2588001380

74 Stanisław Bieleń

ki ej peryferyzacji, co dotyczy głównie państw ułomnych bądź wykluczonych (upadłych, zbójeckich)³¹.

Polityki multilateralne Polityka równoważenia sił

Do najważniejszych polityk multilateralnych wykształconych w procesach historycznych należy równoważenie sił. Politykę tę znano już w starożytności. Powoływali się na nią Demostenes, Tukidydes i Polibiusz w Grecji oraz Kautilya w Indiach³².

Poglądy na temat równoważenia sil były i są bardzo zróżnicowane. Wielość spotykanych w literaturze definicji nie ułatwia wyjaśnienia istoty tego zjawiska. Wśród badaczy stosunków międzynarodowych istnieje przeświadczenie, że równoważenie sił jest kategorią polisemantyczną, czyli wieloznaczeniową, co powoduje liczne trudności w jej stosowaniu. Bez uzgodnienia, które znaczenie mamy na uwadze, trudno uniknąć nieporozumień interpretacyjnych. Największy wkład w porządkowanie znaczeń i zrozumienie istoty równoważenia sil wnieśli dwaj badacze anglosascy - Ernst Haas i Martin Wight³³.

Wielość znaczeń równoważenia sil była z pewnością pochodną bogatego dziedzictwa anglosaskiego w dziedzinie praktyki oddziaływań międzynarodowych. Bogactwo historycznego materiału empirycznego pozwoliło na dokonanie rozróżnienia pomiędzy znaczeniami balance i eąuilibrium. Słowa te tłumaczone na język polski jako równowaga nie są bynajmniej równoznaczne. Balance oznacza proces, w którym uczestnicy zmierzają do utrzymania lub osiągnięcia takiego punktu, który gwarantowałby przybliżoną równość możliwości przeciwstawnych stron. Innymi słowy, balance odnosi się do długofalowych tendencji korelowania sil i możliw ości państw , czyli do stosunku sil, podczas gdy eąuilibrium

³¹    S. Bieleń. Państwa upadłe, w: J. Syinonides (red.), ONZ - bilans i perspektywy. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Warszawa 2006, s. 622-639.

³²    P. Seabuiy (red.), Balance of Power. Chandler. San Francisco 1965; M. Shcehan, The Balance of Power. History and Theory. Routledge. London 1996; D. Kondrakiewicz, Systemy równowagi sił w stosunkach międzynarodowych. Wydawnictwo UMCS. Lublin 1999.

³³    Zdaniem Ernsta Haasa pojęcie równowagi sil występuje przynajmniej w ośmiu znaczeniach: jako jakikolwiek podział sil. równy podział sil. hegemonia, stabilizacja i stan pokoju, niestabilność i wojna, prowadzenie polityki siły w ogóle, uniwersalna, historyczna praw idłowość oraz program politycznego przewodzenia. E.B. Haas, The Balance of Power: Prescription, Concept or Propaganda?, „World Politics” 1953. nr 2, s. 442-447. Z wymienionymi znaczeniami korespondują rozróżnienia Martina Wighta, brytyjskiego historyka i teoretyka stosunków międzynarodowych, który przedstaw ił aż dziewięć możliwych znaczeń równowagi sil. Są to: równy podział sil, postulat równego rozdzielenia sił, istniejąca lub możliwa dystry bucja sil. zasada równego rozrostu mocarstw kosztem państw słabszych, zasada jednostronnej przewagi sil. rola strażnika istniejącej równowagi, szczególne korzyści z istniejącego podziału sil. uzyskana przewaga i wrodzona tendencja „polityki międzynarodowej” do równego podziału sił. H. Butterfield. M. Wight (red.), Diplomatic Investigations. Essays in the Theory of International Politics. Allen & Unwin. London 1966, s. 149.