3289580574

98 JANUSZ KRUK

asocjacji Yule’a⁶. Na trzecim etapie — otrzymane wartości liczbowe, zastąpione odpowiednimi symbolami graficznymi, zestawimy w diagramach, aby z kolei przeprowadzić szczegółową analizę otrzymanych wyników.

Po tym, bardzo zresztą fragmentarycznym, naświetleniu metody, przejdźmy do omówienia poszczególnych etapów jej zastosowania. W oparciu o dokładną analizę materiału zabytkowego wyróżniono 25 cech dotyczących: kształtu popielnic twarzowych, charakteru powierzchni, zdobienia, ozdób umieszczanych na popielnicach, charakteru i typu przedstawienia twarzy oraz rodzajów pokryw⁷. Należy podkreślić, że przyjęte cechy zostały wyróżnione w oparciu o analizę całości materiału zabytkowego. Natomiast przy obliczaniu współczynników asocjacji mogły być brane pod uwagę zgodnie z prawami statystyki tylko te popielnice twarzowe, co do których można stwierdzić, czy wyróżnione cechy występują, czy też ich brak⁸. Mimo pewnych mankamentów materiału informacyjnego wzięta pod uwagę ilość elementów rozpatrywanej zbiorowości jest wystarczająca, aby poddać ją działaniu prawa wielkich liczb. Jest to nieodzownym warunkiem we wszelkich badaniach statystycz-nych‘^J. Większość wyróżnionych cech nie wymaga wyjaśnienia. Stają się one zrozumiałe natychmiast po przejrzeniu choćby kilku rysunków popielnic twarzowych. Przyjęcie niektórych należy jednak uzasadnić, zwłaszcza tych, które odnoszą się do charakteru i typu przedstawienia twarzy. Analizując większą ilość popielnic twarzowych łatwo spostrzec, że twarz bywa na nich przedstawiana w sposób realistyczny lub schematyczny. Mniejszy lub większy realizm, czy też zupełny schematyzm w ujęciu wyobrażenia twarzy jest jednym z zasadniczych elementów różnicujących urny twarzowe. Dlatego też cechy dotyczące charakteru wizerunku nie symbole oznaczają: AB — ilość przypadków, w których obie cechy występują razem. Aft — występowanie pierwszej cechy, brak cechy drugiej. Ba — obecność drugiej cechy, brak cechy pierwszej, aft — ilość przypadków, w których obie cechy nie występują. Q— wysokość współczynnika asocjacji dla pary cech.

⁷    Wykaz wszystkich cech zob. na rycinie 1.

⁸    Brak jest rysunków znacznej części popielnic twarzowych. Wiele znamy z fragmentarycznych opisów, bez rysunku. Dla niektórych urn nie mamy w ogóle opisów ani rysunków. Po odrzuceniu materiału niekompletnego pozostało 548 egzemplarzy, na których oparliśmy się w badaniach. Warto wspomnieć, że w badaniach przeprowadzonych dla próby na 1200 popielnicach bez względu na jakość materiału informacyjnego uzyskano wynik zasadniczo analogiczny do dalej przedstawionego. Świadczy to o reprezentatywności „próby” 548 egzemplarzy dla całej populacji urn twarzowych.

⁹    Z punktu widzenia statystyki, „próbą reprezentatywną” jest co najmniej 500 elementów badanej zbiorowości.