform była bardzo silna, udało się nawet część postulatów zrealizować. Dalszą potrzebę reformowania Polski pogłębiały niezadowolenia chłopów i mieszczan. Wielkie znaczenie dla postępu doktryny politycznej miała wielka tragedia narodowa, jaką był pierwszy rozbiór Polski (zagrożenie niepodległości prowadziło do wzrostu nastrojów patriotycznych w narodzie).

Do Polski zaczynały docierać polityczne (i nie tylko) koncepcje zachodniego oświecenia. Zaczęło rozwijać się polskie prawo, szczególnie za sprawą idei prawa natury, godząca w skrajności systemu feudalnego i w gospodarkę pańszczyźnianą, w poddaństwo cliłopa, w anachroniczny ustrój państwa. Pojawili się polscy „fizjokraci" - Antoni Popławski. Sebastian Czochron, Hieronim Stroynowski. któizy dosili następujące poglądy:

- zniesienie osobistej zależności cliłopa od pana

postulowali rozwijanie pizedsiębiorczości na wzór kapitalistyczny gloryfikowali pracę, a potępiali lenistwo „humanitaryzowali” praw^ro kanie

Najgłębszy nich reformatorski przejawiał się podczas obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792). Głównymi przedstawicielami tego mchu byli:

1)    Hugo Kołłątaj: (1750-1812). ksiądz, działacz polityczny i oświatowy, teoretyk obozu reform - założyciel Kuźnicy, jeden z redaktorów' Konstytucji 3 Maja. Dla doktryny polityczno-prawnej istotne znaczenie mają następujące jego dzieła: „Do Stanisława Małachowskiego", ..Anonima listów kilka". „Prawo polityczne narodu polskiego". „Ostatnia pizestroga dla Polski". „Porządek fizyczno-moralny".

•    poglądy Kołłątaja:

znała dorobek europejskiego oświecenia (Locke. Rousseau. Montesąuieu. Mably. fizjokraci. Voltaire)

potrafił łączyć koncepcje zachodniego oświecenia z polską rzeczywistością (relatywizm)

jego modelem ustroju była monarchia konstytucyjna (przeciw^rny absolutyzmowi i anarchii

oligarchicznej i demokratycznej)

z dezaprobatą wypowiadał się na temat ludowładztwa

naczelnym organem państwowym miał być sejm

pr oponował równowagę organów państwa

pełnię praw przyznawał posesjanatom szlacheckim i mieszczańskim (gołota w yeliminowana z

życia politycznego)

postulował reformy społeczno-agrarne

Kołłątaj występował z krytyką wolności feudalnej

prawem przyrodzonym, jego zdaniem, było równe i powszeclure praw^ro do nabywania rzeczy

gloryfikow-ał pracę

głosił równość ludzi wobec prawa

państwo powinno strzec praw naturalnych (w^r przeciwnym razie społeczeństwo mogłoby się zbuntować)

2)    Stanisław Staszic: (1755-1826), mieszczanin, miał szerokie zainteresowania (od filozofii po nauki ścisłe), autor min. „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego", „Przestróg dla Polski", „Rodu ludzkiego".

•    poglądy Staszica:

pr opagował relatywizm poglądowy

krytykował polski feudalizm i ustrój polityczny (anarchia, zdrada narodowa, pasoźytnictwo kleru)

postulował reformę społeczną - zwłaszcza dotyczącą cliłopa

uważał, że trzeba stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi kapitalizmu

domagał się pełnej suwerenności państwowej (występował przeciwko polityce państw'

zaborczych)

domagał się wzmocnienia centralnej władzy państwowej, reformy sejmu walnego, systemu podatkowego, licznej i sprawnej armii narodowej oraz zniesienia elekcji tronu Staszic pragnął republiki (monarchia konstytucyjna miała być formą przejściową) popiera! „oświeconą" koncepcję praw natury