1352738153

yb    PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

wody istnienia twórczej Intelligencyi, Jej Opatrzności, mocy i prawdy.

Samo nawet zastanowienie się nad przedmiotami świata zewnętrznego (n. p. kamień), czy nad naszemi stanami wewnętrznymi (n. p. myślenie ludzkie), prowadzi do głębszych refleksyi. Myśl ludzka postępuje od jednej przyczyny do drugiej, od jednego bytu do drugiego, aż dojdzie do takiej Przyczyny, która już nie pochodzi od innej, tylko istnieje sama z siebie odwiecznie w nieskończonej doskonałości. W ten sposób znowu dochodzimy do pojęcia Boga (str. 156)

Jak natura przyczyn empirycznych wskazuje na Przyczynę metafizyczną, absolutną, tak podobnie i fakt ruchu i zmienności w świecie prowadzi do przyjęcia pierwszego Motora w sobie niezmien-nego. (pierwszej Przyczyny ruchu). Ani monizm, ani ateizm nie daje wyjaśnienia ruchu w świecie, co jasno przyznał E. du Bois-Beymond.

y

Z całości rozważań autora wynika, że teizm — i tylko teizm — może dać jednolity i jasny pogląd na świat, pogląd, w którym znajdują swój wyraz wszystkie strony rzeczywistości i myślenia. Teizm, w formie pogłębionej przez objawienie, nadaje charakter trwały całemu naszemu życiu i jest niewzruszoną podstawą moralności (str. 159-162).

Ostatni rozdział, którego treść właśnie podaliśmy, jest zakończeniem i niejako koroną całej pracy. Cechą jego jest rozległy horyzont myśli i syntetyczne, znakomite ujęcie całości. Oprócz niego szczególnie świetnie przedstawia się w V rozdziale 2. części (str. 130) krytyka v. zw. ,,teoryi aktualności” („Aktualitatstheorie^), jak również w VI rozdziale 2. części wykazanie, że przy t. zw. ,,teoryi identyczności” (,,Identitdtstheorie”), czy weźmiemy na uwagę formę objek-tywną tej teoryi (,,objehtive Zweiseitentheorie“) czy też subjektywną (,,subjektive Zweiseitenlheorie“) (str. 144, 145), brakuje dostateczneg* uzasadnienia, skąd pochodzi rozdział na stronę fizyczną i duchową (,, W o liegt also der zwreichende Grund jener Spaltung ?^c ‘ str. 145). — Bardzo ważne jest wyróżnienie pojęcia „principium” w znaczeniu przyczynowem a konstytutywnem (str. 123). Gdyby różni myśliciele — także współcześni — o tern pamiętali, uchroniliby się od niejednego błędu, jaki popełniają.

Podział różnych systemów ze względu na : źródło, metodę, granicę, liczbę principiów i ich jakość (str. 89) daje doskonały przegląd i już nie z jednęj strony spotkał się z uznaniem.

Trudno podnosić szczegółowo dodatnie cechy pracy, o której