1352738047

352

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Aparat literacko-bibliograficzny wyłączono z tekstu, umieszczając go w drugiej części książki z osobną paginacyą ; ten dział bibliograficzny, ułożony według autorów, jest nieocenionym skarbem dla specyalisty, bo starano się w nim zebrać w sposób wyczerpujący całą literaturę przedmiotu. Wśród tekstu zostały jedynie na czele poszczególnych paragrafów spisy wydań i tłomaczeń dzieł filozofów tam omawianych. Daleko pełniejszy niż u De Wulfa jest obraz filozofii patrystycznej, jaśniej także występują te prądy, które dopiero w nowszych czasach dojdą do swego rozwoju, ale już w ostatniej epoce średniowiecza wyraźniej się zarysowują: krytycyzm u Okkama, sceptycyzm u Mikołaja z Autrecourt, nowa fizyka, pro

wadząca do mechanizmu

u Buridana, Alberta de Saxonia i Mi

kołaja z Oresme. Autor usiłuje jak najwierniej odtworzyć doktrynę głównych myślicieli średniowiecznych, uzasadniając każdy swój sąd przez wplecione w tok opowiadania cytaty albo z dzieł omawianych filozofów, albo też z najlepszych o nich rozpraw. Każda taka naczelna postać skupia koło siebie mniejsze lub większe grono uczniów, rozwijających poszczególne idee, ,mistrza“. Przed umysłem naszym przesuwa się pokaźny szereg szkół, obrabiających system swoich twórców : znak, że nawet w obrębie samej scholastyki była rozmaitość zdań i kierunków i ta swoboda ruchu, która jest warunkiem wszelkiego życia i rozwoju. Wykład zasadniczych idei i niektórych systemów jest wprost znakomity. Zatarta do pewnego stopnia przez wydawców z Quaracchi różnica, jaka zachodzi między św. Bonawenturą a Tomaszem z Akwinu została na nowo energicznie zaakcentowana, system Skota odtworzony po raz pierwszy z wyzyskaniem wszechstronnem i skrupulatnem najnowszych nad nim badań, ma się tylko pewien żal do autora, że charakterystyka św. Tomasza mniej się udała, że jego geniusz niedoceniony.

W recenzyi wprost niepodobna zdać sprawę z olbrzymiego materyału, nagromadzonego w książce Baumgartnera, wszystkie wyniki najdrobniejszych rozpraw, nietylko uwzględnione, ale ocenione, zakwestyonowane, zmodyfikowane. Jest to niezawodnie dotąd najlepsze dzieło o filozofii średniowiecznej, najlepsze, ale nie doskonałe ; w uogólnieniach, w charakterystyce epok, w określeniu samej scholastyki jest wiele braków i niedomówień. Kiedy autor pisze (str. 196), że scholastyka jest reprodukcyą, rozwojem i syntezą starożytnych fil ozof ii w zależności od nauki Kościoła, to definicya ta jest z pewnością za ciasna. A jednak w rzeczywistości Baumgartner nie ina-