3289580552

124 JANUSZ KRUK

ku poważnych badaczy, w tym również niemieckich, ustosunkowało się krytycznie do możliwości germańskiego pochodzenia kultury pomorskiej⁷². Pomimo tego jednak poglądy stanowiące dziedzictwo nacjonalistycznej szkoły G. Kossiny nadal pokutują w niektórych pracach niemieckich archeologów⁷³.

Wyniki badań C. H. Broholma, J. Brondsteda i J. Kostrzewskiego wyraźnie wskazują, że tereny Jutlandii nie mogły być etapem w procesie przeniesienia z Italii na Pomorze zwyczaju stosowania urn twarzowych w obrządku pogrzebowym. Duże znaczenie w tym zakresie przypisuje się natomiast terenom Niemiec środkowych. Według większości badaczy zajmujących się zagadnieniem popielnic twarzowych obszar ten stanowił ogniwo pośrednie w procesie wędrówki idei naczyń z przedstawieniem twarzy z Italii na Pomorze⁷⁴. Pogląd ten ma logiczne uzasadnienie w fakcie istnienia na tym obszarze skupiska urn twarzowych ogólnie rzecz biorąc zbliżonych do występujących na terenie Polski. Z drugiej strony jest on konsekwencją silnego akcentowania różnic pomiędzy kulturą łużycką a pomorską i kreślenia zbyt ostrych linii podziału pomiędzy tymi w istocie bardzo zbliżonymi i genetycznie powiązanymi kulturami. W sumie prowadzi to do szukania okrężnej drogi szerzenia się popielnic twarzowych na szlaku wiodącym poprzez Niemcy środkowe do ujścia Łaby i stamtąd na wschód, na Pomorze. Pogląd ten ma szereg słabych stron, które spróbujemy tutaj wykazać.

Teren Niemiec środkowych podlega z końcem epoki brązu i w okresie halsztackim silnej penetracji kulturowej prowadzonej ze środowiska łużyckiego⁷³. Wpływ ten jest uchwytny w wielu dziedzinach kultury ma-

⁷² G. Childe, J. Eggers, P. Reinecke, R. Hachman; zob. J. Kostrzewski, rec.: W. L a B a u m e, Die pommerellischen Gesichtsurnen, s. 373.

⁷ W. L a B a u m e, Ostgermanische Friihzeit, Kieł 1959, s. 6; tenże, Bronze-zeit und friihe Eisenzeit in Pommern und Pommerellen, „Zeitschrift ftir Ostfor-schung”, R. 13: 1964, z. 4, s. 762; tenże, Die pommerellischen Gesichtsurnen...

⁷⁴    J. Antoniewicz, Wyobrażenia plastyczne na urnach twarzowych kultury pomorskiej, ZOW, R. 14: 1945, z. 9—12, s. 23, 28; K. Jażdżewski, Poland, London 1965, s. 128; J. Kostrzewski, Germanie przedhistoryczni w Polsce, „Przegl. Archeol.”, t. 7: 1946, z. 1, s. 69; tenże, Pradzieje Pomorza, Wrocław—Warszawa— Kraków, 1966, s. 86; A. Łuka, Kultura pomorska na Pomorzu Wschodnim, Gdańsk 1959, s. 31; L. J. Łuka, Uwagi nad dotychczasowym stanem i perspektywami rozwoju badań nad kulturą pomorską, „Wiad. Archeol.”, t. 23: 1965, s. 300; tenże, New Materials on the Origins of the Pomeranian Culture, s. 197; tenże, Uwagi o niektórych kontaktach Pomorza Wschodniego, s. 274, 283.

⁷⁵    B r u n n, Die Kultur der Hausurnengraberfelder. .., s. 11—21; tenże, Stein-packungsgraber von Kćthen. Ein Beitrag zur Kultur der Bronzezeit Mitteldeutsch-land, Berlin 1954, s. 20—23; C. Engel, Vorzeit an der Mittelelbe, Berlin 1930, s. 173, 174; A. G o t z e, Germanische Kistengrdber der friihen Eisenzeit, „Praehistorische Zeitschrift”, t. 9: 1917, s. 55, 56; P. Grimm, Die vor- und fruhgeschichtliche Besie-