80551

2

procesu zarówno co do ich żądań jak i prezentowanych dowodów wyraża średniowieczna paremia „ ne eat iudex ultra petita partium ” (niech nie wychodzi sędzia ponad żądanie stron). Sędzia nioże orzekać jedynie co do tego, co zostało ustalone przy nawiązaniu sponi.

5.    Ciężar dowodu

Spoczywał na tym, kto z danego faktu wywodził skutki prawne, a nie na tym, kto tym faktom zaprzeczał. Najczęściej stosowanymi dowodami były zeznania świadków, a także zeznania biegłych i przysięga pozwanego lub powoda W okresie poklasycznym podstawowym dowodem stal się dowód z dokumentu.

6.    Przemiany postępowania sądowego w Rzymie.

Proces legisakcyjny (per legis actiones) - najstarszy rodzaj postępowania sądowego. Do połowy II w. p.n.e. pozostawał jedynym postępowaniem zwyczajnym (iudicium legitimum). Zniesiony przez Oktawiana

w 17r. p.n.e. na mocy leges luliae iudiciariae. Był postępowaniem niezwykle fonnalistycznym. Dopuszczalny jedynie dla obywateli rzymskich.

Proces formułkowy - Od II w. p.n e zaczął wypierać proces legisakcyjny. Na mocy lex Aebutia (między 199, a 123 r. p.n.e.) uznany za postępowanie zwyczajne (iudicium legitimum). Zniesiony oficjalnie

w 342 r., choć w praktyce przestał być używany wcześniej. Dopuszczalny zarówno dla obywateli rzymskich,

jak i obcokrajowców. Proces oparty na imperium pretora.

Proces kognicyjny - rozwijający się w epoce cesarstwa, określany mianem procesu nadzwyczajnego (cognito extra ordinem) Spory prywatnoprawne rozstrzygane były przez urzędników cesarskich.

7.    Ogólna charakterystyka postępowania legisakcyjnego i formułkowego.

1.    Podział postępowania na dwa stadia. Pieiwsze stadium (i/i iure) odbywało się przed urzędnikiem sprawującym jmysdykcję w sprawach prywatnych (pretorem, edylem kurulnym). W postępowaniu legisakcyjnym pretor po wysłuclianiu fonnul legis actiones wydawał zgodę na oddanie sprawy do rozstrzygnięcia sędziemu prywatnemu (iudex) lub nie. W procesie formułkowym pretor, wraz ze stronami przygotowywał formułkę.

Drugie stadium postępowania (in iudicio lub apud iudiciem) odbywało się przed sędzią prywatnym, który merytorycznie rozstrzygał spór. Sądy były z reguły jednoosobowe, choć zdarzały się także kolegialne. Sędziami byli:

-    recuperatores - rozstr zygający sprawy należące do jurysdykcji pretora dla peregrynów oraz niektóre delikty,

-    decemviri stlitibus iudicandis - orzekający w sprawach o wolność,

-    centumyiri - orzekający w sprawach o nieruchomości oraz w sprawach spadkowych.

2.    Pozew prywatny. Formalne wezwanie pozwanego do stawienia się w określonym terminie przed urzędnikiem (in ius yocatio) było aktem o charakterze prywatnym W procesie formułkowym powód miał obowiązek poinformować pozwanego o zamiarze wytoczenia mu procesu (editio actionis).

3.    Litis contestatio. Stadium in iure kończyło się formalnym ugruntowaniem sponi. Był to akt niezmiernie istotny dla możliwości prowadzenia procesu, gdyż dawał sędziemu prywatnemu legitymację do działania w procesie. Pretor wyznaczał sędziego w obecności i za zgodą obydwu stron procesu.

Skutkiem litis contestatio było powstanie zobowiązania stron do poddania się wyrokowi sędziego prywatnego, prywatnego po stronie sędziego stwarzała obowiązek osądzenia sprawy i wydania wyroku. Stanowiła ono ostateczne ustalenie przedmiotu sponi. Pozwany, który nie chciał dokonać litis contestatio mógł być wtrącony do więzienia prywatnego lub powód mógł wejść w jego majątek bądź tracił przedmiot sporu na rzecz powoda. Jeśli pozwany ukrył przedmiot sporu pozw^ranemu przysługiw^fala specjalna skar ga do pretora, której celem było okazanie rzeczy przed pretorem (actio ad exhibendum). Stwarzała ona obowiązek w^rdania się w spór pizez pozwanego.