2588001453

Rozdziali. Na czym polega diagnoza...

1.2. Jakie są rodzaje diagnoz?

to nacisk na wymagania stawiane narzędziom diagnostycznym, dotyczące ich rzetelności, trafności i normalizacji, a także opieranie wnioskowania diagnostycznego na rzetelnych dowodach naukowych. Właśnie z tej perspektywy analizowane będą prezentowane w katalogu narzędzia.

1.2. Jakie są rodzaje diagnoz?

Analizując zagadnienie diagnozy z perspektywy teoretycznej, można odwołać się do rozróżnienia nauk na nomotetyczne (służące poznaniu praw ogólnych) i idiograficzne (skupione na wyjaśnianiu zjawisk jednostkowych). Bazując na tym rozróżnieniu, wskazać można dwa zasadnicze podejścia do diagnozy: nomotetyczne i idiograficzne, które decydują o jej charakterze (Stemplewska-Ża-kowicz, 2011; Paluchowski, 2007). W podejściu nomotetycznym celem działania psychologa czy pedagoga jest wyjaśnianie badanego zjawiska przez ustalanie ogólnych prawidłowości, które są odpowiedzialne za zachowania człowieka lub odwołanie się do nich. Zaś w podejściu idiograficznym celem jest koncentracja na tym, co jest dla jednostki czymś wyjątkowym, indywidualnym i opisanie jej specyficznych właściwości (jw.).

Podejście nomotetyczne do diagnozy określane też bywa jako tzw. normatywne, a wyraża się to w tym, że badający porównuje konkretne dziecko z innymi osobami podobnymi do niego z jakichś istotnych powodów, np. pod względem wieku czy płci. Takie porównanie pozwala określić, na ile typowe lub nietypowe są cechy badanej osoby na tle tzw. grupy odniesienia (najczęściej populacji, do której należy - na przykład populacji uczniów klas III). Podejście nomotetyczne wymaga zatem odpowiedniej procedury diagnozowania: wystandaryzowanej, zobiektywizowanej, posiadającej normy - czyli informacje szczegółowe o rozkładzie ocenianej cechy w interesującej nas popu-lacji.Tak rozumiane dane normatywne służą do oceny cech badanego na tle innych osób.

Z pomiarem normatywnym nierozłącznie wiąże się pojęcie normy statystycznej. Należy tu odróżnić normę statystyczną od innych ujęć normy, np. ujęcia opartego na kryterium teoretycznym czy kulturowym. Norma bazująca na kryterium teoretycznym jest wyznaczona przez przyjętą koncepcję czy teorię psychologiczną (np. możemy przyjąć, bazując na koncepcji uniwersalnych etapów rozwoju języka, że w zakresie rozwoju językowego rocznego dziecka normą są wypowiedzi jednowyrazowe). Zaś norma oparta o kryterium kulturowe jest wyznaczona przez wzory kulturowe obowiązujące w danej społeczności (np. normą do niedawna obowiązującą w Polsce było przekonanie o tym, że dziecko jest dojrzałe do nauki szkolnej w wieku 7 lat).

Pomiar psychologiczny odwołuje się do normy w ujęciu statystycznym. Oznacza to, że za zgodne z normą (prawidłowe, przeciętne, typowe) uważa się to, co częste, najbardziej powszechne w danej populacji. Decyzje dotyczące tego, na jakim poziomie znajduje się badana cecha dziecka - np. poziom inteligencji, wynikają z przeprowadzonego wcześniej pomiaru występowania ocenianej cechy w populacji. Przyjmuje się zazwyczaj, że częstość występowania różnych poziomów ocenianej w badaniu cechy jest zgodna z rozkładem normalnym, który pokazuje tzw. krzywa dzwonowa Gaussa. Doskonałym przykładem takiej właśnie interpretacji są zasady diagnozowania rozwoju intelektualnego na podstawie wskaźnika IQ. Wyniki mieszczące się najbliżej średniej w populacji (zazwyczaj o arbitralnie przyjętej wartości 100), czyli zawarte w przedziale od jednego odchylenia standardowego poniżej do jednego powyżej średniej, uzyskuje „większość" czyli 68,2% badanej populacji, np. dzieci w wieku 10 lat i właśnie te przedziały wyników to tzw. norma intelektualna, czyli wyniki świadczące o rozwoju intelektualnym na poziomie przeciętnym.

Rozkład normalny z zaznaczonymi odchyleniami od średniej prezentuje rycina 1.

■