2588001575

1.Kazańska szkoła lingwistyczna

Wspływ tzw. szkoły kazańskiej w językoznawstwie przez długie lata był niedoceniany. Jej najważniejsi przedstawiciele, a więc Jan Baudouin de Courtenay (1845-1929) oraz jego uczeń. Mikołaj Kruszewski (1851-1887) uważani są dziś za prekursorów nowoczesnego językoznawstwa, przede wszystkim w jego postaci struktural i stycznej. Pracowali wspólnie, a po przedwczesnej śmierci Kruszewskiego, Baudouin de Courtenay, jak się uważa, był skłonny swemu młodszemu koledze przypisywać wiele odkryć, do których doszli razem.

Na myślowe dziedzictwo, jakie zostawili, składają się następujące elementy. Po pierwsze rozróżnili oni lingwistykę dynamiczną, czyli językoznawstwo historycznej, ujmujące język w jego ewolucji i zmienności, formułujące prawa dynamicznego rozwoju języka, od lingwistyki statycznej, która dąży do odkrywana praw opisujących funkcjonowanie języka w danym momencie historycznym i traktuje go jako system niezmienny. Ta para opozycji zostanie przejęta przez de Saussure'a pod postacią przeciwstawienia sobie diachronii i synchronii językowej.

Jako pierwszy Baudouin de Courtenay miał również odróżnić język jako abstrakcyjny system reguł od mowy, będącej reguły owych aktualizacji. Do szczególnie ważnych odkryć pary uczonych należy wprowadzenie opozycji między fonemem a głoską. Sam termin „fonem" został wymyślony przez francuskiego lingwistę-samouka, Antoine'a Dufriche-Desgenettes w referacie z roku 1873 na podstawie greckiego słowa fonema oznaczającego tyle co „dźwięk". Baudouin de Courtenay, pozostający pod wpływem pozytywistycznego psychologizmu określał fonem jako „psychologiczny ekwiwalent głoski". Za takim ujęciem kryła się intuicja, że pod różnorodnością sposobów realizacji głosek językowych musi kryć się inwariant wprowadzający różnice znaczeniowe.

Pojęcie fonemu zrobiło zawrotną karierę w humanistyce XX wieku, a na jego wzór utworzono określenia takie jak grafem, leksem, sem, mitem czy gustem. Sam Baudouin stworzył neologizm „morfem" na oznaczenie najkrótszego ciągu fonemów posiadającego samodzielne znaczenie.

Wypracowano szereg definicji fonemu. Nikołaj Trubiecki, reprezentant Szkoły Praskiej, wyjaśniając to pojęcie, posługuje się terminem opozycji dystynktywnej (fonologicznej). Opozycja dystynktywna to taka różnica między dźwiękami języka, która wprowadza nowe znaczenie. Np. opozycja między a:i jest opozycją dystynktywną w polszczyźnie (las:lis). Natomiast różnica między r przedniojęzykowozębowym (typowym polskim r) i r uwularnym („gardłowym”, znanym z francuskiego lub niemieckiego) nie jest w polszczyźnie opozycją dystynktywną, gdyż nie jest

2