1352737868

1» WOJNA I FOKOJ

jowe, Rozstrzygającem jest pytanie, czy ono uległo zmniejszeniu? Będę się starał uwzględnić każdy z* tych czynników.

II.

Pokojowość współczesnej cywilizacyi objawia się ujemnie {mam na myśli logiczne znaczenie tego słowa) stosunkowo małą ilością starć zbrojnych i dodatnio zwiększoną intenzywnością pokojowego współżycia ludzi. Objawia się dodatnio silniej, niż ujemnie. Zwiększona intenzywność pokojowego* współżycia ludzi jest bardziej oczywistą, nasuwa znacznie mniej wątpliwości i zastrzeżeń, niż pomniejszanie się ilości i znaczenia dziejowego, starć orężnych.

Dawniej członkowie różnych plemion rzadko wchodzili ze sobą w stosunki. Jeżeli stykali się, to zapewne częściej w celach nieprzyj acielskich, niż pokoj owych. Z biegiem wieko w pokojowe zetknięcie się ludzi niepomiernie wzrasta.

Trudnoby było mówić o mniejszej wojowniczości współczesnych społeczeństw, gdyby szła ręka w rękę z pomniejsza-. niem się styczności między ludźmi. Jeżeliby współżycie ludzi, zwłaszcza zamieszkujących różne państwa, stawało się coraz luźniej szem, wówczas zacieśniałoby się pole możliwych starć między państwami, ubywałoby powodów do wojny. W rzeczywistości przebieg zjawisk był wprost odwrotnym.

w*"

Udoskonalenie dawnych, wynalezienie i zastosowanie nowych środków przewozu i porozumiewania się uruchomiło w wysokim stopniu ludzkość. Umożliwiło ludziom tanio i szybko porozumiewać się na znaczne odległości i przenosić się z miejsca na miejsce. Dawniej zdarzało się wyjątkowo masowe wychodźtwo, ale zbrojne. Dziś masowe wychodźtwo jest zjawiskiem codzien-nem, ale co dziwniejsza, wybitnie pokojowem. Wartość i ilość towarów wymienianych w obrocie międzynarodowym w drugiej połowie XIX-go wieku wzrastała szybciej, niż ludność. Państwa zawierały coraz więcej umów handlowych. Ich treść rozrastała się, obejmowała corazto większy zakres spraw. Okazała się potrzeba tworzenia stałych instytucyi międzynarodo-