1352737997

WOJNA I POKÓJ 305

spoczywała w znacznej mierze w ręku jego przedstawicieli. To samo zachodzi także i dziś w wielu państwach w czasie wiel-

kiej wojny. Po roku 1815 przeżyły społeczeństwa europejskie długie lata pokoju, w ciągu których wpływ wyższych wojskowych w różnych państwach był różnym, ale na ogół można stwierdzić wzrost znaczenia politycznego innych warstw, co oczywiście nie mogło się stać bez równoczesnego umniejszenia w mniejszej lub większej mierze przewagi wojskowości. W XIX. wieku karyera wojskowa straciła dużo siły przyciągającej na rzecz zawodów przemysłowych, handlowych. Ludzie żądni władzy, maj ątku, zaszczytnego stanowiska, dziś wybieraj ą rzadziej zawód wojskowy. Posługują się chętniej innymi drogami

■■

dojścia do tych celów. Dziś prawdopodobnie ludzie wybitni zdolnościami garną się mniej chętnie, niż dawniej, do zawodu wojskowego.

Przewrót w zapatrywaniach i dążeniach, o którym mowa, jest widoczny we Francyi, w Anglii, w Stanach Zjednoczonych. W Niemczech stan umysłów jest odmienny. Zawód wojskowy także i w czasie pokoju zapewnia wybitne stanowisko towarzyskie. Nie stracił swej siły przyciągającej w stosunku do osobników wybitniejszych. Skutki niemieckiej oceny zawodu wojskowego w przeciwstawieniu do angielskiej i francuskiej uwidoczniły się dobitnie w toku obecnej wojny. Nie zapoznając różnicy, która pod tym względem zachodzi między Niemcami, a wielu innymi krajami, można jednak stwierdzić¹, że także i w 'Niemczech uprzywilejowane stanowisko zawodu wojskowego doznało pewnego ograniczenia w ciągu XIX-go wieku.

Późne przyczyny złożyły się na ten przewrót w zapabry-

*

waniach, ocenach i dążeniach ludzkich. Zwyciężyły prądy demokratyczne i konstytucyjne. Wzrost racyonalizmu, zwłaszcza

gospodarczego, przyczynił się do tego, że dziś ludzkość gdzie-

*

indziej szuka widoków korzystniejszego zarobkowania. Aristo-teles uważał wojnę za polowanie na ludzi, za środek uzyskania niewolników. Uważał ją na równi z polowaniem na zwierzęta za ,,naturalny“ środek zarobkowania. Do nienaturalnych zali-. ezał handel (pośrednictwo w wymianie, a nie wymianę). Wprost

p. P. T. exxxi.    on